Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VƏTƏNDAŞ MƏRKƏZLI ELEKTRON DÖVLƏT Xəyyam MƏSIYEV 1 , Aynur ƏHMƏDZADƏ 2
- Açıq və e-hökumət. Vətəndaş mərkəzli elektron dövlət
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- Azərbaycan Respublikasında vətəndaş mərkəzli elektron dövlət. Cari vəziyyət və perspektivlər.
- İstinadlar 1.
- SUGGESTED MODEL FOR MOBILE NUMBER PORTABILITY Khayyam MASIYEV, Bahri MAMMADGULUBAY
- WHY DO WE NEED PASSWORD BASED CRYPTOGRAPHY INSTEAD OF SIMPLE PASSWORDS Ulvi ISMAYILOV
- BULUD HESABLAMALARI ANLAYIŞINA ƏSASLANAN E-DÖVLƏTIN SƏMƏRƏLI QURULMASI
- Elektron dövlət və Bulud hesablamaları
|
Ədəbiyyat 1 - www.mckinsey.com/mgi 2 - Hadoop For Dummies ®, Special Edition, Robert D. Schneider, John Wiley & Sons Canada, Ltd., 2012 3 - Understanding Big Data: analytics for enterprise class hadoop and streaming data, Paul C. Zikopoulos, McGraw Hill, 2012 4 - www.tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_veri 5 - Hadoop: The Definitive Guide, Second Edition, Tom White, O’Reilly, 2011 6 - www.computerworld.com.tr/featured/buyuk-veri-ile-gelen-tasarruf/ 7 - www.karel.com.tr/blog/buyuk-veri-big-data-nedir-uygulamalar-ve-firsatlar-yonetici-ozeti
VƏTƏNDAŞ MƏRKƏZLI ELEKTRON DÖVLƏT Xəyyam MƏSIYEV 1 , Aynur ƏHMƏDZADƏ 2 AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu 1 , Qafqaz Universiteti 2 xmesiyev@qu.edu.az 1 , aynurahmedzadeh@yahoo.com 2 AZƏRBAYCAN
cü ildə imzalanmış “Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya ilə qoyulmuşdur. Daha sonra ölkəmizdə bu fəaliyyət Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanmış “Açıq Hökumətin təşviqinə dair 2012-2015-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planı”nı və “Korrupsiyaya qarşı mübarizəyə dair 2012- 2015-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planı”na aid sərəncamla davam etdirilmişdir. Açıq və e-hökumət. Vətəndaş mərkəzli elektron dövlət. Açıq hökumət vətəndaşlara açıq olan, onlara hökumətin sə- nədlərinə, digər məlumatlara daxil olmaq hüququ verən və eyni zamanda, qərarvermə prosesində iştirakını təmin edən idarə II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 600
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan etmə formasıdır. Açıq hökumətin yaradılmasının əsas şərtlərindən biri e-mühitin mövcudluğudur. E-mühit istənilən dövlət qurumun öz fəaliyyətinə uyğun olan xidmətlərinin elektron platformada təqdim olunmasıdır. (Teresa M. Harrison, Santiago Guerrero, G. Brian Burke, Meghan Cook, Anthony Cresswell, Natalie Helbig, Jana Hrdinov á, & Theresa Pardo 2011) Artıq ölkəmizdə də açıq hökumətin inkişafında bir çox məqsədlərə nail olunmuşdur. Belə ki, hazırda elektron xidmətlərin bir çoxu- rəsmi sənədlərin verilməsi, vergi və gömrük bəyannamələrinin, statistik hesabatların təqdim olunması, məşğulluq orqanları vasitəsilə iş axtarışı, ali məktəblərə və dövlət qulluğuna qəbul üzrə test imtahanlarında iştirak etmək üçün elektron ərizələrin qəbulu və digər bu kimi məsələlər ölkəmizdə açıq hökumət çərçivəsində təqdim olunan xidmətlərin tərkib hissələrindəndir. Açıq hökumətin aşağıda göstərilmiş standartları mövcuddur:(http://www.opengovstandards.org/)
Açıq hökumətin əsas şərtlərindən biri olan şəffaflıq rəsmi qurumlara aid olan məlumatların dolğun, şəffaf və heç bir təhrifə uğramadan ictimaiyyətlə paylaşılmasına əsaslanır. Məlumat şəffaf olaraq, cüzi istisna hallar xaric, cəmiyyət tərəfindən əlçatan, təkrar istifadəyə açıq və yararlı olmalıdır. Məlumat üzərində edilmiş istənilən dəyişiklik, və ya müəyyən bir hissənin gizlədilməsi açıq hökumətin şəffaflıq prinsipinin pozulmasına gətirib çıxarır. Digər şərt olan
olan digər məsələlərlə bağlı qərarvermə prosesində iştirakına əsaslanır. E-iştirakın məqsədi xidmətlərin şəffaflığının təmin edilməsidir. Eyni zamanda, e-iştirakın təmin olunmasının nəticəsi olaraq, ictimai fərdlərin iştirakı ilə daha şəffaf xidmətlər formalaşdırılacaqdır. (Conference for E-Democracy and Open Government 2013 Call for Papers 21-25 May 2013) Açıq hökumətdə
