Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 614
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan İnteraktiv veb-iştirak Qarşılıqlı əlaqə Qarşılıqlı əlaqə Sövdələşmə İkitərəfli kommunikasiya Xidmət sahələrinin genişləndirilməsi
Transaktional veb-iştirak Nəticələndirmək Sövdələşmə Sövdələşmə Tamamilə inteqrasiyaolunmuş veb-iştirak Tamamilə dəyişmə
Şaquli inteqrasiya İnteqrasiya Dövlət qurumlarının bir-birinə inteqrasiya etməsi
Cədvəl 1. E-dövlətin inkişaf mərhələləri üzrə modellər
II. ELEKTRON DÖVLƏTİN İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ-TƏKLİF Bütün bu mərhələləri nəzərə alaraq, daha da işlək ola biləcək digər bir modeli təklif edirəm. Belə ki, bu model 5 mərhələdən ibarətdir. İnternet üzərindən ilkin tanışlıq: bu mərhələdə dövlət ilkin olaraq internetdən istifadə edərək ictimaiyyəti bir neçə məsələ üzrə məlumatlandırır. Veb səhifədə ilkin anlayışlar yerləşdirilir: qurumun missiyası, fəaliyyət prinsipi, ünvanı, iş saatları, e-poçt ünvanları. Bununla vətəndaşların özəl sektorda daha çox aktiv iştirak etmələrinə, daha ətraflı məlumat almalarına əsasən yavaş-yavaş dövlət sektoru üzrə da bu məlumatları əldə etmələrinin mümkünlüyü göstərilir. İlkin xidmətlərin daxil edilməsi: Bu mərhələdə artıq tanışlıqdan daha irəliyə gedərək daha geniş məlumatlar daxil edilir. Saytda aktiv olaraq məlumatlar yenilənir. Müxtəlif sahələr üzrə keçidlər daxil edilir. Həmçinin bir sıra formalar elektron şəkildə yerləşdirilir və vətəndaşlara çıxış təmin edilir. İstifadəçilərə müxtəlif forumlarda şərh bildirmək, istədikləri xidmətlər üzrə məlumatlar yerləşdirmək, görmək istədikləri dəyişiklikləri daxil etmək və mövcud olan suallarına cavab almaq kimi imkanlar da verilir. Xidmət sahələrinin genişləndirilməsi: Bu mərhələdə digər mərhələdən fərqli olaraq istifadəçilərə əldə etdikləri formaları elektron şəkildə təqdim etmək imkanı yaradılır. Bu vətəndaşların xidmətlərdən daha aktiv bir şəkildə istifadə etməsinə gətirib çıxarır. Sistemə giriş kodu verilir və istifadəçilər istifadəçi adı ilə təmin edilir. Sistem daha təhlükəsiz vəziyyətə gətirilir. Dövlət qurumlarının bir-birinə inteqrasiya etməsi: Bu iki mərhələdən ibarətdir. Belə ki, birinci mərhələ qurumların bir verilənlər bazasının yaradılmasını nəzərdə tutur. Belə ki. hər hansısa bir istifadəçi bir xidmətdən istifadə etdiyi zaman, bu bütün yerli və regional qurumlar tərfindən qeydiyyata alınır. Məs: Əgər istifadəçi hər hansısa rayon icra hakimiyyətinə sənəd forması təqdim edirsə, digər əlaqədar quruma eyni formanı yenidən təqdim etmək məcburiyyətində qalmır. Bu dövlət orqanı vahid sistem vasitəsi ilə, digər orqandan ola məlumatlara çıxışı əldə edir. İkinci mərhələdə isə vətəndaşlara bir qurum tərəfindən verilən xidmətlərin sayının çoxaldılmasıdır. Məs: Dövlətdən yardım almaq istəyən vətəndaş ev üçün müraciət edirsə, o həmçinin təhsil, tibbi diqqət, qida barəsində də yardım istəyir. Bu zaman dövlət bu xidməti bir mərkəzdə vermək bacarığına sahib olmalıdır və vətəndaş bir neçə quruma müraciət edərək vaxt itirməməlidir. Vahid sistem: Bu mərhələdə hər bir şey tamamilə vahid sistemdən idarə olunur. Dövlətin hər bir qurumu bir-biri ilə əlaqədardır. Vahid verilənlər bazası var. Dövlətin vahid veb səhifəsi portal kimi çıxış edib, bütün qurumları özündə birləşdirir. İstifadəçi hər bir xidməti mərkəzləşmiş sistem vasitəsi ilə əldə edir. Elektron dövlət tamamilə qurulub və bütün funksiyalar dəqiqləşdirilib. III. NƏTİCƏ Məqalədə elektron dövlətin inkişaf mərhələləri araşdırılmış, müxtəlif qurum və tədqiqatçıların təklif etdikləri modellər üzrə açıqlama verilmişdir. Hal-hazırda ən geniş tətbiq olunan model BMT tərəfindən təklif olunan modeldir. Modellər bir- birinə məzmun baxımından çox yaxındır, lakin kiçik fərqliliklər də istisna deyil. Hər bir model müəyyən hədəfin yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulub. Məs: Dünya Bankının irəli sürdüyü model inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün nəzərdə tutulub və hər bir mərhələ müstəqil bir şəkildə yerinə yetirilə bilər, ardıcıllığın qorunmasına ehtiyac yoxdur. Hər bir modelin araşdırılmasından sonra modellərin müsbət cəhətlərini özündə birləşdirən yeni bir model təklif olunmuşdur. Bu modeli istifadə edərək daha balanslı, təhlükəsiz, sürətli və az vaxt aparan bir modeli yaratmaq mümkündür. Azərbaycanda bu mərhələləri qeyd edildiyi kimi yerinə yetirilərsə daha sürətlə və daha mükəmməl bir elektron dövlət sistemi qurmaq və böyük bir kütlənin bundan istifadə etməsinə gətirib çıxarmaq olar.
[1] Fang,Z.(2002):E-Government in digital era: Concept, Practice and development: International Journal management of Computer, The Internet management, vol. 10, No.2. [2] Hick, Richard. (2002): Recreation of government in information era,Translated by Nokarizy, Mohsen, Tehran, Iran, Japar. [3] Bretschneider,S.(2003):Information Technology, E-Government, and Institutional Change, Public Administration Review, vol.63, No.6.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 615
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan from http://www.gartner.com/resources/116100/116131/traditional_roi.pdf [4] United Nations Division for Public Economics and Public Administration. (2001). Benchmarking Egovernment: A Global Perspective - Assessing the Progress of the UN Member States. Retrieved July 2, 2008, from http://pti.nw.dc.us/links/docs/ASPA_UN_egov_survey.pdf.
