Microsoft Word monoqrafiya docx
Yüklə 7,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Əliəkbər Şəhabi.
Iran ədəbiyyatşünasları içərisində V.Dəstgerdi və S.Nəsifidən sonra üçüncü yeri Ə.Şəhabi tutur. O, Tehran universitetinin professoru adına Nizamidən doktorluq işi yazdığına görə layiq görülmüşdür. Ə.Şəhabi Nizami “Xəmsə”sinin təhlilinə geniş yer vermiş və müəyyən mənada onları aşmağa nail olmuşdur. O, poemalardakı beytlərin izahına geniş yer ayırmış və farsların özü üçün naməlum olan məqamlara aydınlıq gətirmişdir. Lakin Ə.Şəhabinin Tehranda nəşr edilən 1350-ci ildəki “Dastanyazan İran şairi Nizami” başlığı ilə yazılan kitabı ilə heç cür razılaşmaq olmaz. Əgər özündən əvvəlki V.Dəsgerdi Nizamiyə bəzən İran şairi deyirdisə də, onun Gəncəli olduğunu və ondan türk qoxusu gəldiyini də etiraf edirdi. S.Nəfisi də ona fars şairi deməkdən çəkinmirdisə də, lakin Gəncəli olmasıyla sovet şərqşünasları Bertels və Marr ilə razılaşırdı. V.Dəstgerdi Nizaminin Qumda anadan olma versiyasını inkar edib, onun sonradan mirzələr tərəfindən salınmasını iddia edirdisə də, Şəhabi birbaşa Nizamini İran şairi adlandırmaqdan çəkinmir, əsərinin adından göründüyü kimi və Qum məsələsini də açıqca qabardır. Bir halda ki, əksər dünya şərqsünasları Nizaminin Gəncədə doğulduğu, oradan kənara çıxmadığı, orada da yazıb-yaratdığı və məzarının da Gəncədə olmasını təsdiq edirlərsə, belə olduqda Şəhabinin Nizamiyə İran şairi deməsi əsassızdır. Bəzən fars idealogiyası özünü göstərir. Hətta, Şəhabi Nizamini Furdovsi ilə müqayisə edib, 30 üstünlüyü Firdovsiyə verir. Halbuki dünya ədəbiyyatında Nizamiilə müqayisə ediləcək hələ elə bir şair yoxdur. Beləliklə biz, Şəhabinin Nizami əsərlərinin təhlilinə və ondan doktorluq yazmaq işinə müsbət baxırıq. Ancaq Nizamini farslaşdırmağa yox deyirik. Ümumiyyətlə Nizaminin Qumda doğulması versiyası şərqşünaslar arasında müzakirə mövzusu olmuşdur. Nizaminin ilk tədqiqatçısı V.Dəstgerdi göstərir ki, şairin əvvəlki nüsxələrində Qumla əlaqəli beyt olmamışdır. Bu, sonradan salınmışdır,Rus şərqşünası Bertels də bu fikri təsdiq edir. Lakin digər alim Zərrinkub sübut etməyə çalışır ki, Nizaminin babası əcəm (fars) tayfasına aiddir və sonradan Gəncəyə köçmüş və Nizami Gəncədə anadan olmuşdur. Digər rus şərqşünası Krumski Qum versiyasını əsas götürsə də, sonradan Bertelsin təkidi ilə və Stalinin qorxusundan sözünü geri götürərək: “Bu gələcək şərqşünasların işidir” deyir. Çox mübahisə doğuran bir məsələ də Z.Bünyadovla bağlıdır. Ziya müəllim bizə dərs tədris etdiyi üçün biz onu yaxşı tanıyırdıq. Onun da Nizaminin Qumda anadan olması yazısı vardır. Dərs zamanı biz o sualı Ziya müəllimə ünvanladıq ki, siz bu versiyanı haradan almısınız? Cavabında dedi ki, mən İran – Azərbaycan dostluq cəmiyyətinin sədriyəm. İran alimləri Nizaminin Qumda doğulmasını İranın Qum şəhərinə aparırdılar. Onlar iddia edirdilər ki, Nizami kimi dahi ancaq bizim Qum şəhərində doğula bilər. Mən də Nizamini Azərbaycana qaytarmaq üçün dedim ki, Qum kəndi bizim Qax rayonundadır və Nizami orada anadan olmuşdur... Lakin sonralar Nizaminin yubileyi ərəfəsində görkəmli şərqşünaslar R.Əliyev və A.Sarovlu Azərbaycan höküməti tərəfindən Qax rayonu Qum kəndinə məsələyə aydınlıq gətirmək üçün ezam olunurlar. Qayıdıb gəldikdə onlardan hesabat tələb edəndə cavab bu olub ki, Qum kəndi kiçik bir kənddir. Oradakı savadlı insanların sayını barmaqla saymaq olar. XII əsrdə Azərbaycanın intibah dövründə orada Nizami kimi bir dahinin yetişməsi mümkün deyil. Nizaminin doğma vətəni Gəncədir. Çünki, Gəncə intibah mərkəzi idi və Nizami ancaq belə mühitdə yetişə bilərdi. Lakin güman etmək olardı ki, məsələ bununla həllini tapmışdır. Ancaq son zamanlar sapı özümüzdən olan baltalar bu məsələni bir daha qabardırlar. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqların 31 nümayəndələri ləzgi və saxurlar iddia edirdilər ki, Nizami Qum kəndindəndir və demək ki, bizə mənsubdur. Əhməd İsayeva və Yunis Nurməmmədov kimi yarımçıq ziyalılara biz fakt, arqument, dəlil və sübutlarla cavab vermişik. Görünür belə yazılara heç münasibət bildirib cavab vermək doğru deyil. Artıq Nizaminin 800,840,850 və 870 illik yubileylərində məsələ öz həllini tapmışdır. Dünyanın qəbul etdiyi bir qanunu yenidən gündəmə gətirməyə heç bir ehtiyac hissi qalmır. Yüklə 7,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|