Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
ABU MANSUR al-MOTURIDIY - q. Moturidiy Abu Mansur.
 
ABU MUSLIM (laqabi; boshqa laqablari Abo Muslim, Abu Muslim Xurosoniy, Abu Muslim 
Marvaziy; asl ismi Abdurahmon) (taxm. 727-755) - Xuroson va Movarounnahrda 
umaviylar sulolasiga qarshi harakat rahbari. Isfahon viloyatidan chiqqan qul. Ba’zi 
manbalarga ko‘ra, abbosiylarning Kufadagi targ‘ibotchilaridan Iso as-Sarrojning quli 
bo‘lgan, boshqa bir manbalarga qaraganda, Isfahon viloyatida yashovchi bir arab, yirik 
yer egasining quli bo‘lib, 738 y. xo‘jayini Kufa qamoqxonasiga tashlangan paytda A.M. 
uning xizmatida bo‘la turib as-Sarroj bilan tanishgan va uning topshiriqlarini bajara 
boshlagan. Keyinchalik abbosiylarning Xurosondagi targ‘ibotchilari rahbari Abu Salamaga 
sotilgan (yoxud berilgan). 744 y. boshida u bilan birga Xurosonga kelgan. Keyinchalik 
A.M. alaviylardan Ibrohim ibn Muhammadga ma’qul kelgani tufayli unga tuhfa qilingan. 
Ibrohim uni ozod qilib, Abdurahmon deb ism qo‘ygan va uni o‘ziga yaqin tutgan. 
747 y. martda Ibrohim A.M.ni umaviylarga qarshi tayyorlanayotgan harakatga rahbarlik 
qidish uchun Xurosonga o‘zining shaxsiy vakili sifatida jo‘natgan. May oyida u Marv 
vohasiga yetib kelib, bir oy ichida bir necha ming tarafdorlarini to‘plagan. A.M. qullarga 
ozodlik berilishini va’da qilgan. Xuroson noibi Nasr ibn Sayyor qo‘shinlari ustidan g‘alaba 
qilib, 748 y. boshida Marvni egallagan. A.M. shu yerdan turib Xuroson va 
Movarounnahrni egallanishiga rahbarlik qilgan. A.M. Marvda ko‘pgina qurilish ishlarini 
olib borgan, ilk bor xutbani o‘tirib emas, balki minbarda turib o‘qigan. A.M.ning 
hukmronlik davri notinch bo‘lgan: 750 y. umaviylar o‘rniga kelgan abbosiylar sulolasidan 
norozi bo‘lgan Buxoro arablari qo‘zg‘olon ko‘tarishgan va Movarounnahrning ko‘pgina 
hokimlari xalifalikdan ajrab chiqishgan. A.M. Samarqandgacha borib, uning 
istehkomlarini yangilagan va Movarounnahrga egalik qilish uchun kurash boshlagan. 751 
y. iyulda uning sarkardasi Ziyod ibn Solih Taroz yonida Xitoy qo‘shinini tor-mor keltirgan 
va bu bilan abbosiylarning Sirdaryo ortidagi hududlariga egalik qilishlarini ta’minlagan. 
752 y. boshida A.M. Marvga qaytib kelgan, biroq oz fursatdan so‘ng Movarounnahr noibi 
etib tayinlangan Ziyod isyon ko‘targan va A.M.ga yana Amudaryoni kechib o‘tishiga 
to‘g‘ri kelgan. A.M. qudratining oshib borayotgani abbosiylarni xavotirga solgan va ular 
uni yo‘qotish payiga tushishgan. 754 y. may-iyunda A.M. hajga borish uchun Xurosonni 
tark etgan. Shu paytda as-Saffoh vafot etib, xalifalik taxtiga al-Mansur o‘tiradi. Mansur 
hokimiyatini amakisi, Vizantiyaga yurish qilgan qo‘shin ko‘mondoni Abdulloh tan 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
11
olmagan. A.M. isyonchini tor-mor keltirgan (754 y.noyab.) va katta o‘ljani qo‘lga 
tushirgan. Mansur o‘ljani talab qiladi, bundan g‘azablangan A.M. Xurosonga qaytgan. 
Biroq xalifa uni yo‘ldan qoldirib Madoyin sh.ga muzokaraga chaqirtirib keltirishga 
erishgan. A.M. shu yerda 755 y. 12 fev. (yoxud 27 yanv.)da xalifa qabulida bo‘lgan 
chogida o‘ldirilgan. Sakkiz yillik faol diniy-siyosiy faoliyati davrida A.M. "ashaddiy" 
shialar ta’limotiga yoki imomatlikka yaqinlashmagan bo‘lsa ham uning o‘limi zamonaviy 
mazdakiylar, shialarning bir qancha qo‘zg‘olonlarini keltirib chiqargan. "Ashaddiy" 
shialarning ayrim firqalari uni imom deb e’lon qilgan, abumuslimiya firqasi paydo 
bo‘lgan. Bularning so‘nggi aks-sadosi Muqanna qo‘zg‘oloni hisoblanadi. A.M. haqida 
Marvda udum bo‘lgan rivoyat, afsonalar keyinchalik fors tilida (uning turkiycha varianti 
ham bor) yozilgan xalq romani - "Qissai Abu Muslim" (o‘zbekcha "Abu Muslim 
jangnomasi")ga asos bo‘lgan.