AZƏRBAYCANDA AĞILLI ŞƏHƏR MODELLƏRİNİN TƏTBİQİ VƏ PERSPEKTİVLƏRİ
Kamran IMAMƏLIYEV, Nadir HACIYEV
Qafqaz Universiteti k.imamaliyev@ictsrcqu.org, n.hajiyev@ictsrcqu.org AZƏRBAYCAN
Qloballaşan dünyada kompleks problemlərin effektiv həllərinin tapılmasına, minimal xərclərin aşağı salınmasına və həyat şəraitinin keyfiyyətinin artırılmasına ehtiyac vardır. Böyük şəhərlərdə əhaliyə göstərilən xidmətin səviyyəsinin artırılması, əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması prioritet məsələlərdən biridir. Urbanizasiya hal-hazırda təkcə şəhərin ağır infrastrukturundan deyil, eyni zamanda artan bilik kommunikasiyasının keyfiyyəti və yararlılığından, sosial infrastrukturdan ( intellektual kapital və sosial kapitaldan ) asılıdır. Kapitalın sonuncu forması şəhər rəqabəti üçün həlledici deyil. Ağıllı şəhər anlayışının müasir şəhər istehsal amillərinin ümumi çərçivəsini əhatə edən və İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının artan əhəmiyyətini vurğulayan, sosial və ekoloji kapitalı şəhərlərin rəqabətini göstərən strateji qurğu kimi təqdim edilməsi məqsədəuyğun deyildir. Sosial və ekoloji kapital - bu iki aktivlərin əhəmiyyəti ondadir ki, ağıllı şəhərləri kapitalyüklü həmkarlardan ayırır, rəqəmsal və ya intellektual şəhərlər arasında xətt çəkir. Bu sahədə dünyanın bir çox ölkələri fərqli layihələr həyata keçirilməkdədir. Ekspertlərin fikrinə görə 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin sayı iki dəfə artacaqdır. Əhalinin bu qədər sürətli artımı da ağıllı şəhər layihəsinin tətbiq edilməsi üçün önəmli səbəblərdən biridir.
Təqdim edilən araşdırma işində mövcud olan tədqiqatlar və təcrübələrə əsasən ağıllı şəhər məhfumu izah edilir və tərifi verilir. Daha sonra ağıllı şəhərin dörd əsas xarakteristikası - arabağlantı, inteqrasiya, əməkdaşlıq və şəhər informasiya sistemləri müzakirə olunur. Növbəti mərhələdə ağıllı şəhər layihəsinin inkişaf prosesləri müzakirə olunaraq göstərilir ki, ağıllı şəhər informasiya kommunikasiya texnologiyaları təkamülünün nəticəsidir. Həmçinin, ağıllı şəhərin konstruksiya üzulları və marşrutları əks baxımdan araşdırılmış və təhlil edilmişdir. Son olaraq. müxtəlif ölkələrdəki ağıllı şəhər layihələrinə əsasən konstruksiya üsulu ümumiləşdirilmiş və inteqrasiya konstruksiyası, ağıllı sənayenin inkişafı, ağıllı idarə və xidmət, ağıllı texnologiya və infrastruktur, ağıllı insanpərvərlik və yaşayış faktorlarının analizi edilmişdir. Dünya təcrübəsinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, ağıllı avadanlıqlardan istifadə insanın gündəlik işlərindəki səmərəliliyini artırır. Bu tipli avadanlıqlardan genişmiqyaslı istifadə yeni fərqli nəticələr verməkdədir. Bunlardan ağıllı ev və ağıllı şəhər layihələri bir çox ölkələrin və böyük şirkətlərin maraq dairəsi altındadır və bu haqda fərqli konsepsiyaları vardır. Araşdırmalar göstərir ki, ağıllı şəhər məhfumuna fərqli yanaşma metodları vardır. Bəzi layihələr ağıllı şəhərin daha çox yaşıl texnologiyaların tətbiqi sahəsini prioritet sahə kimi götürsə də, digərlərində yeni nəsil sensor şəbəkələrin yaradılması, enerji səmərəliliyinin artırılması, ekoloji təmiz mühitin formalaşdırılması və s. mövzular prioritet faktor kimi qəbul edilir. Buna baxmayaraq ümumi məqsəd insan həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasıdır. Məsələn, aşağıda Hitachi və İBM şirkətlərinin konsepsiyalarının ümumi məğzi verilmişdir: ● Hitachi şirkətinin ağıllı ev konsepsiyası: ekoloji təmiz şəhər üçün təbii enerji resurslarının faydalı istifadəsi üçün informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının istifadəsi. ● İBM şirkətinin ağıllı ev konsepsiyası [1]: təkcə yüksək texnologiyaların birləşməsi ilə insanın həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması deyil, həmçinin iqtisadi inkişafın və yeni biznes fikirlərinin formalaşması üçün uyğun mühitin formalaşdırılması. Dünya
təcrübəsinə nəzər saldıqda ağıllı şəhər modelinin altı əsas xarakteristikası vardır. Bunlar ağıllı iqtisadiyyat, ağıllı hərəkət, ağıllı ətraf mühit, ağıllı cəmiyyət, ağıllı yaşayış və ağıllı idarəetmədir [2]. Ağıllı şəhərin qurulması üçün yuxarıda sadalanan bütün xarakteristikalar məqsədəuyğun şəkildə tətbiq edilməlidir. Azərbaycanda ağıllı şəhərin qurulması üçün ilk öncə uyğun infrastruktur seçilməlidir, çünki yuxarıda qeyd olunanlara əsasən ağıllı şəhərin qurulmasında əsas amillərdən biri şəhərin fiziki infrastrukturudur. Bunun üçün ilkin olaraq ağıllı şəhər maket prototipinin hazırlanması nəzərdə tutulur. Azərbaycana tətbiq olunacaq ağıllı şəhər prototipi dünyada işlənən ağıllı şəhər layihələrinin araşdırılması əsasında əldə edilmiş struktura görə qurula bilər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, dünyanın bir çox şəhərlərində artıq bu layihəyə başlanılmışdır. Pilot şəhərlər arasında Vyana, Amsterdam, Dubay, Yokohama və digər şəhərlər vardır.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 616
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Istinad [1] AB-nin ağıllı şəhər layihəsinin rəsmi veb səhifəsi - http://www.smart-cities.eu/model.html [2]IBM şirkətiağıllı şəhərlər tender layihəsi - http://www.ibm.com/smarterplanet/us/en/smarter_cities/overview/
USING ENCRYPTION ALGORITHMS FOR DATA TRANSMISSION
Qafqaz University
AZERBAIJAN
Before securing anything (data, data transfer process etc.) we should know the value of it whether it costs for securing or not. Then we should apply three levels of security: ● data storage security ● data security ● data transmission security Data storage security is for ensuring security of used technology, we must apply fault tolerant hardware or data storage, logical partitioning etc. Data security is to enable access of proper users to proper data. Data transmission security stands for securing data while it is transmitted from one location to another. We will consider that data and data storage are properly secured and we will discuss data transmission and its security. To be able to do it appropriately we must know all layers of the process beginning deep in hardware (physical layer) and up till the software (application layer).
