Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

63 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

SPEKTRLƏRİN ALINMASI VƏ İŞLƏNMƏSİ 

Ulduzun müşahidələri 2011-ci ildə 02 iyul–06 oktyabr tarixləri intervalında ŞAR-ın 2-metrlik teleskopunun Kasseqren 

fokusunda eşelle-spektroqraf vasitəsilə aparılmışdır. İşıq qəbuledicisi kimi ölçüsü 530x580 piksel (1 piks=24x18 mik.) olan 

azotla soyudulan CCD-dən istifadə olunmuşdur. 94 günlük müşahidə periodunda  17 gecə ərzində λλ4700-6600 ÅÅ dalğa 

uzunluğu intervalında 34 CCD eşelle spektr alınmışdır. Alınmış spektrlərin  işlənməsi DECH20 paket proqram qovluğu 

vasitəsilə yerinə yetirilmişdir .  

Spektrləri kosmik zərrəciklərdən təmizləmək üçün  bir gecədə alınan iki ardıcıl spektr ortalaşdırılmışdır. CCD ilə alınmış  

spektrləri piksel şkalasından dalğa uzunluğu şkalasına keçirərkən gündüz göyünün spektrindən istifadə olunmuşdur. Yarana 

biləcək instrumental sürüşməni aradan qaldırmaq üçün dayaq kimi tellurik xətlər (bir neçə tərtibdə) götürülmüşdür. Spektral 

ayırdetmə R=15000 və ya dispersiya Hα  yanında 0.23 Å/piksel təşkil edir, S/N~200-dür.Aldığımız spektrlərin ayırdetməsi 

profil strukturunu tədqiq etməyə imkan verir. 

  HD199478 ulduzunun spektrində müqayisəli şəkildə  Hα və H

 xətlərinin profil dəyişkənliklərinə  baxılmışdır. Ulduzun 

spektrində  bu xətlərinin şüa sürətləri, ekvivalent enləri, xəttin yarımenləri ölçülmüşdür.   

 

 

Şəkil 1. Hα (a) və  H



(b) xətlərinin profilləri . 

 

    Spektrlərin təhlili göstərmişdir ki,HD199478  ulduzunun spektrində  Hα  xəttinin profili geniş, zəif intensivlikli (I/I

0 

= 

1.05)qanad emissyasından və ona əlavə olunmuş  dəyişən mərkəzi emissyadan ibarətdir (±1300 km).  Profillərdən də 

göründüyü kimi ardıcıl günlərdə alınmış spektrlərdə ciddi dəyişkənliklər müşahidə olunmur.  Müşahidə periodu ərzində  tək 

ensiz simmetrik mərkəzi emissiya, qırmızı  tərəfə asimmetrik mürəkkəb quruluşlu emissiya, mərkəzi udulmalı qoşa pikli 

emissiya və dəyişən P Cyg - profillər müşahidə olunmuşdur, qanad emissyasında ciddi dəyişkənlik müşahidə olunmayıb. 

H

  xəttininprofillərində də dəyişkənliklər müşahidə olunur.Hα-daP Cyg profil yaranan günlərdə  H  xətti bənövşəyi tərəfə 

genişlənir. Qoşa pikli pofil (mərkəzi udulmalı) müşahidə olunan  spektrlərdə H

  xəttinin profili hər iki - həm bənövşəyi  

həm də qırmızı tərəfə genişlənir. 

 Beləliklə H



xətinin dəyişməsi göstərir ki, HD199478  ulduzunun atmosferinin dərin qatlarında mürəkkəb fiziki prosseslər 

baş verir.  Hα xəttində P Cyg tipli profillərin yaranmasını və bu zaman H



 xəttinin bənövşəyi tərəfə genişlənməsini dərin 

fotosfer qatından maddə atılması ilə izah etmək olar. 

 Hα  xəttində  tək ensiz simmetrik mərkəzi emissiya müşahidə olunan halda H



  xətti  simmetrik ensiz (FWHM = 2.80 Å) 

profil, Hα  xətti mərkəzi udulmalı qoşa pikli emissiya göstərən hallardda isə  H



  xəttinin profili genişlənir və yarım eni 

FWHM = 3.35÷ 4.04Å olur. Hα  xəttində P Cyg tipli profil yaranan günlərdə isə  H



  xəttinin profili bənövşəyi tərəfə 

genişlənir və yarım eni   FWHM = 4.36 ÷ 4.85Å  qiymətinə çatır.  

    Dəyişkənlik digər  parametrlərdə  də özünü göstərmişdir. Hα  xəttində P Cyg tipli profil yaranan günlərdə  H



  xəttinin  

ekvivalent eni təxminən 1.5 dəfə artır (W

λ

= 1.43 Å ), tam şüalanma komponenti olarkən isə ekvivalent en azalaraq əvvəlki 

qiymətinə yaxınlaşır (W

λ

= 0.87 Å). Eyni hal özünü şüa sürətində də göstərir.   P Cyg tipli profildən əvvəl Vr= -30 km/s, P 

Cyg profil yaranan halda Vr=  -74.63  km/s göstərir, P Cyg profili tam şüalanma komponentinə  çevrilərkən isə V

r

= -27.22   

km/s olur.Müşahidə olunanP Cyg tipli profillərə görə örtüyün genişlənmə sürəti  260-330 km/s  göstərir.  

Hα  və  H

xətlərinin  şüa sürətlərinin dəyişmə xarakteri eyni olub, əks fazalardadır.Hα  və  Hxətlərininekvivalent 

enləridəyişmə xarakteri eyni olub,  əks fazalardadır.