dərəcədə açıq olması nəzərdə tutulur. Belə ki, ictimaiyyət qarşısında hesabatlı hesab edilən hökumət həyata keçirilmiş fəaliyyətlər barədə ona ünvanlanmış sualları cavablandırır, eyni zamanda, bu standarta aid olan çərçivədə verdiyi bütün qəraralara və həyata keçirdiyi bütün fəaliyyətlərə görə məsuliyyət daşıyır. Hökumət korrupsiyaya qarşı müfəssəl və spesifik mübarizə strukturu tərtib etməli və eyni zamanda maraqların toqquşması ehtimalını da nəzərə almalıdır. (Press Release Waseda University 2013 March, 25th 2013) Açıq hökumətin əsas tərkib hissəsi olan e-hökumət mahiyyət baxımından, dövlət orqanlarının göstərdikləri xidmətlərin informasiya texnologiyalarından istifadə edilməklə vətəndaşlara, biznes qurumlarına, həmçinin dövlət orqanlarına ötürülməsi üsuludur. E-hökümətin əsas məqsədi vətəndaşlara müasir texnologiyaların imkanlarından istifadə etməklə, dövlət orqanları tərəfindən təqdim olunan elektron xidmətlərdən istifadə imkanının təşkilidir. (Vitalizing Democracy through E-Participation and Open Government) (http://www.opengovpartnership.org/)
əsasında vahid pəncərə (one window) prinsipi durur. Bu prinsip əsasında yaradılmış www.e-gov.az saytı 29 dövlət qurumu və eyni zamanda onlar tərəfindən təqdim olunmuş 252 elektron xidmət növünü əhatə edən hökumət portalıdır. Yaradılmış bu portal vətəndaşlara yaşayış yerlərini tərk etmədən, istənilən zaman itkisini aradan qaldıraraq öz işlərini daha rahat şəraitdə həll etməyə şərait yaradır. (http://www.mincom.gov.az/) (https://www.e-gov.az/) Ölkə başçısının 23 may 2011-ci il tarixli "Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında" imzaladığı Fərmandan sonra dövlət orqanlarında vətəndaşlara göstərilən xidmətlərin bir çoxu elektronlaşdırılmağa başlanılmışdır. Lakin bütün bu qısa zaman kəsiyində əldə edilmiş nailiyyətlərə baxmayaraq, bəzi xidmətlərin elektron versiyası hələlik mövcud deyildir. İnanırıq ki, müəyyən bir vaxtdan sonra ölkəmizdə də inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi, vətəndaşların hər hansı bir xidmətə görə dövlət orqanlarına birbaşa müraciət etməsinə ehtiyac qalmayacaq və onlar ən qısa vaxt ərzində, heç bir məsrəf etmədən, zaman itirmədən lazımi xidməti elektron platformada əldə edə biləcəklər. (http://www.asan.gov.az/)
Krems, Austria) 2. Press Release Waseda University International e-Government Ranking 2013 March, 25th 2013 3. Vitalizing Democracy through E-Participation and Open Government: An Austrian and Eastern European Perspective
Open Government and E-Government: Democratic Challenges from a Public Value Perspective (Teresa M. Harrison, Santiago Guerrero, G. Brian Burke, Meghan Cook, Anthony Cresswell, Natalie Helbig, Jana Hrdinov á, & Theresa Pardo)
http://www.opengovpartnership.org/ 6. http://www.opengovstandards.org/ 7. http://www.asan.gov.az/ 8. http://www.mincom.gov.az/ 9. https://www.e-gov.az/ II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 601
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan SUGGESTED MODEL FOR MOBILE NUMBER PORTABILITY Khayyam MASIYEV, Bahri MAMMADGULUBAY Qafqaz University xmesiyev@qu.edu.az, mammadb@bakcell.com AZƏRBAYCAN
Nowadays, Mobile Telecommunications became an important part of our lives. More and more people cannot imagine their life without mobile phone, mobile services, accessing to internet through mobile devices. At the same time, Mobile Technologies are developing day by day, giving customers’ new opportunities, and opening new ways of communication, entertainment and business. One of the new features of Mobile Technologies, which has been introduced recently, is switching mobile service providers without changing mobile telephone number. It is called Mobile Number Portability (MNP). Mobile Number Portability service is very popular in the range of countries around the globe. If by the end of the XX th century, there were only five counties which have enabled this feature, by 2014 this number has increased to 65. It is very positive fact that, finally