Data is transmitted by electromagnetic signals. It can be microwave, radiowave, infrared or any other type of electromagnetic signal. Transferred data is either analog or digital and is modulated with several methods. Pulse-code modulation and source coding can be an example for such methods. The modulation and demodulation (also known as detection) is done by modem and codec. Although there exist several communication channels but only two types of them have been researched in our study: ● point to point channels [1], [2] ● multidrop wireless channels [3]
Both in telecommunication and in computer networking point-to-point channels refer to communication between two nodes and multidrop wireless channels refer to communication between multiple nodes. Both types of channels require data transmission security according to transmitted data. Transmission security stands for sending a message from one endpoint to another single endpoint or multiple endpoints in such way that only intended recipients can receive and read it. It must be also taken into consideration that a message must be protected from alteration or interception. To do so it is required to use fault tolerant secure channels. We can send message either through secure channel as plaintext or through open channel as encrypted text. The security of encrypted data usually depends on the secret key that both communicating parties know. Key management deals with provision and distribution of such secret keys. In multiuser environments, key distribution is rather a difficult task. Public key cryptography was invented to solve such problems. Public key cryptography can be applied to provide the security. We plan to show that special purpose ultra-low power hardware implementations of public key algorithms can be used to provide secure transmission. Our main aim is to transmit securely between two nodes. In our case those will be to robots. And by applying and implementing different public key algorithms we will be able to compare the results in the means of speed, power saving and efficiency of transmission.
[1] Koetter, R.; Effros, M.; Medard, M.A, Theory of Network Equivalence - Part I: Point-to-Point Channels, Information Theory, IEEE Transactions on Volume: 57, Issue: 2, p: 972-995 2011 [2] Yu Zhang, Dall Anese E., Giannakis G.B., Distributed Optimal Beam formers for Cognitive Radios Robust to Channel Uncertainties, IEEE Transactions on Signal Processing Volume: 60 Issue: 12, p: 6495 - 6508, 2012 [3] Argyriou, A., Network Coding in IEEE 802.11 Wireless LANs with an Enhanced Channel Access Scheme, Global Telecommunications Conference, p: 1- 5, 2008
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 617
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ELEKTRON DÖVLƏTDƏ VƏTƏNDAŞ-DÖVLƏT MÜNASIBƏTLƏRI Xəyyam MƏSIYEV 1 , Sevinc HEYDƏRLI 2 AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu 1 , Qafqaz Universiteti 2 xmesiyev@qu.edu.az 1 , sevincheyderli@gmail.com 2
AZERBAIJAN Effektiv Elektron Dövlət təklif edir ki, dövlətlər balanslı iqtisadiyyatı, xərclərin azaldılması proseslərini genişləndirsinlər və texnologiya əsaslı istifadəçi xidmətləri təklif etsinlər. E- Dövlətin bu məqsədi ümümiyyətlə məhdudlaşdırılıb. Bu o halda mümkün olar ki, qənaətə nail olma və vətəndaş mərkəzli E–Dövlət arasındakı əlaqəyə yönələrək, əsaslı araşdırma edilsin. Əsas məsələ odur ki, vətəndaş yönümlü E- Dövlət demək istəyir ki, dövlət vətəndaşın ondan nə istədiyini bilir, vətəndaşların gözləntiləri və ehtiyaclarını qarşılamaq niyyətindədir və aktiv olaraq vətəndaşların istəklərini müəyyənləşdirməyə çalışır. Vətəndaş mərkəzli E- Dövlət təklif edir ki, dövlətlər istifadəçilərin faktiki xidmət və resurs ehtiyaclarına uyğun xidmət və resurslar təklif etsinlər. Buraya, vətəndaşlar, sakinlər, dövlət işçiləri və.s daxildir. Elekton Dövlətdən səmərəli istifadə, təkrarlanan və inteqrasiya olunmuş planlaşdırma və dizayn prosesləri tələb edir, məsələn; informasiya və xidmət ehtiyaclarının qiymətləndirilməsi, texnologiya ehtiyaclarının qiymətləndirilməsi , müvafiq məzmun və isitifadəçi ehtiyaclarının qarşılayan servis uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi ,E- Dövlətdən istifadə edən vətəndaşların bacarıqları, hansı qurum və ya dövlət orqanının insanların ehtiyac duyulan xidmət və ya resursla təmin etdiyini müəyyən etmək üçün biliyin olması və.s Bu mülahizələr inkişaf, həyata keçirilmə, və istifadəçi yönümlü E- Hökumət xidmətlərinin davamlı yaxşılaşdırılması üçün vacibdir. Bunlar birdəfəyə həll edilən məsələlər deyil, onlar Elektron Dövlət saytlarının davamlı inkişaf və emalı proseslərinin təkrarlanan və əhəmiyyətli hissəsidir. (Glaser and Strauss, 1967; Martin and Turner, 1986) E- Dövlət istifadəçiləri bir neçə qrupdan ibarətdir- dövlət məlumatlarından və xidmətlərindən istifadə edən vətəndaşlar; yeni ölkələri haqqında məlumat axtaran sakinlər və ya immiqrantlar; öz iş funksiyalarında e –dövlətdən istifadə edən dövlət işçiləri ; hər hansı bir millət haqqında bilmək istəyən başqa ölkə vətəndaşları və.s ( Addison Wesley 1992) Vətəndaş yönümlü E-Dövlətdə digər bir aspekt odur ki, vətəndaşlara informasiya və xidmət baxımından çoxsaylı dövlət saytlarında axtardıqlarını asanlıqla tapmaq imkanı verir. Bu baxımdan da, portallar bir çox quruma giriş üçün vahid nöqtə təklif edir və vətəndaşlara imkan verir ki, dövlətin müxtəlif hissələri ilə asanlıqla qarışılıqlı əlaqə qursun. Qurumların nəyi çatdırmaq niyyətində olmasına yönəlmək əvəzinə, portallar imkan verir ki, dövlət vətəndaşların nəyə nail olmaq istədiklərinə yönəlsin. Baxmayaraq ki, fərdi agentlik və nazirlik vebsaytları hələ də vacibdir, lakin bu ümumi hal olaraq qəbul olunmuşdur ki, e –servis portalları dövlətlərə seçicilərinə öz məlumatlandırıcı və xidmət təkliflərini nümayiş etdirmək üçün üstünlük verilən onlayn formatdır. Asiyada dövlətin xidmət təqdim edən prosesləri yenidən formalaşdıran E –Servis portallarına aid bir çox nümunə var.( James S L Yong,2004) Vətəndaşın onlayn dövlətlə kommunikasiyasını asanlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulmuş “Dövlətdən vətəndaşa” təşəbüssləri bəzi sənaye müşahidəçilərini Elektron dövlətin əsas məqsədindən uzaqlaşdırır. Hər halda bu tamamilə düzgün olmaya bilər. Bu cür resurslardan istifadə edən və yararlanan istifadəçilər bəzən müəyyən maneələrlə qarşılaşırlar.Bu maneələrə qeyri kafi infrastruktur, zəif fərdi komputerlərin yayılması, internetdən geniş istifadənin olmaması, etibarsız savadlılıq səviyyəsi və müəyyən demoqrafik qruplara fiziki məhdudiyyətlər. Mümkün olduğu qədər geniş vətəndaş kütləsinə çatması üçün praktiki olan “ Dövlətdən vətəndaşa” təşəbbüsləri gərək ki, çoxsaylı kanala keçidə balanslaşmış seçimlə qurulsun. İnternet, və informasiya köşkləri onlayn dövlət xidmətinin məşhur üsulu olarkən, telefon poçt mail xidməti, üz-üzə kontakt “ Dövlətdən vətəndaşa” münasibətində yenə vacib yer tutur. İnfor- masiya köşkləri əsasən inkişaf etməkdə olan olan ölkələrin ucqa ərazilərində yaralıdır harada ki, insanların özlərinin şəxsi fərdi kompüterləri yoxdur və ya onlar onlayn kanallara bağlana bilmirlər. Daha müasir cəmiyyətlərdə daha geniş mobil istifadə ilə, dövlətlər müxtəlif mobil və simsiz cihazlar vasitəsilə informasiya və xidmətlərin təchizatını eksperiment edirlər. Azər- baycanda is bu cür portalların qurulması və vətəndaşların istifadəsinə verilməsi inkişafın yaxşı yöndə olduğunu göstərir. İstinad [1] Bertot, J.C., Jaeger, P.T., & McClure, C.R. (2008). Citizen-Centered E-Government Services: Benefits, Costs, and Research Needs. The Proceedings of the 9th Annual International Digital Government Research Conference: 137-142. Montreal, Canada, May 18-211, 2008. [2] Osborne, D & Gaebler, T "Reinventing Government: How the Entrepreneurial Spirit is transforming the Public
