Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
XORIJIYLAR (arab. - ajralib chiqqan, isyonchi) - islomdagi ilk oqim tarafdorlari. Xalifa 
Ali bilan umaviylar o‘rtasidagi kurash davomida 7-a.ning 2-yarmi boshlarida vujudga 
kelgan. Taxt uchun kurashda Ali(kv) Muoviya tarafdorlari (umaviylar) bilan muzokara 
olib borishga ko‘ngan. Bu hol Ali(kv) haqiqiy vorislik huquqiga ega, deb hisoblagan 
tarafdorlarining o‘rtasida norozilik tug‘dirgan. Qo‘shinning bir qismi (12 ming kishi) 
Ali(kv)ni kelishuvchilikda ayblab, undan ajralib ketgan va keyinchalik Ali(kv)ga ham, 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
316
umaviylarga ham bab-baravar qarshi kurash boshlagan. Ana shu guruh tarafdorlari X. 
deb nom olgan. X. harakati arablar tomonidan bo‘ysundirilgan Iroq va Eron aholisi, 
oddiy arab-musulmonlar manfaatini ifodalagan. Ular o‘zlarini haqiqiy musulmon deb 
hisoblagan. X. "dindan qaytgan", deb e’lon qilingan siyosiy va goyaviy raqiblarga 
nisbatan murosasiz bo‘lgan. X. ta’limotiga ko‘ra, xalifa tsiniy jamoa tomonidan saylanadi 
va jamoaga bo‘ysunadi; har qanday taqvodor musulmon (hatto qul yoki qora tanli bo‘lsa 
ham) xalifa bo‘lib saylanishi mumkin; agar xalifa jamoa manfaatlarini himoya qilmasa, 
vazifasidan bo‘shatiladi va hatto qatl etiladi. X. fikricha, e’tiqod amaliy faoliyat bilan 
mustahdamlanishi lozim. E’tiqod, gunohkor kishilarni jazolash masalalarida X. 
murji’iylarga qarama-qarshi turgan. Keyinchalik X. bir necha mayda guruhlarga bo‘linib 
ketgan. Umaviy va abbosiy xalifalar 7-9-a.larda X.ga qarshi keskin kurash olib bordi. 
Buning natijasida X. qirib tashlandi, ularning qolganlari Shimoliy Afrikada o‘z davlatini 
vujudga keltirdi. X. xalifalikdagi ko‘pgina qo‘zg‘olonlar (Zinjiylar qo‘zg‘oloni, Abu Muslim 
qo‘zg‘oloni va b.)da qatnashgan. Hozirgi davrda X.ning ibodiylar firqasi mag‘rib 
mamlakatlarida (Jazoir, Tunis va b.da), Ummon, Tanzaniyada uchraydi.