Microsoft Word maruza matn atom

m =






v


bu erda — -zarraning nisbiy tezligi. U holda zarraning to'liq energiyasi quyidagicha

c


aniqlanadi:


_E = ^m0^c


E


VlHB² л/l^^

Zarraning to'liq energiyasi uning kinetik va tinchlikdagi energiyalari bilan quyidagicha bog'langan:


E = T + E₀.

Zarraning kinetik energiyasi quyidagicha hisoblanadi:

^T = ЩР "(у -1;) = ^Eo (y -1;) = ^mo^c" (■


P-P²


-1).


Zarraning relyativistik impul'si quyidagicha topiladi:


P =


m₀Pc

P-P²

= y^mo^pc .


Vizual materiallar


2- mavzu. Atom tuzilishi. Rezerford tajribasi va formulasi

1. 
   Ma'ruza mashg'ulotini o'qitish texnologiyasi
   

Vaqti - 2 soat


O'quv mashg'ulotining shakli

Ma'ruza mashg'ulotining rejasi


Talabalar soni: 25-30 nafar Kirish, vizual ma'ruza

1. 
   Atom tuzilishi. Tomson modeli.
   
2. 
   Rezerford tajribasi va formulasi.
   

. O'quv mashg'ulotining maqsadi: Pedagogika oliy o'quv yurtlari talabalariga atom tuzilishi, Rezerford tajribasi va formulasi haqida ma'lumot berish.

Pedagogik vazifalar. O quv faoliyatining natijalari:

• 
  atom tuzilishi, Tomson Talaba.
  

modeli bilan tanishtirish; - atom tuzilishi, Tomson modeli bilan tanishadi;

• 
  Rezerford tajribasi va - Rezerford tajribasi va formulasi bilan tanishadi. formulasi bilan tanishtirish.
  

O'qitish uslubi va texnikasi Vizual ma'ruza, aqliy hujum, bayon qilish,

O'qitish vositalari Ma'ruzalar matni, axborot texnologiyasi.


1






Oqitish shakli Oqitish shart-sharoiti


Jamoa, guruh

Komp'yuter bilan jihozlangan auditoriya


Atomning murakkab tuzilishi haqidagi tasavvur XIX asrning oxirida paydo bo'lgan. Ungacha atomni bo'linmas zarra deb qaralgan. Ushbu g'oyani grek faylasufi Demokrit ilgari surgan. XIX asr oxiridagi 3 ta buyuk kashfiyot (elektron, rentgen nurlari va radioaktivlikning kashf etilishi) atomni murakkab tuzilishga ega ekanligini ko'rsatib berdi. Shundan so'ng olimlar atom tuzilishini organa boshladilar.

Atomning birinchi nazariy modelini 1903 yili Tomson taklif etdi. Uning fikriga ko ra atom musbat zaryad bilan bir tekis to'ldirilgan sferadan iborat bo'lib, uning ichida elektron joylashgan bo'ladi. Sferaning yig'indi musbat zaryadi elektron zaryadiga teng bo'lib, atom bir butun holatda neytraldir. Atomning massasi uning butun hajmi bo'ylab bir tekis taqsimlangan. Atom ichida kuchli elektr maydon hosil bo'lmaydi.

Bu atom radiusini baholaylik. Atom chiqarayotgan spektr xarakterini tushuntirish uchun bu atomdagi elektron tebranma harakat qiladi va muvozanat holatida kvazielastik kuch bilan tutib turiladi deb qaraladi.

R radiusli atomda biror yo' l bilan muvozanat holatdan chiqarilgan elektron


Ш =


mF:


tsiklik chastota bilan tebranadi. Bu ifodadan


F = 3

^F 31


m&


2%c


ekanligini topish mumkin. Elektronning tsiklik chastotasi ш = ni yuqoridagi ifodaga olib






kelib qo'yilsa,


F =


2^2


e Л


4^²mc ^


hosil bo'ladi. Nurlanayotgan atom X = 0,6mkm uzunlikdagi nur chiqarayotgan bo'lsa, bundan tashqari e = 4,8^10 ¹⁰ SGSe z. b., m = 9,1^10 ²⁸ g, c = 3^10¹⁰sm/s ekanligi hisobga olinsa, u holda


F = 3 A ekanligini topish mumkin. Demak, atom radiusining tartibi 10^-10 m ni tashkil qiladi. U atomning gazokinetik o'lchamlari bilan mos tushadi.


Ushbu modelning to'g'riligini tekshirish maqsadida Rezerford tajriba o'tkazdi. Rezerford bunda a-zarralar oqimi bilan oltin fol'gani bombardimon qildi. Atomning Tomson modeli to'g'ri bo'lsa, bunday zarralar fol'gadan ta'sirlashmasdan o'tishi kerak edi. Tajribadan shu narsa


2


e


2


e


3


ma'lum bo'ldiki, oltin fol'ga orqali o'tayotgan a- zarralar fol'gadan turli burchaklarga sochila
boshladilar. Sochilgan zarralar orasida 180⁰ burchakka sochilganlari ham bo ldi. Tajriba
natijalaridan kelib chiqqan holda Rezerford atom Tomson modelining noto g ri ekanligini
aniqladi. U shu natijalar asosida Rezerford atomning planetar modelini taklif qildi. Bu modelga
asosan, har qanday atom uning massasining asosiy qismini o'zida mujassamlashtirgan va
musbat zaryadlangan yadro hamda uning atrofida doiraviy orbita bo'ylab harakatlanadigan
elektronlardan tashkil topadi. Ushbu model' Quyosh sistemasiga o'xshab ketganligi sababli uni
atomning planetar modeli deb ataldi.

Tajriba natijasining to'g'riligini Rezerford o'zining nazariy formulasi orqali ham isbot
qilib berdi. Biror yadroning kulon maydonida 0,0 + dQ burchakka sochilgan zarralarning nisbiy
soni orqali ifodalangan Rezerford formulasi quyidagicha yoziladi:

dQ


dN Zze

= (

N 4T


)² nd-


Sin


4 0

2


bu erda n-fol'ga kontsentratsiyasi, d-fol'ga qalinligi, T-zarraning kinetik energiyasi, dQ = 2nSin0d0 -elementar fazaviy burchak.













Ь.


4