[3] http://my.safaribooksonline.com/book/current-affairs/9781615209316/designing-implementing-and-evaluating- user-centered-and-citizen-centered-e- government/ch001_s1_007 #X2ludGVybmFsX0J2ZGVwRmxhc2hSZWFkZXI/eG1saWQ9OTc4MTYxNTIwOTMxNi8xM w=
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 618
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan SECURITY RISK OF ANDROID PERMISSIONS Rüfət BABAYEV Qafqaz University rufat_3250@mail.ru AZƏRBAYCAN
According to the February 2014 statistics, Android has the greatest OS market share on both smartphones and tablets. If you do not own an Android device, chances are that your friends, family, or colleagues do. The security implications of Android affect millions of people worldwide who use their devices for personal reasons. In addition, more and more corporations and governments are offering their employees corporately administrated Android devices. Therefore, using Android insecurely can also devastate corporations and governments - costing them millions or even billions. Technically speaking, Android is a Linux distribution, because it is built on the Linux kernel. Therefore, we set a number of user accounts for our friends and people we work with. We set limited permissions on their accounts. They can download files from the Internet to their own folders only. They can read, write, and delete files from their own folders only. They may not uninstall any applications without our root passwords. They may only view their own files in their own folders. Finally, they may not change any OS settings or configurations. The odd thing about Android is, instead of actual people having user accounts with associated permissions, the applications themselves each have their own sets of "user permissions." In Android, instead of people having user accounts, and permissions, apps have user accounts and permissions. Each app, including Android OS components, has its own unique user account. Regardless of version of Android, every time you install an Android app (an APK file), the Google Play will show you which permissions the app asks for. Usually, you cannot select which permissions you grant to an app. You usually can only decide whether or not to install an app, based on the permissions it asks for. All versions of Android are designed so you cannot change the permissions granted to the apps you have installed without doing some degree of hacking. Due to the weakness in Android's permission architecture, apps could gain access to functionality without a user’s knowledge or consent, upload personal data - such as private photos or documents to a remote server. There are more than 135 official permissions, and it has been a challenge in communicating the actual scope of each permission to both the developers and users. This creates rooms for exploitations; malicious applications disguise themselves amongst the hundreds of thousands of normal ones. When you download an app from Google Play Store, you see an alert that explains what information that app will be able to access once you install it on your phone; for instance, the alert will indicate whether the app needs to access your contacts list, or connect to the Internet. An app cannot use any part of the phone that it does not have permission to access, and the developer sets these permissions when it first submits the app to the Play store. Even if you were to read the alert, you may not come away with much information. The permissions list can be extremely unclear and unhelpful. An app can request permission to use network connection, for example, but the user is never sure what it's actually using that connection for. In late February 2012, the New York Times demonstrated an inherent flaw with the Android permission system by building an app that was able to access photos stored on an Android phone and copy them to a remote server. To accomplish that, the app needed only permission to access the Internet. Though app permissions are by no means clear, you can look for a couple of red flags. Almost every app asks for access to the Internet (usually for ads), but very few should request permission to access your phone calls or your messages. A malicious app with permission to make calls or send messages can cost you big by dialing certain phone numbers or by sending out premium text messages without your knowledge. While two permissions can be harmless when granted separately, the privacy and security risk can increase drastically if they are granted together. As an example, take the INTERNET and READ SMS permissions; separately they are harmless, but combined with each other you get an application that can read your text messages and send the contents to a third party. There are many permission combinations that carry severe risks but are not presented as such to the user. A study can be performed considering these risks, using the information presented in this thesis as a starting point.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 619
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan İŞ PROSESİ ZAMANI YARANA BİLƏCƏK PROBLEMLƏR VƏ ONLARIN HƏLLİ ÜÇÜN TƏKLİF OLUNAN ARXİTEKTURA
Qafqaz Universiteti
AZƏRBAYCAN
Bir qurumun və ya təşkilatın məqsədlərinə çatmaq üçün gördüyü işlər çoxluğuna iş prosesi (business process), biznes proses deyilir. Biznes proses adətən bir neçə mərhələdə, addımda tamamlanır. Həmin addımlar qeyd olunmuş müəyyən bir ardıcıllıqla yerinə yetirilməlidir. Məsələn, tutaqki satıcı alıcılara öz mallarını satmaq istəyir. Bunun üçün əvvəlcə o özü həmin malları əldə etməlidir. Yəniki müəyyən bir prosesi yerinə yetirərək məqsədə çatmaq istənilirsə, bu zaman əməliyyatlar arsında müəyyən bir ardıcıllıq gözlənilməlidir. Eyni zamanda müəyyən əməliyyatlar işin görülmə məntiqindən asılı olaraq lazım gələrsə paralel şəkildədə yerinə yetirilə bilər. Biznes Prosesin İdarə Edilməsi (Business Process Management-BPM) biznes prosesi layihələndirmək, idarə etmək və analiz etmək üçün lazım olan alətlərin, texnologiyaların və metodların birləşməsidir. BPM təşkilatın işini daha effektiv, daha səmərəli etmək üçün olan sistematik yanaşmadır. BPM informasiyanın vaxtında düzgün formada yerinə çatdırılmasını təmin edir. Bu o deməkdir ki, daxili sistem, insanlar və ya xarici partnyorlar işlərini tamalamaq üçün lazım olan informasiyanı müvafiq vaxtda əldə edə bilirlər. Yəni ki, BPM təşkilatda insanlar arasında, onun daxili sistemleri arasında qarşılıqlı əlaqəni təmin edir. Əgər BPM-dən istifadə olunmasa müvafiq biznes prosesi tamamlamaq üçün olan əməliyyatların bəziləri unudula və ya vaxtında yerinə yetirilməyə bilər. Buna görə də təşkilat üçün BPM-in rolu böyükdür. Hər hansı bir təşkilatın strukturunu təsəvvür etsək, bildiyimiz kimi təşkilat-daxilində