Microsoft Word Materiallar Full

 

 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

70 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

ΦCAS (F0 IA) ULDUZUNUN KİMYƏVİ TƏRKİBİNİN  TƏYİNİ 

 

Cəfər QULUZADƏ Z.A.SƏMƏDOV, Ə.M. XƏLİLOV, Ülkər  QƏDİROVA 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail], [e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

Ulduzların kimyəvi tərkibinin təyini onların təkamülü nöqtəyi nəzərdən  əhəmiyyətli məsələdir. Kimyəvi tərkibin 

təyinin  ən dəqiq üsulu model üsuludur. Bu işdə  φCas (F0 Ia)ulduzunun kimyəvi tərkibi model üsulu ilə  təyin olunur və 

ulduzun atmosferində mikroturbulentlik analiz olunur. Mikroturbulentliyin ümumi qəbul olunmuş fiziki nəzəriyyəsi hələki 

yoxdur. Beləliklə mikroturbulentliyin analizi iki səbəbdən mühümdür: birinci, kimyəvi tərkibi təyin etmək üçün, ikinci, bu 

hadisənin təbiətini aydınlaşdırmaq üçün.  

Mikroturbulent hərəkət sürətinin təyininin ən müasir və dəqiq üsulu atmosfer modelləri üsuludur. Bu üsul hər hansı 

elementin atom və ionunun geniş ekvivalent enlikli diapozona malik çoxlu sayda xətlərinin tədqiqinəəsaslanır. 

Mikroturbulent hərəkət sürətinəξ

t 

müxtəlif qiymətlər verərək hər bir xətt üçün onun ölçülmüş ekvivalent eninə  W

λ

 görə 

uyğun elementin miqdarı lgε hesablanır vəξ

t

 üçün müəyyən qiymət seçilir, belə ki, ξ

t

-nin seçilmiş bu qiymətində lgε-nın 

W

λ

-nın artması ilə sistematik dəyişməsi müşahidə olunmur. Başqa sözlə, müxtəlif intensivlikli xətlərə görə  təyin olunan 

miqdar lgε eyni olmalıdır. 

Qeyd etdiyimiz kimi, mikroturbulentliyin dəqiq tədqiq etmək üçün hər hansı atom və iona məxsus geniş ekvivalent 

enliklər diapazonunu əhatə edən çoxlu sayda xətlər olmalıdır. φCas ulduzunun spektrindəən çox müşahidə olunan  xətlər 

FeI-ə məxsus xətlərdir, həmçinin bu xətlərin osillyator gücləri daha dəqiq təyin edilmişdir.  

φ Cas ulduzu üçün T

eff

=7300±200K, lgg=0.25±0.2 parametrli model seçilir və bu model əsasında mikroturbulent 

hərəkət sürətinin müxtəlif qiymətlərində lgε(FeI) miqdarı hesablanmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, ancaq ξ

t

=14km/san 

olduqda  lgε ilə W

λ

 arasında korelyasiya olmur (Şəkil1).  

 

 

Şəkil 1. ξ

t

=14km/san olduqda lgε(FeI)-in W

λ

-dan aslılıgı. 

 

Beləliklə, baxılan ulduzun atmosferində mikroturbulent hərəkət sürəti üçün təyin edilmişdir:  

ξ

t

=14 ± 1 km/s 

Kimyəvi tərkibin təyininin  ən dəqiq üsulu sintetik spektrlərin hesablanmasına  əsaslanır. Ancaq əksər hallarda 

ulduzların kimyəvi tərkibi daha sadə üsul ilə - spektrdə xətlərin ekvivalent enliklərini analiz edərək təyin olunur. Belə ki, 

lgε-na müxtəlif qiymətlər verməklə baxılan xəttin nəzəri ekvivalent enlikləri hesablanır və müşahidə ekvivalent enliklə W

λ

 

müqayisə olunur. Nəzəri hesablanmış ekvivalent en müşahidədən ölçülmüş ekvivalent enliklə üst-üstə düşən hala uyğun lgε 

təyin olunur. Beləliklə, məsələ, bir neçə lgε üçün ekvivalent enliklərin hesablanmasına  əsaslanır. Bu məqsədlə bir çox 

rəsədxanalarda xüsusi kompüter proqramları mövcuddur. Məsələn  ən geniş istifadə olunan proqramlardan biri Kuruç 

tərəfindən yaradılan WIDTH proqramıdır. Krım astrofizika rəsədxanasında onun analoqu DASA proqramıdır . Bu proqram 

vasitəsi ilə lgε-nun üç qiyməti üçün hər bir xəttin ekvivalent eni W

λ

hesablanır, sonra interpolyasiya üsulu ilə müşahidə 

ekvivalent enliyə uyğun miqdar lgε təyin olunur.  

---