Microsoft Word mulki huquq doc

3. Sovet mülki hüququ və əşya hüququ kateqoriyası  

Sovet qanunvericiliyində əşya hüququnun taleyi ayrı-ayrı dövrlərdə müxtəlif olmuşdur.  nqilabaqədərki Ru-

siya qanunvericiliyində əşya hüququ kateqoriyası özündə geniş dairəli əmlak hüquqlarını (xüsusən torpaq mü-

nasibətləri sahəsində) birləşdirirdi.  

1922-ci  il  ilk  sovet  Mülki  Məcəlləsinin  xüsusi  bölməsi  əşya  hüququna  həsr  olunmuşdu.  Həmin  Mülki 

Məcəllə əşya hüququna şamil etmişdi: mülkiyyət hüququnu; tikinti hüququnu; girovu.  

Sovet mülki hüququnun sonrakı inkişafı belə bir fikri qəbul etmişdi ki, mülki hüquqda əşya hüququ adlı his-

sənin ayrılmasının heç bir elmi əsası yoxdur. Bu doktrinal (elmi) fikir bir neçə səbəblə izah olunurdu. Birincisi, 

torpaq və digər təbii resurslar mülki dövriyyə qabiliyyəti olmayan əşyalar sayılırdı və həmin əşyalar dövlətin 

müstəsna mülkiyyət obyektlərinə daxil edilmişdi.  

kincisi, girov öhdəlik hüququnun institutu hesab edilirdi. Girovdan öhdəliklərin təmin edilməsinin üsulların-

---

 

249

dan biri kimi istifadə olunurdu. Üçüncüsü, sovet mülki hüququnda vətəndaşların yaşayış evinə şəxsi mülkiyyət 

hüququ təsbit edildiyinə görə tikinti hüququ ləğv edildi.  

Sovet mülki qanunvericiliyi əşya hüququ kateqoriyasına mənfi münasibət bəsləyirdi. Hüquq ədəbiyyatında bir 

çox alimlər əşya hüququ anlayışının istifadə edilməsinin əleyhinə çıxırdılar. V.K.Rayxer, O.S. offe və digər sovet 

müəllifləri belə hesab edirdilər ki, əşya hüququnu sovet qanunvericiliyində möhkəmləndirmək üçün zəruri olan si-

yasi-hüquqi və ictimai-iqtisadi əsaslar guya yox olub, aradan çıxmışdır. Onların fikrinjə, sovet mülki hüququnda 

əş

ya hüququ adlı hissənin ayrılmasını şərtləndirən dəqiq amillər isə yox dərəcəsindədir. Həmin alimlər bu fikirlə-

rin həqiqiliyini sübut etməyə və əsaslandırmağa çalışırdılar.  

Sovet qanunvericiliyinin və hüquq elminin əşya  hüququ kateqoriyasına  mənfi münasibəti əşya  hüququnun 

sovet mülki hüququnda bir hissə kimi ayrılmamasını şərtləndirdi. Nə SSR  Mülki Qanunvericiliyinin Əsasların-

da  (1961-ci  il),  nə  də  müttəfiq  respublikaların  60-cı  illərdə  qəbul  edilmiş  mülki  məcəllələrində  (o  cümlədən 

Azərbaycan Respublikasının 1964-cü il MM-də) əşya hüququ mülki qanunvericilik sisteminin bir bölməsi kimi 

tanındı. Göstərilən həmin aktlarda ikinci bölmə mülkiyyət hüququna həsr edilmişdi.  

1991-ci il 9 noyabr tarixli «Mülkiyyət haqqında» qanunun qəbul edilməsi ilə Azərbaycan Respublikasında 

əş

ya hüququ dirçəldi. Bu qanunun qüvvəyə minməsi əşya hüququnun «taleyi»nə müsbət mənada çox mühüm 

təsir göstərdi. Qanunun 5-ci maddəsi əşya hüquqlarına toxunurdu. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəllə-

sinin qüvvəyə minməsi isə mülki qanunvericilik sistemində əşya hüququ adlı bölmənin ayrılmasına əsas oldu. 

Mülki Məcəllənin üçüncü bölməsi «Əmlak və əşya hüququ» adlanır.