görüləcək işlərin məqsədlərinə uyğun olaraq müxtəlif şöbələrə ayrılır. Texnologiyanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq təşkilatlarda avtomatlaşdırılmış sistemlərdən istifadə edildiyindən və bu sahədə görüləcək işlərə böyük ehtiyac olduğundan hazırda şirkətlərin ayrıca İT şöbələri var. Hər hansı bir təşkilatda İT şöbəsinin məqsədi texnologiya ilə bağlı olan bütün məsələlərlə məşğul omaqdır. BPM təşkilat daxilində İT şöbəsi ilə digər şöbələr arasında bağlantı nöqtəsidir. Yəni ki, BPM İT və digər şöbələr arasında körpü rolunu oynayır. Onlar arasında əlaqəni asanlaşdırmaq üçün biznes prosesi modelləşdirirlər. Modelləşmə dedikdə təşkilat daxilində biznes prosesin analitik, qrafik təsviri başa düşülür.Bu məqsədlə daha çox BPMN-dən (business process modeling notation) istifadə olunur. Təşkilat daxilində biznes prosesin idarə edilməsində olan əsas problem İT departamentinin işçiləri və digər departamentlərin işçiləri arasındakı əlaqənin çətinliyi, bir sözlə onlar arasındakı anlaşılmazlıqlardır. Çünki digər şöbələrin işçiləri İT-nin işini anlamaqda çətinlik çəkirlər. Bu da öz növbəsində təşkilat daxilində işlərin görülməsində problemlərə yol açır, bir sıra çətinliklər törədir. Müəyyən anlaşılmazlıqlar əmələ gəlir ki, bu da təşkilatın işinin tam, vaxtında və düzgün yerinə yetirilməsində maneələr törədir. İT şöbəsinin işi digər şöbələrin işləri ilə sıx əlaqədə olduğundan hamı üçün ümumi olan bir struktura ehtiyac duyulur. Bu problemi həll etmək üçün elə bir model təklif etmək lazımdır ki, bu hamı üçün anlaşıqlı olsun. Bizim məqsədimiz iyerarxik quruluşlu elə bir model təklif etməkdir ki, bundan hər kəs öz məqsədlərinə uyğun olaraq rahatlıqla istifadə edə bilsin. Bu məqsədlə BPMN-dən istifadə edərək biznes prosesi iyerarxik şəkildə təsvir edəcəyik. BPMN biznes prosesi təsvir etmək üçün olan diaqram şəkilli standartdır. Başqa sözlə biznes prosesin blok-sxem şəklində təsviridir. BPMN-i ona görə istifadə edirlər ki o İT şöbəsinin işçiləri və digər şöbələrin işçiləri arasında əlaqəni anlaşıqlı hala gətirir. Belə ki, o biznes prosesin blok sxem şəklində təsviri olduğundan istifadəçilər bunu öyrənmək və anlamaqda çətinlik çəkmirlər. Bu da təşkilat daxilində şöbələr arasında olan anlaşılmazlıqları aradan qaldırmağa kömək edir. Bizim təklif etdiyimiz yenilik isə ondan ibarətdir ki, biznes prosesi iyerarxik şəkildə təsvir edərək, iyerarxik strukturda sonda hər bir əməliyyatı – “input”, “controller”, “model”, “output” olaraq dörd hissəyə bölək və istifadəçilər üçün rahat istifadə olunacaq bir interfeys yaradaq. Belə ki, “input” hissəsində məlumatların daxil edilməsi əməliyyatı aparılsın, “controller” hissəsində müəyyən yoxlama əməliyyatları aparılsın(məlumatların düzgünlüyü və s.), “model” hissəsində işin yerinə yetirilməsi üçün lazım olan əməliyyatlar(hesablama və s.) aparılsın və sonda “output” hissəsində isə nəticə əldə edilsin (verilənlər bazasına yazılsın,ekrana cıxarılsın və s.). Nəticədə bir mənalı, asan başa düşülən, hər kəsin istifadə edə biləcəyi bir arxitektura (enterprise architecture) almış oluruq.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 620
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ENTERPRISE ARCHITECTURE FOR SMALL BUSINESS CORPORATIONS Mehran GULIYEV Qafqaz University mehran.guluzadeh@gmail.com AZƏRBAYCAN Introduction The managers of today's large companies realize that effective use of information is a key factor in business success and the necessary means to achieve competitive advantage. Enterprise Architecture is designed to solve this problem, responding to the ever-changing needs of the business [1]. Enterprise Architecture - is a complete description of the company, its general plan. This general plan links into a single system aspects of business planning, operations, automation and technological infrastructure [2]. Nowadays there are many different methodologies and software products for building enterprise architecture, but in this field are still unresolved issues, both methodological and from an organizational point of view [3]. 1. Enterprise architecture conception Enterprise Architecture (EA) is a strategic information asset, which formalizes the mission of the enterprise, the information necessary to carry out this mission, as well as technologies and processes of technological change in response to changing needs of the mission [2]. It provides a framework for planning and implementing an effective, standards-based information infrastructure with a well-integrated services. The main components of an enterprise architecture are: basic architecture, the target architecture and transition plan from the base to the target architecture. Basic enterprise architecture reflects the current state of the enterprise that the above conditions continuously changed. 2. Architecture IT solutions Architecture IT solutions - a structured description of business functions or business processes and how information systems and technology support these functions and processes. Architecture IT solutions are usually limited to a single IT project, it helps to translate requirements into conceptual vision solutions, to generate high-level specification of the designed system and a set of steps implementation [1].
The main problem that has to be solved in the development of any information system is the interaction between the logical level of the application, the interface level, the level of business logic and data storage level . Appointment of most information systems is to get data from a storage and display them to the user . Then the user performs any action , and the system stores the data or modifies . Since the basic data is exchanged between the data store and the user interface , this functionality is very frequently combined with the increases in system performance and the reduces in the amount of code. However, there is often a need for an independent modification of the user interface or business logic. Further complication of the application requires the creation of a complex object model and its constant changes. MVC pattern allows you to split the business logic, presentation and processing of user actions into three parts:
appropriate response. Model - processes the data in accordance with the tasks to be performed by the application provides the data (for presentation) , as well as responding to requests to change its state (from the controller). It implements all the basic algorithms of the program;
The use of a single catalog of architectural components and architecture models of IT solutions for organizations jointly build a base of enterprise architecture and ensuring the adequacy of its models in the face of constant changes in the IT landscape for large enterprises. This approach will allow to involve a wide range of professionals that, in addition to shortening the work and maintain models to date, form the basis for a uniform formal documentation designed IT solutions. Requirements imposed on a set of software tools that are used to further select or software development in order to build a prototype of the information system, the use of which would ensure consistency of models created based on the common catalog of architectural components within the proposed approach.
