Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
MUTAVALLI (arab. - ishboshi, boshqaruvchi) - islom tarixida vaqf mulkiga va undan 
keladigan daromadga vasiylik qiluvchi, uni taqsimlovchi diniy amaddor. Vaqf yerlarini 
ijaraga berish, vaqf mulkida xo‘jalik ishlarini yuritishni ham M. bajargan. Xorijiy Sharq 
mamlakatlarida M.lar hozir ham bor, ular vaqflarni boshqaradi. Ayrim musulmon 
mamlakatlarida M. yirik ziyoratgohlar (maqbara, mozor va b.)ni, ulardan keladigan 
daromadlarni ham boshqaradi. O’zbekistonda masjidning xo‘jalik va moliya ishlarini 
boshqaruvchilar M. deyiladi.

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
206
 
MUTAKALLIMLAR - musulmon ilohiyot olimlari. Ular islom diniy-aqidaviy ta’limoti - 
kalomni asoslab bergan. Hoz. islom ruhoniylari va ulamolariga nisbatan M. atamasi 
qo‘llanilmaydi, u tarixiy tushunchaga aylangan (yana q. Ash’ariylar).
MUT’A (arab. - vaqtincha foydalaniladigan narsa) - shialikdagi ma’lum mablag‘ evaziga 
qilinadigan muvaqqat nikoh. M. asosida shialik shariati qozi tasdiqlagan rasmiy 
shartnoma asosida erkaklarga vaqtincha xotin olishga ijozat beradi. M.ning muhlati 1 
kundan 99 y.gacha belgalanishi mumkin. M. nikohdik xotin va undan tug‘ilgan bolalar 
qonuniy xotin va undan tug‘ilgan bolalardan huquqiy jihatdan cheklanganroq bo‘lgan. 
Qiz bolaga M. nikohidan o‘tish taqikdangan. M. nikohi shialik tarqalgan xorijiy 
mamlakatlarda hozir ham amalda, lekin u ko‘pincha yashirin qilinadi. Ahli sunna val 
jamoaning to‘rttala mazhabida ham M. harom deyilgan. Ya’ni, M.ni zino-noshar’iy jinsiy 
aloqa deb e’tiborga olingan. Bunga Qur’on va sunnatdan dalillar keltirilgan.
MUFID, ash-Shayx Abu Abdulloh Muhammad ibn Muhammad al-Ukbariy al-Horisiy (948 
yoki 950-1022) - shialikdagi mashhur ilohiyotchi va faqih, imomiylikning nazariyotchisi 
va faol targ‘ibotchisi. Otasi Vosit sh.da o‘qituvchi bo‘lgan, uning birinchi laqabi - Ibn al-
Mu’allim ("muallimning o‘g‘li") shundan. Bag‘dodda mashhur ilohiyotchi, faqihlardan 
ta’lim olgan. Mohir suxandon bo‘lgan M. imomiy ilohiyotchilar peshvosiga aylangan. 
Uning targ‘ibotchilik faoliyati Buvayhiylar rahnamoligida o‘tgan, shu tufayli imomiylar 
aqidalari Iroqda, ayniqsa Bag‘dodda keng tarqalgan. Bu esa, shialar va sunniylar 
o‘rtasida qonli to‘qnashuvlarga olib kelgan. Diniy nizolarga barham berish uchun xalifa 
shialarning g‘oyaviy rahbari M.ni Bag‘doddan badarg‘a qilishga majbur bo‘lgan. M. 
Bag‘dodda vafot etgan, o‘z hovlisiga dafn etilgan, bir necha yildan so‘ng uning hoki al-
Mashhad (al-Kozimayn)ga ko‘chirilgan. Uning qabri hozirgacha ziyoratgoh sanaladi. 
M. 200 ga yaqin asar yozgan (shundan 25 tasi saqlangan). Uning bir qancha asarlari 
imomiylik nazariyasi, ilohiyot va fiqh, Qur’on tafsiri va hadislar, shialar tarixi, imomlar 
hayoti va b. ga doir.