Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

XANDAQ JANGI (arab. - chuqur) -Muhammad (sav) rahbarliklaridagi musulmonlar 
bilan makkalik mushriklar o‘rtasidaga jang. 627 y.da makkaliklar rahbari Abu Sufyon 10 
mingga yaqin askar bilan kelib Madinani qamal qiladi. Muhammad (sav) tarafdorlari 
Madina atrofiga Salmon al-Forisiy tavsiyasi bilan xandaq qazib, shaharni himoya etadi. 3 
haftalik qamaldan keyin Abu Sufyon qo‘shinlari Madinani ololmay orqaga qaytadi, 
musulmonlar g‘olib chiqadi. Bu islom tarixida X.j. deb nom oladi.

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
312
XATIB (arab. - targ‘ibotchi, notiq) - masjidda juma va hayit namozi paytida xutba 
o‘qiydigan, va’z aytadigan ruhoniy. Islom muassasalarida ko‘pincha X. masjid imomi 
vazifasini ham bajaradi (imom-xatib deb atalishi shundan).
 
XATIB BAG’DODIY, to‘liq ismi Abu Bakr Ahmad ibn Aliy ibn Sobit (1001-1071) -
mashhur muhaddis va tarixchilardan biri. Yokut Hamaviy "Mu’jam ul-buldon"da uning 
ellik olti ta’lifidan bahs etadi. Kitoblarining ko‘pchiligi hadis ilmiga oiddir. 20 jildli 
"Bag‘dod tarixi"dan tashqari "al-Jome’ li-odobir-roviy vas-somi’", "al-Kifoya fi-ma’rifati 
usulir-rivoya", "Sharh divon Abi Tammom" kabi asarlari mashhurdir. Xususan, 20 jildli 
"Bag‘dod tarixi"ni alohida qayd etish lozim. Sharqshunos Salmon Parijda bu tarix haqida 
300 sahifadan iborat bir bag‘ishlov nashr etgan. Ko‘pgana sharxlar ham bitilgan. 
Vafotidan avval barcha kitoblarini vaqf etgan, boyligini xayr yo‘lida ilm va hadis bilan 
mashg‘ul bo‘lganlarga bo‘lib bergan 
 
XATMI-QUR’ON - Qur’onni batamom o‘qish va shu munosabat bilan o‘tkaziladigan diniy 
marosim. Ramazon oyida, tarovih namozida Qur’oni karimni avvalidan oxirigacha tilovat 
qilib chiqilishi ham X.-Q. dir.
XATTOBIYLAR, al-Xattobiya - "o‘ta" shialikdagi guruh; Abu-l-Xattob Muhammad ibn Ali 
Zaynab al-Asadiy izdoshlari. X.ning asoschisi va g‘oyaviy rahnamosining da’vatiga ko‘ra, 
ilohiy ruh to Ja’far as-Sodiqqacha bo‘lgan Ali xonadoniga mansub imomlarga birin-ketin 
jo bo‘lgan. Kufa yaqiniga chodir o‘rnatib Abu-l-Xattob o‘z tarafdorlarini xudo imom 
siymosida namoyon bo‘ddi deb Ja’far as-Sodiqqa ibodat qilishga chaqirgan. Bundan 
xabar topgan Ja’far as-Sodiq Abu-l-Xattobdan yuz o‘gargan va uni duoibad qilgan. 
Shunda Abu-l-Xattob ilohiy nur Aliylardan o‘ziga o‘tganligini da’vo qila boshlagan. 
Imomiylik merosiy ekanligini rad etib, imomlik - sof g‘oyaviy fazilat, payg‘ambarlar va 
imomlar ilohiy mujassamlikning ko‘rinishidir, ilohiylik - bu payg‘ambarlikdagi nur, 
payg‘ambarlik -imomlikdagi nur, dunyo ilohiy nurdan mahrum bo‘lishi mumkin emas va 
bu nur (imomlik) unga, yettinchi imomga o‘tganligani da’vo qilgan. 760 y. X.ning bir 
qismi Muhammad ibn Ismoil tarafdorlari bilan birga Kufada abbosiylarga qarshi 
qo‘zg‘olon ko‘tarishgan. Qo‘zg‘olon bostirilib, Abu-l-Xattob qo‘lga olingach, bir guruh 
tarafdorlari bilan birga xochga tortilgan. Ularning jasadlari yondirilib, kallalari xalifa al-
Mansurga jo‘natilgan, xalifa ularni uch kun Bag‘dod darvozalariga osib qo‘yishni, so‘ngra 
yoqib yuborishni buyurgan. Qolgan X. beshta guruhga ajrab ketishgan, ulardan biri Abu-
l-Xattobning o‘lganligani inkor etib, uni ilohiylashtirishni davom ettirgan, boshqalari esa, 
yangi saylangan imomlarni ilohiylashtirganlar. X. uchun umumiy xususiyat imomlarni 
ilohiylashtirish, ularning g‘ayritabiiy bilimlariga ishonish bo‘lgan. X. jannat va do‘zaxni 
majoziy talqin qilganlar, o‘liklarni qayta tirilishini inkor etishgan, ruhlarning ko‘chishini 
tan olganlar. Barcha X. dastlabki uch xulafoi roshidin va sahobalarni, Alini o‘z vaqtida 
imomlikdan chetlatganlari uchun dinsizlikda ayblashgan. 
X.ning g‘oyaviy izdoshlari ismoiliylar -"ettichilar" bo‘lib, ularning diniy-siyosiy qarashlari, 
o‘z navbatida qarmatlar harakati mafkurasining muhim qismini tashkil etgan.