1. TOGAF 9.1 / The Open Group, 2011. URL:http://pubs.opengroup.org/architecture/togaf9-doc/arch/ 2. Schekkerman J. How to Manage the Enterprise Architecture Practice. – Trafford Publish ing, 2009.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 621
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 3. Shah H., Kourdi M. Frameworks for Enterprise Architecture // IT Pro. – 2007. – September-October. – P.36-41. 4. Steve Burbeck, Application Programming in SmallTalk-80: How to use Model-View-Controller (MVC). Smalltalk- 80 Archive. at http://st-www.cs.uiuc.edu/users/smarch/st-docs/mvc.html
Xəyyam MƏSIYEV 1 , Şührü MIRZAYEV 2 AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu 1 , Qafqaz Universiteti 2 xmesiyev@qu.edu.az 1 , shmirzayev@hotmail.com 2
AZƏRBAYCAN
almaqçün öz e-dövlətlərini yaxud vətəndaşla hökümət arasındakı əlaqəni əks etdirən veb saytları təqdim edirlər. Bu mövzuda biz necə inam qazanmalı olduğunu izah edək. Insanların e-dövlətə inamı seçkilərin də online olaraq şəffaf keçirilməsinə şərait yaradır. Əsas məsələ qarşılıqlı əlaqənin keyfiyyətidir, xarici siyasəti müəyyən etmək lazımsızdır və daxili siyasətin effektivliyi 2ci dərəcəli göstəricidir. Məncə siyasətçilərin e-dövləti daha qabarıq şəkildə öz platformalarında təqdim etməsi xalqın rifahında musbət təsir göstərəcək. Giriş Vətəndaşların həftədə 7 gün 24 saat öz kommersiya məqsədlərini qarşılamaqçün növbədə gözləməli deyillər. Bu girişin səmərəli və məqsədəuyğun olmasıçün gizlilik və təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır. Vətəndaşların başqa seçimi olmadığıçün bu tədbirlərin düzgün küçirilməsi, vətəndaşlarda inamın yaradılması, motivasiya edilməsi əsasdır. Kommunikasiyanın və texnologiyanın bu artımı dövlətin də bəzi dəyişikliklər etməsinə səbəb yaradıb. Vətəndaşların bir müştəri kimi rolunun olması onların məmnuniyyətinin son dərəcə maximum həddə çatdırılmasına şərait yaradıb. Bu dəyişiklik vətəndaşlarçün eyni zamanda daha çox iş görməyə, daha çox informasiya toplamağa, onu istifadə etməyə şərait yaradır və dövlətin də səmərəli işləməsinə şəarit yaradır. Bu əməliyyatların ən mühüm cəhəti müştəri-yeni vətəndaşların məmnuniyyətini qorumaq olur. Elektron hökümətin qlobal səviyyədə yoxlanması vacibdir. Müxtəlif ölkələrdə texnologiyanın hər bir mərhələsində ölkənin inkişafına nisbi olaraq müsbət təsir edəcək. Bəzi ölkələrdə dayanıqlı e-dövlət yaratmaqçün ölkənin texnoloji və təhsil sistemindən istifadə edirlər amma buna baxmayaraq bəzi ölkələrdə e-dövlətə inam olmadığıçün e-dövlət zəif sürətlə inkişaf edir. Digər inkişaf etmiş ölkələrdə texnologiya, təhsil və rabitə bazasının yaradılması e-dövlətin yaradılmasına istiqamət alacaq.
Elektron hökümətdə təhlükəsizlik məsələsi inam, etibar, məxvilik çərçivəsində başa düşülür. Buna görə də , hökümət öz istifadəçilərini əmin etməlidir ki, təhlükəsizlik və məxvilik məsələsi informasiyanın keyfiyyət dərəcəsi, şəffaflıq, texniki həll yolları, həmçinin uzun-muddətli əməkdaşlıq kimi bir sira vasitələrlə daim diqqətdə tutulur. Beləliklə, etibar, inam , məxvilik hökümət və onun istifadəçiləri arasında qarşılıqlı münasibətlərin qurulmasında çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. İnam bir çox iqtisadi və sosial məsələrində mərkəzi təyinedici aspektdir. Beləliklə, inam müxtəlif obyektləri birləşdirən, geniş diapozanda münasibətləri əhatə edən çox zəngin və geniş anlayışdır. Sitkin və Roth inamı yerinə yetiriləcək işin etibarli şəkildə başa çatacağının gözləntilərinin məcmusu kimi izah edir. Elektron dövlət anlayışı meydana gəlməmişdən əvvəl inam anlayışı bir çox sahələrdə geniş tədqiq edilmişdir lakin hər sahədə inamın öz izahı var. Texnologiya kontekstində inam istənilən tapşırığın texnologiya vasitəsilə asan və arzulanan şəkildə yerinə yetiriləcəyinə inanmaqdır. İnam elektron dövlətin mühüm məsələlərindən biridir. Vətəndaşların elektron dövlətin xidmətlərinə inanması özündə müxtəlif münasibətləri birləşdərən mürəkkəb prossesdir.Vətəndaşların elektron hökümətin təklif etdiyi xidmətlərə etibar etməsi elektron hökümətin reallaşması üçün mühümdür.Vətəndaşların hökümət portallarına, onun məlumatına, prosseslərinə və digər aspektlərinə inamı olmadan dövlətin tam elektron xidmət təqdim etmək hədəfinə çatması mümkünsüzdir. Bu elektron dövlət yüksək səviyyədə tətbiq olunmasına baxmayaraq, inamın olmaması vətəndaşların internet portalları vasitəsilə ictimai xidmətlərdən istifadə etmək istəməməsi ilə nəticələnə bilər. İstifadə bilirliyin əsası e-dövlət xidmətlərindən istifadə prosesində yaranır və bu hər kəsi öz xidmətlərindən istifadə etməyə mümkün edir. İstifadə bilinmək yalnız xidmətin növü ilə deyil, onun mövzusu ilə də bağlıdı. Buna görə də, cəhdləri: müştəri xidməti mərkəzi daxilində istifadəçi məmnunluğunu artırmaq, informasiya sistemlərinin əlaqəsini gücləndirmək, xidmətin əlverişliliyini artırmaq, yüksəs əlaqəli xidmətləri dəstəkləmək və aradakı zamanı qısaltmaq. Axtarış modeli İnam və siyasi effetivliyin azalmasının siyasi müzakirələri aşağıdakı fiqurda göstərilib. Tədqiqat modeli aşağıdakı fərziyyələr federal dövlətin siyasət üçün mühüm olan təsirini dəyişənlər kimi vətəndaş inam və xarici siyasi effektivliyini
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 622
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan göstərir. Empirik olaraq sübut olunub ki, vətəndaşın öz inamının artması hökümətə olan inamın artmasına səbəb olur. Beləliklə, demək olar ki, vətəndaşın düşüncəsi siyasi effetivliklə eynidir.
