Microsoft Word KichikBiznes doc

Proporsional soliq stavkasi usulida
foyda yoki aylanmaga ega yuridik 
va jismoniy shaxslar bir xil ulushda soliq to’laydilar. Bu yerda soliq stavkasi 
qat’iy o’rnatilgan bo’lib, mutanosib ravishda olinadi. Masalan, korxona aso-
siy fondlarining o’rtacha yillik qiymati 200 mln so’m bo’lib, undan undiri-
ladigan soliq stavkasi 2 foiz belgilanganda, soliq so’mmasi hisobot yili uchun 
4 mln. so’mni (200 mln x 2:100) tashkil etadi.
Daromad yoki foyda ortib borishi bilan soliq stavkasi ham ortib borishi 

---

53 
ko’zda tutilgan bo’lsa, bunday stavkalar 
progressiv soliq stavkalari
deyiladi. Buni biz O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va 
fuqaroligi bo’lmaganlardan olinadigan daromad solig’i stavkasida yaqqol 
ko’rishimiz mumkin. 
Regressiv soliq stavkasi
usulida daromad o’sishi (oshishi) bilan 
mahsulot ishlab chiqarish hajmi ko’payishi yoki eksportga mahsulot ishlab 
chiqarish ko’payishi bilan soliq stavkasi kamayib boradi. Demak, bunday 
korxona byudjetga kam soliq to’lay boshlaydi. Regressiv soliq stavkalari 
biror faoliyat yoki sohada mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish yoki o’z 
foydasidan biror turdagi xarajatni kamaytirishni rag’batlantirish maqsadida 
qo’llaniladi. 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan 
ayrim mahsulotlar aksiz solig’iga tortiladi. 
Aksiz 
ba’zi iste’mol tovarlari qiymatiga ustama qo’yiladigan egri 
soliqdir. Yegri soliq deb atalishining sababi – uning byudjetga to’lovchilari 
aksiz osti tovarlarini ishlab chiqarib sotuvchilardir. Ammo haqiqiy soliq 
to’lovchilar mahsulot yetkazuvchilardan tovarlarni sotib oluvchilar, ya’ni 
iste’molchilardir. Shuning uchun bu soliq ba’zi mamlakatlarda iste’mol 
solig’i deb ham ataladi. 
Aksiz solig’i stavkasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlanadi. 
Aksiz solig’i stavkalarini O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan belgilash har yilgi byudjetning asosiy ko’rsatkichlari belgilangan-
da ko’rsatiladi. Biroq yil davomida aksiz stavkalariga o’zgartirishlar kiritib 
borilishi mumkin. 
Aksiz solig’i to’lanadigan tovarlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar, mulk 
shaklidan qat’iy nazar, shu tovarlarni eksportga chiqarsalar, aksiz solig’i 
to’lashdan ozod bo’ladilar. Qizil Yarimoy jamiyati korxonalari ishlab 
chiqargan tovarlardan kelgan daromadlarini jamiyatning Ustavida ko’zda 
tutilgan vazifalarni bajarishga sarflasa, u holda ular ham aksiz solig’i 
to’lashdan ozod bo’ladi.