Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

80 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

ASPE  + Bi

2

Te

3

  KOMPOZİTLƏRİNİN DİELEKTRİK XASSƏLƏRİ 

Sevinc  SƏFƏROVA, Aysel HƏMZƏYEVA 

Azərbaycan Texniki Universiteti, Gəncə Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Kristallaşmış polietilenlərə müəyyən miqdarda dispers əlavələrin vurulması, onların molekullarüstü qurluşlarının, 

kristallaşma dərəcəsinin, makromolekulların düzülüş  dərəcəsinin, polimerin struktur defektlərinin dəyişməsinə  səbəb olur 

ki, bu da öz növbəsində onların elektroaktiv (elektret, pyezoelektrik, antistatik), dielektrik,  elektrofiziki, sensor və digər 

xassələrini  kəskin dəyişir. Bu halda aşağı  sıxlıqlı polietilen sferolitlərin ölçülərinin azalması, kristallığın dəyişməsi, 

müxtəlif funksional qrupların və molekullarüstü qruplaşmaların yaranması gözlənilir. Qeyd etmək lazımdır ki, əlavələrin 

təbiətindən, ölçüsündən, paylanma xarakterindən asılı olaraq alınan polimer kompozit, elektrikkeçirici, antistatik və yaxud 

dielektrik ola bilir. Bu səbəbdən də polietilenə müxtəlif əlavələr edilməklə alınan kompozitlərin bu və ya digər elektroaktiv 

xassələri müxtəlif müəlliflər tərəfindən alınmış nəticələr müxtəlif cür şərh edilir. Məlum olduğu kimi elmi texniki tərəqinin 

müasir səviyyəsində ehtiyatı fasiləsiz olaraq azalmaqda olan metal və yarımkeçirici materialları layiqincə əvəz etmək üçün 

polimerlər və onların  əsasında alınmış kompozitlərin hərtərəfli tədqiq edilərək tətbiq olunma imkanlarının araşdırılması 

dövrümüz üçün  aktual problem hesab oluna bilər. Bu baxımdan son illərdə aşağı təzyiqli polimerlərə geniş tətbiqolunma 

imkanlarına malik 

2

TlInSe

 və 

2

TlGaSe

 birləşmələrdən əlavə etməklə alınan  kompozitlərdən yaşama müddəti adi, təmiz 

polimerlərin yaşama müddətindən dəfələrlə yüksək olan elektretlər artıq alınmışdır. Qeyd olunanlar baxımından bu tədqiqat 

işində  aşağı  sıxlıqlı polietlenə Bi

2

Te

3

doldurucusundan  əlavələr etməklə alınan kompozitlərin dielektrik xassələrinin 

öyrənilməsi xüsusi diqqətə layiqdir. Həmin istiqamətdə aparılan tədqiqat işləri kifayət qədərdir və bu tədqiqatların nəticələri 

praktikada müxtəlif təyinatlı qurğuların hazırlanmasında çox geniş miqyasda tətbiq olunur. Amma polimerlərə qeyri-üzvi, 

xüsusilə  də yarımkeçirici  əlavələr vurmaqla alınmış kompozitlərin tədqiqinə yalnız son illərdə başlanmışdır  və    həmin  

istiqamətdə  də samballı  tədqiqat işləri aparılmaqdadır. Bu tədqiqat işində  aşağı sıxlıqlı polietilenə  Bi

2

Te

3 

əlavə etməklə  

yeni kompozitlər alınmışdır. Matrisanın  və doldurucunun  stexiometriyaya uyğun miqdarları yüksək dəqiqliyə malik 

tərəzidə  çəkildikdən sonra hər iki komponent xüsusi qabda toz halına salındıqdan sonra bir-birinə qarışdırılır. Sonrakı 

mərhələdə  həmin qarışıq polimer matrisasının  ərimə temperaturunda, 10÷15mPa təzyiqdə, alüminium folqa arasında 

preslənir və  nəticədə  100 mkm qalınlıqlı nazik təbəqə  şəklində nümunələr alınır. Nümunələr suda sürətlə soyudulur və 

folqa kənarlaşdırılır. Nümunənin polyarlaşdırılması tac boşalması üsulü ilə  həyata keçirilir, çünki bu üsulda enerji itkisi 

daha azdır. Bunun üçün yüklənmiş dielektrik səthdən müəyyən məsafədə yerləşdirilmiş iti uclu elektrodlardan istifadə 

olunur. Həmin iti uclar arasında qığılcım boşalması yaranır, hava ionlaşır, elektron və ion yükdaşıyıcılarının elektretin 

səthinə yerdəyişməsi baş verir. Kompozit təbəqənin polyarmaşması 6kV sabit gərginlikdə, 5 dəqiqə müddətində  həyata 

keçirilir. Alınmış kompozitlərin dielektrik xassələrini ölçmək üçün 

)

(

,

)

(

T

tg

t





   asılılıqları 5,10 və 15 həcm % Bi

2

Te

3

 

əlavəli nümunələrdə aparılmışdır. Şəkil 1-dən göründüyü kimi tərkibdə 5 və 10 həcm % Bi

2

Te

3

 olan nümunələrdə 25-150 

0

C 

temperatur intervalında dielektrik nüfuzluğunun və dielektrik itki bucağının praktiki olaraq sabit qalması müşahidə edilir. 

Kompozitin tərkibində Bi

2

Te

3

  əlavəsinin miqdarı 15 həcm %-ə çatdıqda 60 

0

C ətrafında dielektruik nüfuzluğunun 2,5 dəfə, 

dielektrik itki bucağının 7,5 dəfə artması müşahidə edilmişdir. Təqdim olunan işdə ASPE+Bi

2

Te

3

 kompozitlərinin  

dielektrik nüfuzluqlarının və dielektrik itki bucağının  tezlikdən asılılıqları da öyrənilmişdir. Göstərilən tip kompozitlərinin  

dielektrik nüfuzluqlarının və dielektrik itki bucağının tezlikdən asılılıqları şəkil 2-də verilib. 

 

Şəkil1.ASPE  +xhəc.% Bi

2

Te

3

 kompozitlərinin dielektrik nüfuzluqlarının (



)və tangens itki bucaqlarının (



tg

 ) 

temperatur asılılıqları. 

---