Building citizen trust through e-government 2005, Michael ParentT H1a: Böyük fərdin daxili siyasi effetivliyi dövlətə böyük inam yaradır. H1b: Böyük fərdin xarici siyasi effetivliyi dövlətə inam yaradır. H2a: Elektronik əməliyyatların kəmiyyətinin böyüklüyü dövlətə böyük fərdi inamdır. H2b: Elektronik əməliyyatların kəmiyyətinin böyüklüyü xarici siyasi effetivliyə böyük inamdır. Nəticə Dünya ölkələri internetin effektivliyini artırmaqçün bu sahəyə invesisiya qoyuluşunu davam etdirirlər. Dövlətə inamı qorumaqçün siyasi etibar qazanmaq lazımdır. Lakin, bəzi öz effektivliyi aşağı olan şəxslər dövlətə olan inamlarını artırmırlar. Və buna görə də qarşılıqlı əlaqənin kəmiyyəti aşağı yenir. Amma məncə hər bir siyasətçinin məqsədi vətəndaşların inamını artırsın. Tədqiqatçılarçün ilkin olaraq vətəndaşların azalan güvəninin səbəbini araşdırır və bunu aradan qaldırmaqçün planlar hazırlayır. Elektron dövlət haqqında aparılan tədqiqatlar gələcəkdə vətəndaşların inamını artırmağa siyasi və təcrubi kömək edir. Bu tədqiqatda, e-dövlət platromunda sosial mühiti araşdırmışıq, və öyrəndik ki, bu bizim yaratdığımız və başqaları ilə əlaqə qurduğumuz bir mədəniyyətdir, insan olaraq biz bu cəmiyyətin və sosial kapitalın üzvüyük, bunun üçün cəmiyyət üzvləri arasında yaxşı münasibətin qurulması vacib məsələdir, eyni zamanda əgər cəmiyyətin əsas təşkilatı olan dövlət özü ilə vətəndaşları arasında yaxçı münsaibət bərqərar etməsi başqa cəmiyyətlərin də daha yaxşı sosial mühit yaratmasına təkan vermək olar. İKT daha yaxşı əlaqələrin qurulması və hər iki tərəfin ehtiyac və gözləntilərini qarşılaya biləcək imkanlar irəli sürür. Xidmətləri irəli sürərkən öz vətəndaşlarının ehtiyac və tələblərini anlayan dövlət bütün öz səviyyə və şöbələrini bir araya gətirəcək bir xəttli internet saytı irəli sürür ki, buda xidmətlərdəki xərclərin aşağı salınmasını, vətəndaşların inam və ehtimadını qazanmağı, şəffaf bərabər demokratik, rifahlı, daha yaxşı sosial mühit qurmağı təklif edir. İnkşaf etmiş ölkələrdə e-dövlətin tam işləməməsinin səbəbi texniki deyildir. İnkişaf etmiş ölkələrdə e-dövlətin düzgün işləməməsinin səbəbi odur ki, dövlət öz vətəndaşlarının istək və ehtiyaclarını öyrənməyib, eyni zamanda e-dövlətə keçməzdən əvvəl onlara e-dövlətin müsbət cəhətlərində xəbər verməyib İstinadlar 1. Building citizen trust through e-government 2005 Michael ParentT, Christine A. Vandebeek, Andrew C. Gemino 2. The Willingness of e-government service adoption by business users. The role of offline service quality and trust in technology Jooho Lee, Hyun Joon Kim, Michael Ahn 3. Trust and transformational government: A proposed framework for research Frank Bannister, Regina Connoly 4. Trust and risk in e-government adoption 2008 France Belanger, Lemuria Carter 5. The Economic and Social Impact of E-government Subhash Bhatnagar Professor Indian Institute of Management, Ahmedabad June 2003 6. E-government, the citizen and the state: Debating governance in the information age, the proposed UNDESA publication (World Public Sector Report for 2003)
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 623
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan SOSİAL ŞƏBƏKƏLƏR VƏ MARKETİNQ Xəyyam MƏSIYEV 1 , Nigar HÜSEYNOVA 2 AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu 1 , Qafqaz Universiteti 2 xmesiyev@qu.edu.az 1 , hnigar89@gmail.com 2
AZƏRBAYCAN
REFERAT Məqalə sosial şəbəkələr və onların marketinq fəaliyyətinin idarə edilməsindəki əhəmiyyətindən bəhs edir. Qeyd olunan sosial mübadilə və sosial şəbəkələrdə istifadəçilərin araşdırılması üçün istifadə olunan netnoqrafiya kimi metodologiyaların ənənəvi marketinq yanaşmaları ilə müqayisədə yeni şəbəkə şəklində qurulan marketinq strategiyasında istifadəsinin üstünlüyü vurğulanır. Açar sözlər: Sosial şəbəkələr, marketinq, istifadəçilər GİRİŞ
Getdikcə həyatımızı sadələşdirən önəmli bir vasitə olan internet və onun vasitəsilə əldə etdiyimiz məlumatlar alış-veriş edərkən mütləq qərarlarımıza da təsir edir. Şirkətlər bunu bir fürsət olaraq dəyərləndirib marketinq fəaliyyətlərini sosial şəbəkələr vasitəsilə idarə edirlər. 1. METODOLOGİYA Sosioloq George Homans tərəfindən təqdim olunan Sosial Mübadilə metodologiyası insanların birbirləri ilə əlaqə qurmasında qarşılıqlı əldə etdikləri qazancın sadəcə pul deyil, yeni imkanlar, yeni münasibətlərlərin olduğunu da vurğulayır. Mübadilə prosesində başqalarına təsir edə bilmək, başqalarının hörmətini qazanmaq üçün bir tərəfin digər tərəflə nəyisə paylaşması qarşı tərəfi daha çox şey vermək təzyiqi altına salır və bu sosial şəbəkələrdə insanların daha çox informasiya paylaşmasına, öyrəndikləri yeni məlumatları, bəyəndikləri və ya əksinə bəyənmədikləri məhsul, şirkət haqqında öyrəndikləri hər hansı yeni məlumatları digər insanlarla bölüşməsinə səbəb olur (Edward, 2001) Netnoqrafiya isə məhsul və xidmətlərlə bağlı müştəri davranışlarını incələmək üçün istifadə olunan elektron marketinq axtarış texnikasıdır. Sosial şəbəkələrdə qurulan virtual cəmiyyətlərin üzvlərinin davranışlarını, maraqlarını, ideyalarını, paylaşdıqlarını analiz edərək şirkətlərə uğurlu marketinq strategiyasının qurulmasına imkan verir, bu metodologiya altı mərhələdən ibarətdir. Axtarışın planlaşdırılması Qrupa daxil olma Məlumat toplama Məlumatın təhlil edilməsi Etik standartların təmin edilməsi Nəticənin təqdim olunması (Kozinets,2010) 2. SOSİAL ŞƏBƏKƏLƏR VƏ MARKETİNQ 2000-ci ildən sonra sosial şəbəkə istifadəsinə artan maraq insanların, şirkətlərin birbirləri ilə əlaqə saxlamasına, informasiya mübadiləsi etməsinə, maraqlarını, fikirlərini bölüşə biləcəkləri eyni cəmiyyətin tərkib hissəsinə çevrilməsinə imkan yaradıb. Sosial şəbəkələr istifadəni sadələşdirdiyi kimi, ənənəvi media ilə müqayisədə iki tərəfli kommunikasiyanı da dəstəkləyir. Sadəcə istifadəçilərin gündəlik həyatlarına deyil, həm də satın alma qərarlarına da təsir edir. Sosial şəbəkələr şirkətlər tərəfindən strategiyaların tərkib hissəsinə çevrilərək yeni marketinq aləti kimi reklam və müştəri cəlb etmə metodları olaraq tətbiq olunur. Bir sözlə, şirkətlər şəbəkələr vasitəsi ilə daha az maliyyətlə daha çox istifadəçiyə məlumat ötürmək, hər müştəri ilə daha yaxın əlaqə quraraq fərdi marketinq yanaşmasını tətbiq etmək, istifadəçilər haqqında daha çox informasiya əldə etməklə satış strategiyasından, investisiyalardan, reklamlardan daha çox gəlir əldə etmək, müştərilərlə yaxın əlaqə quraraq daha etibarlı marka sahibi olmaq, daha tez və daha çox müştəriyə xidmət edə bilmək imkanı əldə edirlər (Victoria, 2011). Facebook, Twitter, LinkedIn, Pinterest ən çox istifadəçisi olan sosial şəbəkələrdir. Facebook profili vasitəsilə şirkət missiyasını, vizyonunu elan edir, biznes səhifələrində hər dəfə yeni informasiyalar yerləşdirmək imkanı əldə edir, yaşa, cinsə, təhsil səviyyəsinə görə reklamlar yerləşdirə bilir, fəal istifadəçilərinə fərdi mesajlar göndərə bilir. Şəkillər, səhifələr, qruplar və dost istifadəçilərin müxtəlif zamanlarda etdikləri fəaliyyətlər barədə reklam xarakterli informasiyalar Facebook səhifəsinin sağ hissəsində yerləşdirilir. Eyni zamanda reklamların idarə olunması şirkətlərin öz əlindədir, yəni onlar axtarış motorlarında çıxan açar sözləri dəyişdirə bilərlər. Reklama görə edilən ödənişlər isə CPC (cost per click) və CPM (cost per thousand impressions) metodlarına görə edilir (R. R. Ramsaran-Fowdar, 2013). 