Azerbaijan is also among those countries. The Ministry of Communications and Information Technologies of Azerbaijan has declared the end of “mobile slavery” in the country. The Ministry announced that the MNP service has been officially launched on February 1 st , 2014. The service is being provided by all mobile operators, which achieved readiness for service status and fulfilled all the necessary prerequisites by MCIT of Azerbaijan. The service launch has been expected in August 2013, however not all mobile operators were able to complete the preparatory work last year. MNP enables mobile subscribers to retain their mobile numbers while changing from one mobile operator to another. It allows subscribers to switch their telecom service provider without changing numbers and prefixes used previously. Before Mobile Number Portability the following prefixes were distributed between mobile network operators in Azerbaijan: (051,050) for Azercell; (070,077) for Azerfon and (055) for Bakcell. After implementation of MNP, this prefix division loses its actuality. At the moment NDCs (National Destination Codes. Ex: 055) is not a firm indicator which mobile operator is serving a particular subscriber. Subscribers can enjoy special offers and promotions of any mobile operator within the Country irrespectively on which NDC is being used. In long term perspective MNP will improve the competition on the market and the quality of service. MNP is implemented in different ways across the globe. The method of implementation depends on regulatory defined rules and IT technologies involvements. There are different types Call routings: Direct (ACQ) and Indirect (OR). Also MNP numbers database can be centralized or distributed. The specific role played by duration of porting process. This is time period between subscribers requested to switch his mobile service provider and migration to this provider accomplished. Depending on country, porting process period is changing between 0-30 working days. Also the price for porting execution which deducting from customer varies. The service is for free in most of countries, but it’s chargeable in others. The purpose of this study is to investigate the MNP solution applied is Azerbaijan. The analysis of the model is necessary to find main advantages and disadvantages of current MNP model. One of the main and noticeable problems of current model in Azerbaijan is relatively long period of porting duration. For subscribers, 6 days of porting process is long enough period that might influence the subscriber decision to switch between service providers. Studies of international experiences have shown that the porting duration is very important and directly impacts porting rate of numbers. Porting time depends both on the technical implementation of porting systems and on the willingness of networks to speed up the porting process. Involved MNP technologies play an important role in determining the porting duration. Reducing the porting time increases the cost of MNP implementation. Thebest practices of worldwide MNP implementations, countries’ related specifics will be rewired. Overall MNP related problems will be indicated and possible solutions will be proposed in this thesis. As the result, it’s expected to find the balance between the implementation costs, processes effectiveness and orientation on customer which will be the best indication for potential enhancement of MNP service in Azerbaijan. References 1. Kwame A.P. Agyekum, Eric T. Tchao and Emmanuel Affum.: “Evaluation of Mobile Number Portability Implementation in Ghana” Working paper, October 2013. Online: http://www.ijcst.org/Volume4/Issue10/p6_4_10.pdf 2. ANNEX No.2 TO THE AGREEMENT ON MOBILE NUMBER PORTABILITY CLEARINGHOUSE SERVICE in Azerbaijan, ADMINISTRATIVE PROCEDURES, June 2012 3. Ashish Siwach.: “Mobile Number Portability in INDIA”, Article, December 2011. Online: http://research.ijcaonl ine.org/rtmc/number6/rtmc1043.pdf 4. “Azerbaijani mobile operator launches Mobile Number Portability service” Article, online: http://en.trend.az/regions/scaucasus/azerbaijan/2176097.html
