Microsoft Word mulki huquq doc

lər dedikdə, sahibkar statuslu və iqtisadi cəhətdən bir-biri ilə bağlı olan hüquqi şəxslərin elə bir qrupu başa dü-

ş

ülür ki, bu qrupa daxil olan bir iştirakçı (əsas kompaniya) digər iştirakçının (törəmə kompaniyanın) idarə olun-

ması özərində nəzarət edir. Bu cür iqtisadi birliklər ingilis-amerikan hüquq sistemində holdinq konstruksiyası 

— «holding company» / «subsidiary» anlayışı (ingiliscə «holder» — sahib) ilə əhatə olunur. Holdinq anlayışı 

həm  tam  və  bütöv  iqtisadi  birliyi,  həm  də  onun  əsas  kompaniyasını  (subyektini)  ifadə  edir.  Əsas  kompaniya 

«holdinq — əsas subyekt» adlanır. O, iqtisadi birliyin «maliyyə mərkəzi və beyni» hesab olunur. «Holdinq — 

ə

sas subyekt»in özü, bir qayda olaraq, təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşüul olmur.  

Iqtisadi birliyin holdinq olması üçün bir neçə əlamətin olması gərəkdir: birincisi, «holdinq — əsas subyekt» 

başqa  subyektin  (kompaniyanın)  buraxdığı  səhmlərin  sahibi  olmalıdır;  ikincisi,  «holdinq  —  əsas  subyekt»ə 

məxsus olan səhm paketi ona başqa subyektin fəaliyyətinə nəzarət etmək imkanı verməlidir; üçüncüsü, holdinq 

tərəfindən nəzarət olunan subyekt hüquqi cəhətdən müstəqil şəxs olmalıdır.  

Ingilis-amerikan  hüququndan  fərqli  olaraq,  Almaniya  hüququ  iqtisadi  birlikləri  «əlaqəli  müəssisələr  (qohum 

müəssisələr) və ya «konsern» anlayışı ilə əhatə edir. Almaniyanın səhmdar cəmiyyəti haqqında qanununda əlaqəli 

müəssisələrə aid edilir: payların çoxunu əldə edənin idarəçiliyində olan müəssisə və səs çoxluüuna malik olan mü-

ə

ssisə; konsernə daxil olan əsas və asılı müəssisə.  

Almaniya doktrinası konsernə anlayış verir. Konsern (ingilisjə «concern») bilavasitə və ya dolayı yolla asılı 

müəssisəyə təsir göstərən əsas müəssisədən və asılı müəssisədən ibarətdir. O, müstəqil subyektlərin birliyi kimi 

yaradılır. Konsernin bütün özvlərinin təsərrüfat fəaliyyətinə aid qərarlar bir mərkəzdən qəbul edilir. Adətən, qə-

rar qəbul etmək funksiyasını konsernin o iştirakçısı yerinə yetirir ki, həmin iştirakçı bazarda üstün mövqe tut-

sun.  Bazarda  üstün  mövqe  tutan  subyekt  (iştirakçı)  başqa  subyektlərdə  iştirakın  nəzarət  payını  əldə  edir.  Bu, 

konserni holdinqə yaxınlaşdırır.  

Bundan əlavə, tabeçilik haqqında müqavilənin və ya bir müəssisənin digər müəssisəyə daxil edilməsi haqqında 

müqavilənin tərəfləri də konsern hesab edilir. Eyni zamanda bir-birindən asılı olmayan, lakin vahid rəhbərliyə ma-

lik olan müəssisələrin birliyi də konsern kimi tanınır. Konsernə daxil olan idarəedən müəssisə holdinqdən fərqli 

olaraq, çox vaxt təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirir. 

Nə Azərbaycan Respublikasının, nə də RF-in qüvvədə olan qanunvericiliyi holdinq və konsernlərin yaradıl-

---

 

224

ması və fəaliyyət göstərməsi haqqında normalar nəzərdə tutur. Bəzi normativ aktlarda yalnız onların adları çə-

kilir  və  onlara  işarə  olunur.  RF-in  bank  qanunvericiliyində,  habelə  özəlləşdirmə  qanunvericiliyində  holdinqə 

işarə  edilir. Hüquq ədəbiyyatı səhifələrində holdinqə törəmə təsərrüfat cəmiyyəti ilə  analoæi qaydada hüquqi 

anlayış verilməsinə təşəbbüs göstərilir.  

Bizim ölkə qanunvericiliyi Qərb hüququnda (alman və ingilis-amerikan hüququnda) nəzərdə tutulan konsern 

və holdinq kimi hüquqi konstruksiyaları tənzimləmir. Amma buna baxmayaraq, həmin konstruksiyaları bizim 

ölkənin qanunvericiliyinin tanıdığı törəmə təsərrüfat cəmiyyəti konstruksiyasının proobrazı hesab etmək olar.  

Beləliklə, törəmə təsərrüfat cəmiyyəti başqa kommersiya (sahibkarlıq) təşkilatının — əsas iştirakçının təsiri 

və nəzarəti altına düşür. Belə halda azlıqda qalan və üstün iştiraka malik olmayan səhmdarların (digər iştirakçı-

ların), habelə kreditorların mənafelərini müdafiə etmək zərurətə çevrilir. Bu məqsədlə mülki qanunvericilik tö-

rəmə təsərrüfat cəmiyyəti hüquqi konstruksiyasını ayrıca olaraq nəzərdə tutur və onu xüsusi qaydada tənzimlə-

yir.  

Ə

sas iştirakçı (nəzarət edən) rolunda həm təsərrüfat ortaqlıqları, həm də təsərrüfat cəmiyyətləri çıxış edə bi-

lər. Nəzarət olunan (törəmə) subyekt qismində isə yalnız təsərrüfat cəmiyyəti (səhmdar cəmiyyəti və ya məh-

dud məsuliyyətli cəmiyyət) çıxış edə bilər. Özü də törəmə cəmiyyət əsas iştirakçının borcları üçün cavabdeh de-

yildir (MM-in 67-ci maddəsinin 2-ci bəndi).  

Qeyd etdiyimiz kimi, törəmə təsərrüfat cəmiyyətinin  yaranmasının əsaslarından biri idarəetmə (tabeçilik)