230 milyondan çox siyasətçi, jurnalist, şirkətlərin və başqa istifadəçilərin reklam fəaliyyəti ilə məşğul olmaları üçün, markalarını tanıtmaq üçün Twitter marketinqdən istifadə edirlər. Twitter şəbəkəsinin biznes səhifəsi şirkətlərə onları daim izləmək imkanı verən qrup yaratmağa və müştərilərin suallarına cavab verməyə, marka yaratmağa və şirkət məhsulları haqqında informasiya paylaşımına imkan yaradır (Eric, 2013). II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 624
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Müştəriləri daha çox məhsul almağa, daha çox müştəri cəlb etməyə, qısa müddət ərzində daha çox müştəriyə xidmət göstərmək və informasiya çatdırmaq imkanı sosial şəbəkələrin elektron marketinqdəki əhəmiyyətini vurğulayır. NƏTİCƏ
Sosial şəbəkələr gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsi və əsas kommunikasiya vasitəsinə çevrildiyindən şirkətlər marketinq fəaliyyətlərini sosial şəbəkələr vasitəsilə genişləndirməlidirlər. Sosial şəbəkə şəklində fəaliyyət göstərən yeni bir elektron marketinq şəbəkəsi isə marketinq fəaliyyəti ilə əlaqəli bütün tərəfləri, alıcıları, satıcıları, tədarükçüləri, dövləti bir yerə gətirərək rəqabəti dəstəkləyən, əsas qərarları istifadəçilərin verdiyi yeni və daha şəffaf bir mühitin yaranmasına səbəb olacaq. İSTİNAD
1. Edward J. Lawler, “An Affect Theory of Social Exchange”, The American Journal of Sociology, səh. 321, 322, sentyabr, 2001 2. Kozinets Robert V. “Netnography: The Marketer’s Secret Weapon”, mart, 2010 3. Victoria Bolotaeva, Teuta Cata, “Marketing Opportunities with Social Networks”, Journal of Internet Social Networking and Virtual Communities, 2011 4. R. R. Ramsaran-Fowdar, “The Implications of Facebook Marketing for Organizations”, Contemporary Management Research, səh. 73-84, mart, 2013 5. Erik Bratt. “ Twitter Success Stories”, 2009 [March, 03, 2013]
Dursun ÇALIŞKAN, Rauf SÜLEYMANLI Qafqaz Universiteti dcaliskan@qu.edu.az, rsuleymanli@qu.edu.az AZƏRBAYCAN Abstract This research is devoted to teaching limit and derivative related topics through the help of Maple Programs from high school based math. This work shows how pupils may lean such issues by the help of Maple easily despite its being difficulty. Firstly herein is tackled the writing instructions of limit and derivatives on the Maple programs. Later, there is discussed the topic definition related issues and theorems. After the definitions and derivatives are identified, some related examples are set from easy ones to complicate ones. For writing some of limits and derivatives in a graphic styled way is also set exact examples by the help of program. It was made much easier to be understood by pupils by preparing animation for graphics.
We begin with a brief history of Maple, from are search project at a university to a leading position in education, research, and industry.The first concept of Maple and initial versions were developed by the Symbolic Computation Group at the University of Waterloo in the early 1980s.Every year new version of MAPLE is released. Last version is MAPLE 18. Limits One of the first topics discussed in calculus is that of limits. Maple can be used to investigate limits graphically and numerically. In addition, the Maple command limit(f(x),x=a) attempts to compute the limit of y = f (x) as x approaches a, limx→a f (x), where a can be a finite number, ∞(infinity), or− ∞ (-infinity). Direct Method. The basic command for taking limits in maple is limit. In our example we would enter >
and maple returns the limit. Inert Method. If we use the command with an upper case L, we obtain >
Qafqaz Uni Here our
desired resul >
You can >Limit( >value(%
>Limit( >value(%
In some
Derivati
Definitio y'=f(x)'= provided
The limi derivative. Example differenc > lim
x 0 tan lim -
x 0 lim +
x 0 II INTER versity
r limit problem t.
n also take the .
ded Limits cases, Maple le: Compute
on : The deriv = d the limit exi it command ca e: f(x)=
ce quotient wi n
x 2 ( ) cot x ( ) cot x RNATIONA m is displayed ve Directions limit of an ex x=0, left); x=0, right ); can compute
vative of y=f(x sts. an be used a ith simplify, a
L SCIENTIF d, but nothing xpression from certain one-si x) is
and use limit t FIC CONFER 625
g is calculated m both the pos ided limits. Th mplify to comp o calculate the
d. If we follow sitive and nega he command pute the deriva e derivative. YOUNG RES 18-19 A w up with the ative direction ative of a func SEARCHER April 2014, B value comma ns. Consider ction using th
and, we obtain e definition of
n the
f the Qafqaz Uni Calcula The func
1. diff 2. D(f)
3. Diff 4. (D@
Example Solution
> Tangent Calling S
f(x) - alg X - nam
C - alg
a, b - alg
Solution >
The Fir Theorem 1. If f‘ 2. If f‘ 3. If f’ II INTER versity
ting Derivati ctions D and d f (f(x),x) comp f)(x) computes f(f(x),x$n) com @@n)(f)(x) co e:Compute the
n: t Lines Sequence eters gebraic expres me; specify th gebraic expres gebraic expres
m 1.Let y=f(x (x)=0 for all x (x)>0 for all x ’(x) <0 for all RNATIONA
diff are used to putes and retur s and returns f mputes and re omputes return e first and sec
ssion in variab he independen ssion; specify ssions; specify uation of the l ing f, we see t
x) be continuou xin (a,b), then x in (a,b), then x in (a,b), the L SCIENTIF
o differentiate rns f(x)'=df/dx f(x)'=df/dx, eturns
ns ond derivative
Ta
ble 'x' nt variable the point of ta y the plot rang line tangent to that f(1)=5 and cond derivati us on [a,b] an n f(x) is consta n f(x) is increa en f(x) is decre
626
e functions. A x,
, and
e of angent(f(x), x = angent(f(x), c, angency ge
o the graph of d f ‘(1)=-8 ive Test nd differentiab ant on [a,b]. asing on [a,b] easing on[a,b]
Assuming That = c, a..b, opts) a..b, opts) f ble on (a,b). . ].
YOUNG RES 18-19 A t y=f(x) is diff ) at the po SEARCHER April 2014, B ferentiable, int (1,f(1)).
|