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 602
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 5. Jennifer Pigg.: “Number Portability Through the Global Lens” Article, online: July 2012, online: http://www.neustar.biz/corporate/docs/number-portability-through-global-lens.pdf 6. Stefan BOhler, Ralf Dewenter and Justus Haucap.: “Mobile Number Portability in Europe” , Discussion paper, August 2005 online: [http://www.hsu-hh.de/download-1.4.1.php?brick_id=3x8avPxOQYSbkX4q]
WHY DO WE NEED PASSWORD BASED CRYPTOGRAPHY INSTEAD OF SIMPLE PASSWORDS? Ulvi ISMAYILOV Qafqaz University ulviismayilov@yahoo.com AZƏRBAYCAN There are more answers for this question that will be diverse according to the person who is answering. Although, this question has a lot of answers, all answers are extended from one - Privacy. Privacy -is a significant nuance not only in computer science but also in our daily life .So, how we may lose privacy in daily life? For example, if we put key of our house under towel, lying in front of the door, we may think that we hided the key in good secure place. So, for us this type of hiding may be seem as secure, but security is a relative conception. For other malicious person it is not seem such. He comes and puts your key and enters to your house easily. After this example, we understood that the performance of security belongs to owner. It means that the main reason of losing privacy is owner (not hackers). During the improvement of technology scientists invented that for the secure system we must have passwords to log in. But afterwards, they observed that using of passwords also isn’t the most suitable method for security. And started application of cryptography to passwords .I comprehend this situation like that if we put cryptographic approach to passwords in network systems we put password to password .So, if we put password to password any time as iteration, our system becomes very-very difficult to hack . It can be concluded that, Cryptography is the science of reducing of system hacking probability. In another hand we can say that cryptography is method of security which picks up high level of confidentiality and integrity. It gives us such meaning that cryptography is the best method of security nowadays, but what will happen in technology world after 20 years anybody can’t predict exactly .I mentioned that how will cryptography exposure to development process, really is more interesting. Another main reason of privacy problem is network. Network is not a problem in our life generally. Network provides society with more opportunities. (For example: to send, share data to each other, to communicate with each other , to research necessary information from net ).Existence of network facilitate portability of information but reduce security of sent data. So, Network systems are useful platform for hackers. In Computer networks, we can’t exactly recognize the person whom we communicate in mailing process but with a telephone call, you hear what your friend says directly. Cryptography is made by encryption. Encryption is the process of encoding data in such a way that only author can read it. Necessary information is called as Plain Text, encrypted information gives Cipher Text, transitional Information Text is called Key. After encryption we get Cipher and for achieving privacy performance systems work on sending not Plain text but on sending Cipher Text .It means, if malicious attackers want to hack password they may reach to Cipher not to Plain text. For getting the real password hacker must know key of system we used. In conclusion of all, we can advance an idea that the main difference between Cryptographic Approach System and Simple Password Systems is high performance of confidentiality, integrity and availability .
