Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

556 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Burada və sonra:  

s

1 

, s

2

, s- uyğun olaraq, 

y

x ~

,

~

-in və əməliyyatın nəticəsinin qiymətləri;  

m

1

 , m

2 

 , m - uyğun olaraq, 

y

x ~

,

~

-in və əməliyyatın nəticəsinin intervalları; 

L- sol, R- sağ genişlənmə intervalları kimi işarə edilir. 

Bu iki 

y

x ~

,

~

 qeyri-səlis  ədəd üzərində hesab əməllərinin yerinə yetirilməsi üçün  analitik alqoritmlər aşağıdakı 

kimidir[3,4,6]:   

1.  Toplama 

)

,

(

~

)

,

(

)

,

(

~

~

2

2

1

1

m

s

z

m

s

m

s

y

x











 

 

2

1

s

s

s





;  

2

1

m

m

m





 

2.  Çıxma 

)

,

(

~

)

,

(

)

,

(

~

~

2

2

1

1

m

s

z

m

s

m

s

y

x











 

 

 

2

1

s

s

s





;  

2

1

m

m

m





 

3.  Vurma 



 

Mənsubiyyət funksiyası üçbucaq olan hal 

  

]}

1

,

0

[

)

(

{

}

)

(

{

~

~

~





















Z

z

z

y

x

z

 

)]

(

),

(

[

=

)

(

 

1





















R

L

)

(

 





























AL

L

AL

L

L

 ,

 

 ,

 

)

(

)

(

)

(

2

1

 ;    





























AL

R

AL

R

R

 ,

 

 ,

 

)

(

)

(

)

(

2

1

 

I

AL

AL

AL

AL





}

,

max{

2

1

.                                              (2.44)    

İ=1 halında alırıq: 

2

2

2

1

1

1

1

1

m

s

AL

m

s

AL









   

, 

.            

 

Şəkil 1. Qeyri-səlis ədədlərin hesab əməllərinin( 3.-qaydasının) həndəsi interpretasiyası 

 



 

2

1

)

1

(

)

1

(

)

(





















A

B

C

z

L

 



 

2

1

)

1

(

)

1

(

)

(





















A

B

C

z

R

 



 

2

2

)

1

(

)

1

(

)

(





















AAL

BBL

C

z

L

 



 

2

2

)

1

(

)

1

(

)

(





















AAR

BBR

C

z

R

 

 

2

1

s

s

C



  ;  

1

2

2

1

s

m

s

m

B





  ;   

2

1

m

m

s

A



 Sign

 

 

2

1

2

2

1

)

(

s

s

m

s

m

BBL

Sign







   ;   

2

1

m

m

AAL





 

 

2

1

2

2

1

)

(

s

s

m

s

m

BBR

Sign





   ;       

2

1

m

m

AAR



 

4.  Bölmə  



 

)

1

(

)

1

(

)

(

2

2

1

1

1





















mL

s

mL

s

z

L

;  

)

1

(

)

1

(

)

(

2

2

1

1

1





















mR

s

mR

s

z

R

 



 

)

1

(

)

1

(

)

(

4

2

3

1

2





















mL

s

mL

s

z

L

; 

)

1

(

)

1

(

)

(

4

2

3

1

2





















mR

s

mR

s

z

R

 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

557 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

2

1

1

S

m

mL

Sign







;           

2

1

1

S

m

mR

Sign







 

1

2

2

S

m

mL

Sign







        ;         

1

2

2

S

m

mR

Sign







 

2

1

3

S

m

mL

Sign







;          

2

1

3

S

m

mR

Sign







 

2

2

4

S

m

mL

Sign







 ;  

2

2

4

S

m

mR

Sign







 

Qeyri-üçbucaq halında isə yuxarıdakı düsturlarda müvafiq əvəzləmələr aparılır[1,5,6]. 

Sistem Delphi mühitində reallaşmışdır. 

Verilmiş qeyri-səlis ədədlərin mənsubiyyət funksiyaları, həm də hesab əməlinin nəticəsində alınmış qeyri-səlis ədədin 

mənsubiyyət funksiyası qrafik şəklində təsvir olunur.  

Nəticədə sanki qeyri-səlis hesab əməlləri üçün kalkulyator hazırlanır(şəkil 2).  

 

Şəkil 2. Qeyri-səlis ədədlər üzərində hesab əməllərini yerinə yetirən “kalkulyator” 

 

Bu da praktiki məsələlərdə qeyri-səlis ədədlərdən istifadəni asanlaşdırmalıdır.  

“Kalkulyator”la işləmək üçün müvafiq əməlin adı qeyd edilir, xanalarda s1, s2, m1, m2 –nin qiymətləri yazılır və M_F 

–dən mənsubiyyət funksiyasının növü(məsələn, üçbucaq) seçilir. Bundan sonra Analitik, Grafik(yəni, qrafik), Çap rejimləri 

seçilməklə müvafik işləmlərin nəticələri alınır. 

Məsələn: 

 

 

Ədəbiyyat  

1

1

.

.

 

  Заде Л.А. Понятие лингвистической переменной и его применение к принятию приближенных решений. М.: 

Мир, 1976.-165с. 

2

2

.

.

 

  Нечеткие  множества  в  моделях  управления  и  искусственного  интеллекта  /Под  ред.  Д.А.Поспелова-

М.:Наука, 1986.-312с. 

3

3

.

.

 

  Обработка  нечеткой  информации  в  системах  принятия  решений/А.Н.Борисов,  А.В.Алексеев, 

Г.В.Меркурьева и др.-М.:Радио и связь, 1989г.-304с. 

4

4

.

.

 

  Нечеткие множества и теория возможностей (последние достижения)./Под ред. Рональда Р.Ягера-М.: Радио 

и связь, 1986г.-406с. 

5

5

.

.

 

  Həsənov Gülxan. Fuzzy riyaziyyatidarəetməmodellərində. Bakı:Elm, 2000. 

6

6

.

.

 

  Кюльхан Гасанов. Арифметические операции нечетких чисел и случаных величин. Баку-2008. 

---