Microsoft Word monoqrafiya docx

Mənsur Sərvət 
Nizami  əsərlərində hikmət xəzinəsi, çox yaxşı haldır ki,  İran alimlərinin yazdığı elmi 
araşdırmalar bir-birini təkrarlamır. Nizamiyə  hər bir alimin öz yanaşması vardır. Belə 
alimlərdən biri də  Mənsur Sərvətdir. Müəllif öz tədqiqaqıtını “Nizaminin hikmət 
xəzinəsi” adlandırmışdır. 
     Müəllif belə qərara gəlir ki, Nizamiyə müraciət etməyi əbəs deyil, çünki, onda eşq, 
əxlaq, nəsihət və ağıl insanı gözəlliyə aparır. Hətta, insan bunlardan birini götürüb əməl 
etsə, yenə böyük həzz alar. Nizami əsərlərini təhlil edərkən iki fikrə gəldim: 
 əvvələn özümdən soruşdum ki, Nizamiyə nə üçün “həkim” deyirlər?. 
    Əsərlərini araşdırdıqdan sonra anladım ki, o yeni eşq, fəlsəfi fikir, ağlın gücü və 
hikmətinə görə bu ləqəbi almışdır. 
      Ikincisi  odur  ki,  Nizami  fars  ədəbi dilində o qədər gözəl yazmışdır ki, onu dərk 
etməmək mümkün deyil. Bu rəvan dil onu Sədi, Hafiz, Mövlana,Firdovsi Xəyyam və  
 
1. Sərvət Mənsur, Nizami Əsərlərinin ictimai və siyasi tarixi, Tehran, 1378, səh. 71 
 

---

34 
 
 
başqalarından fərqləndirmişdir, Nizami dünya xalqları  və onların mədəniyyətləri 
haqqında o qədər məlumat verir ki, bu da hər kəs üçün maraqlıdır. Mənsur Sərvət 
araşdırmalarında diqqəti cəlb edən fikir ondan ibarətdir ki, o, Atabəy Məhəmməd  İbn 
Eldəgizin İran, İraq və Azərbaycanda möhtəşəm bir dövlət yaratdığını bütün tarixləri ilə 
göstərir. Səlcuqlar ərazi baxımışdan 18 bölgəyə ayrılırlar
1
. 
     Lakin bütün İran ədəbiyyatşünaslarında olduğu kimi Mənsur Sərvət də yeri gəldikdə 
Nizamiyə fars prizması ilə yanaşmış, onu fars ədəbiyyatının  ən yüksək  şairi kimi 
göstərmişdir. 
    Müəllif bir tərəfdən Nizaminin türk olmasına şübhə etmir, əsərlərində ən çox Atabəy 
və Eldəgizlərdən danışdığını göstərir. Ancaq fars şairi kimi qələmə verməsi məntiqlə 
uyğun gəlmir
2
. 
     Onu qeyd etmək lazımdır ki, iran mütəxəssilərində bu ənənə indiyə qədər davam edir. 
Ona görə də  Azərbaycanda Nizamidən daha çox yazıb araşdırmaq zamanıdır. III fəsildə 
bu əsərlərin tərcümələrini verməyi vacib hesab edirik. 
      Təhlilin sonunda Mənsur  Sərvət belə  qərara gəlir ki, dünyada elə bir şair, yazıçı, 
mütəfəkkir, filosof olmaz ki, heç olmasa cüzi səhv etməmiş olsun. Nizami də istisna 
deyil. Ancaq onun yazdıqları qarşısında bunlar zərrəcikdir. Müəllifin fikrincə 
aşağıdakılara nəzər salmaq lazımdır: 
1.  Nizami bütün tarixi faktları olduğu kimi verməmişdir. Iskəndər  Azərbaycana 
gəlməmişdir. 
2. İslamda olan bəzi dini ayinlər Xristianlıqda yoxdur. Məs: kənizin İskəndərin əlinə su 
tökməsi. Bu, Məsihidə yoxdur. 
3. Nizamidə həyatla din arasında bəzi anlaşıqsızlıqlar var. 
4. Nizami xürafata inanmasa da, hekayələrində buna rast gəlirik. 
5. Nizami son əsərinin axırında tələskənliyə yol vermişdir. Bu da qocalıqla əlaqədardır. 
     
2. Yenə orada, səh. 86 

---

35 
 
 
Bütün bunlara baxmayaraq Nizami daim bəşəriyyəti düşündürən hikmət və  əxlaq 
dəryasıdır. Hər kəsin bundan istifadə etməsi vacibdir.