BULUD HESABLAMALARI ANLAYIŞINA ƏSASLANAN E-DÖVLƏTIN SƏMƏRƏLI QURULMASI Xəyyam MƏSIYEV 1 , Nicat ƏFƏNDIYEV 2 AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu 1 , Qafqaz Universiteti 2 xmesiyev@qu.edu.az 1 , oracul91@gmail.com 2
AZƏRBAYCAN Giriş: Bu məqalə Bulud hesablamalarının elektron dövlətdə işlədilməsi, bu bulud hesablamalarının elektron dövlətə verə biləcəyi müsbət və mənfi cəhətlərinin araşdırılması, mövcud bulud elektron dövlətlərinin incələnməsi haqqındadır. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 603
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Buna görə birinci sırada elektron dövlət və bulud hesablamaları ayrı ayrılıqda araşdırılıb onların yarada biləcəyi imkanları və problemləri araşdırmaq lazımdır.
rəqəmsal vasitələrlə vətəndaşlara, müəssisə və digər dövlət agentliklərinə çatdırılmasına əsaslanır. E-dövlət milli, dövlət və federal dövlət və ya hakimiyyət orqanlarından alınan İnternet –texnologiyalarına əsaslanan xidmətlər üçün ümumi bir məvhumdur. E-dövlətdə hakimiyyət idarəetmə əməliyyatlarına dəstək vermək, vətandaşlarını məşğul etmək və dövlət (hakimiyyət) xidmətlərini asanlaşdırmaq üçün informasiya texnologiyalarından, xüsusilə İnternetdən istifadə edir. E-dövlət istifadəçilərin qrafik interfeysi (İQİ), ani xəbərlər mübadiləsi (instant messaginq-İM), audio-video təqdimat, və saytda təqdim edilən ünvana sadə elektron poçt məktubu göndərməkdən daha mürəkkəb olan üsullardan, o cümlədən qulluqçulara, biznes tərəfdaşlarına, vətəndaşlara fayda verən dövlət xidmətlərinin çatdırılması və bu xidmətlərdən istifadəyə daxil olma imkanının yüksəldilməsi üşün tələb olunan texnologiyalardan istifadə etməklə İnternet vasitəsi ilə veb-sayta girən hər bir insana şəbəkə və ya veb-saytda yerləşən digər istifadəçilərlə qarşılıqlı əlaqə və kommunikasiya yaratmaq üçün hüquq və imkan verməlidir.[1] Dünya ərazisinin bir çox ölkələrində İnternet xidmətlərinin çatdırılmasında inkişaf davam edir.2012-ci il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının E-Dövlət Tədqiqatı hesab edir ki, ölkələrdən çoxu dövlət sektorunun səmərəliliyini yüksəltmək, idarəetmə sistemini optimallaşdırmaq və dayanıqlı inkişafa dəstək vermək üçün e-dövlət yaratmaq və informasiya kommunikasiya texnologiyalarını genişləndirmək təşəbbüsünü irəli sürmüşdür. Lider E-dövlət ölkələri arasında innovasiya texnologiyalarının həlli geridə qalmış iqtisadiyyat və sosial sahələri aktivləşdirmək vasitəsi kimi tanınmışdır. Paralel hesablamalar, paylayıcı hesablamalar, şəbəkə hesablamalarının inkişafı ilə yeni hesablama metodu meydana gəldi. Bulud hesablamalarının əsas prinsipi hesablamaların hər hansı local kompyuterə və ya ayrıca götürülmüş serverə deyil, cox miqdarda paylanmış kompyuterlərə aid edilməsidir.