Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

ABU XAFS KABIR Buxoriy (767 - Buxoro - 832) - islom olamining buyuk fiqhshunos 
olimi. Imom Buxoriyning zamondoshi. Buxorodan Bag’dodga borib, imom Muhammad 
ibn Hasan Shayboniy (804 y. v.e.)ga shogird tushgan. A.H.K. islom qonunshunosligi 
asoslarini yaratgan yirik olim bo‘lgan. Narshaxiyning yozishicha, uning sharofati bilan 
Buxoro "Qubbat ul-islom" - "Islom dinining gumbazi" unvonini olgan. Abu Hafsning 
o‘ziga "Kabir Buxoriy" - "Buxoriylarning kattasi" va "Hojatbaror imom" degan unvonlar 
berilgan, o‘g‘li Abu Abdulloh (Abu Hafs Sagir Buxoriy; 877 y. v.e.) ham otasi singari fiqh 
ilmida peshqadam bo‘lgan. A.H.K. fiqhning turli masalalari yoritilgan "Al-Ahvo’ val-ixtilof" 
("Havoyi gaplar va kelishmovchiliklar"), "Ar-raddu alal-Lafziyya" ("Yuzaki qarovchilarga 
raddiya") va b. asarlar yozgan. A.H.K. Buxorodagi Darvozai nav qarshisidagi tepalikda 
dafn etilgan. Buxoroliklar u joyni muqaddas sanab, "Haqrah" ("Haq yo‘l") va Xoja Imom 
Abu Hafs deb ataganlar. Mustabid sovet tuzumi davrida uning qabri va atrofidagi 
me’moriy yodgorliklar buzib tashlangan. 
 
ABU HUZAYL ALLOF, Muhammad ibn al-Huzayl (749/753-841/849) - mu’taziylar 
(huzayliylar) Basra maktabining yirik vakili, g‘oyaviy rahnamosi. Alloflar savdo qiladigan 
joydan bo‘lganligi uchun al-Allof laqabini olgan. 818 y.da Bag‘dodga ko‘chib kelgan. 
Samarra (Iroq)da vafot etgan. A.H.A. ko‘p qismi bahs-munozara tusidagi 60 ta asarning 
muallifi bo‘lgan, ammo ularning birontasi bizgacha yetib kelmagan. Uning "Raddiyalar" 
asari boshqa dinlar (yahudiylik, xristianlik, zardushtiylik)ga ham, islom dinidagi turli 
oqim va maktablarga ham qarshi qaratilgan. Qur’on va sunna ta’limotini aql-idrokka mos 
talqin etishga urinib, ma’lumotlarni qabul qilishda faqat aqlga suyanish kerak, Qur’on 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
16
yaratilgan, banda o‘z fe’l-atvorini o‘zi yaratadi, degan g‘oyani ilgari surgan. A.H.A.ning 
"xudoning kalomi" iroda erkinligi, odamning o‘z xatti-harakatlari uchun ma’naviy 
javobgarligi, hayotiy ne’matlar haqidagi va b. fikrlari nafaqat sunniy ilohiyotchilar, balki 
boshqa mu’taziliy oqimlarning vakillari tomonidan ham tanqidga uchragan. A.H.A. xalifa 
Ma’munning ustozi bo‘lgan va ayni shu xalifa davrida (813-833) mu’taziliylar ta’limoti 
hukmron diniy e’tiqod hisoblangan. Xalifa amri bilan barcha qozilar, ilohiyotchi olimlar, 
mansabdor shaxslar aqidaviy masalalarda imtihon qilingan. Mutaziliylik, ya’ni A.H.A. 
aqidalarini tan olmagan kishilar xizmatidan bo‘shatilib, jazolangan, hatto o‘limga 
mahkum etilganlar.