[2] O məlumatların təhlükəsiz və inamlı saxlanılması mərkəzini təmin edir ki, artıq istifadəçi verilənlərin qorunması, virusun öldürülməsi kimi çətin tapşırıqları həll etmir, bu işlərlə yüksək ixtisaslı mütəxəssislər məşğul olur. Bulud hesablamaları vasitəsilə hər kəs veb-serverlərdən, satış bölümlərindən və avtomatlaşmış offis proqramlarından, hətta bloq-saytlardan yararlana bilir. İş adamları daha yaxşı işləmə imkanları ilə təmin edilir və onlar verilənlərin itməsi, kompyuter virusları, sistem yüklənməsi və s. kimi sonrakı texnoloji fəlakətlərdən yaxa qurtarırlar. Bulud hesablamaları istifadəçilərə texnoloji məsələləri cəld və sürətlə etməkdə kömək edir və bununla da biznes riskləri azalmış olur. Aparıcı kompaniyalar adətən müxtəlif fəaliyyət imkanlarına malik olduğundan texnoloji məsələlərin cəlbedici formada həlli üçün bulud hesablamaları onlara əsrarəngsiz imkanlar verir. Bulud hesablamaları üzrə əlavə kritik müvəffəqiyyət faktorları (KMF) aşağıdakıları birləşdirir: Alicı və satıcılar üçüncü tərəf bulud xidmətlərindən istifadə etdikdə, kompaniyalar investisiya xərclərini azalda bilir və tətbiqləri genişləndirir, bu səbəbdən öz xüsusi vəsaitləri hesabına investisiya qoyuluşu ehtiyacından yan keçirlər. Özünəxidmət vasitəsilə qoşulma xərcləri azalır: Özünəxidmət və açıq alternativ xidmət kanalları, məsələn veb saytlar və mobil şəbəkə və fonlar üzrə portallar daha geniş girişə və İT fəaliyyətlər üçün İT xidmətləri seçiminə imkan yaradır. Maneələr xidmətinə giriş səviyyəsi azalır. Online tələbli giriş imkanları vasitəsilə satınalma sürəti artır ki, bu da daxili provayderlərdən xarici provayderlərə qədər cavabdehlik riskini dəyişdirir. Vasitəçiləri aradan götürür (və ya yeni vasitəçilər/aqreqatorlar /brokerlər yaradır):Biznes düz xətt boyunca irəliləyir ki, rahat, yeni xidmətlər yaratsın. İnnovasiyalara giriş maneələrini azaldır: İT xidmətləri sürətlə və daha müntəzəm təzələnə bilər. Artım potensialını artırır: Bulud girişləri və xidmətlərindən istifadə edən biznesmenlər üçün yeni yüksək potensial təmin edən həm yeni, həm də mövcud bazarlar vasitəsi ilə gəlir qazanmağın əlavə mənbələri əldə edilə və istismar oluna bilir. Bulud hesabatlarının e-dövlətdə bu yaxınlarda istifadə edilməsinə başlanıldığından burada bəzi təhlükələr və problemlər vardır. Bulud Təhlükəsizliyi İttifaqının verdiyi məlumata əsasən onlar bulud hesabatlarının ən əsas problemləri haqqında məlumat vermişdilər. Bu problemlərə aiddir: məlumat itkisi, məlumatlarda baş verən pozuntular, təhlükəsizlik riskləri, interfeysin etibarsızlığı və s. kimi promlemlər.[3] Bulud sistemlərinin bütün müsbət və mənfi cəhətlərini nəzərə aldıqdan sonra onun e-dövlətdə istifadə edərkən nə kimi problemlərin ortaya çıxacağını araşdırmaq və bu problərin həlli yollarını tapmaq lazımdır. Buna görə də bulud sistemlərini e-dövlətdə istifadə edən ölkələrdən nümunə götürmək olar. Bu ölkələrə misal olaraq Sinqapuru, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərini və bir neçə Avropa ölkələrini göstərə bilərik. Aşağıdakı cədvəl 1-də Avropanın 8 ölkəsində bulud hesablamalarının elektron dövlətdə istifadəsinin müqayisəli təhlili verilmişdir[4]:
|