Microsoft Word mulki huquq doc

5.  ddia müddətinin ötürülməsinin nəticələri 

ddia müddətinin ötməsi müəyyən hüquqi nəticələrə səbəb olur. Bu nəticələr üç cürdür. 

ddia müddətinin ötürülməsinin birinci hüquqi nəticəsi ondan ibarətdir ki, o, maraqlı şəxsi (iddiaçını) öz 

pozulmuş  hüququnu  məjburi  qaydada  məhkəmənin  köməyi  ilə  bərpa  etmək  imkanından  məhrum  edir. 

Belə ki, iddia müddətinin ötməsi məhkəmənin iddiadan imtina barəsində qərar çıxarmasına səbəb olur. Bununla 

maraqlı şəxs (iddiaçı) öz hüquq və mənafeyini müdafiə etmək üçün borcluya məjburetmə tədbirinin tətbiq olun-

masını tələb etmək imkanını tamamilə itirir. Bu isə o deməkdir ki, iddia müddətinin ötməsi maraqlı şəxsi maddi 

mənada  iddia  hüququndan  məhrum  edir,  bu  hüququn  itirilməsinə  səbəb  olur.  Başqa  sözlə  desək,  əgər  işə 

(mülki-hüquqi mübahisəyə), yəni iddia tələbinə baxarkən məhkəmə iddia müddətinin ötürülməsini müəyyənləş-

dirərsə, onda o, iddiadan imtina barəsində qərar çıxarır. Məsələn, borc müqaviləsinə görə, vətəndaş öz qonşusu-

na bir aylıq müddətə iki min manat məbləğində borc verir. Qonşu bir ay keçdikdən sonra borcu qaytarmır. O, 

vətəndaşın borcun qaytarılması barəsində tələblərinə əhəmiyyət vermir. Bu minvalla dörd il keçir. Vətəndaş id-

dia tələbi ilə məhkəməyə müraciət edir. Məhkəmə bu tələbə baxaraq müəyyən edir ki, vətəndaş müqavilə tələb-

ləri üzrə qanunun nəzərdə tutduğu üç illik iddia müddətini üzrlü səbəblər olmadan ötürmüşdür. Buna görə də o, 

iddiadan  imtina  barədə  qərar  qəbul  edir.  Beləliklə,  borc  verən  vətəndaş  borcun  alınmasını  məjburi  qaydada 

məhkəmənin köməyi ilə almaq imkanını (maddi mənada iddia hüququnu) itirir. Lakin iddia müddətinin ötürül-

məsi prosessual mənada iddia hüququnun itirilməsinə səbəb olmur. Çünki bu hüquqa iddia müddəti şamil edil-

---

 

378

mir.  

ddia müddətinin ötürülməsi məhkəmə müdafiəsinin predmeti olan subyektiv mülki hüququn ləğv edilməsi-

nə və xitam olunmasına səbəb olurmu? Bu, hüquq ədəbiyyatı səhifələrində geniş diskussiya doğuran məsələdir. 

Sivilistika doktrinasında (mülki hüquq elmində) həmin məsələyə cavab vermək üçün iki əsas konsepsiya irəli 

sürülmüşdür. 

Birinci konsepsiya tərəfdarlarının mövqeyinə görə, iddia müddətinin ötməsi subyektiv hüququn özünün ləğv 

edilməsinə səbəb olur. Belə ki, bu hüququ məjburi qaydada həyata keçirmək qeyri-mümkündür.  

kinci konsepsiya tərəfdarları belə hesab edirlər  ki, iddia müddətinin ötürülməsi subyektiv mülki hüququn 

itirilməsinə səbəb olmur, bu hüquq mövcud olmaqda davam edir. Maraqlı şəxs borclu şəxsə belə halda məjbu-

riyyət tədbiri tətbiq olunması imkanından məhrum olur. 

Bizim fikrimizjə, ikinci konsepsiya tərəfdarlarının mövqeyi həqiqətə daha yaxındır. Məhkəmə praktikası da 

bu mövqedə dayanır. Müasir müəlliflərin hamısı, istisnasız olaraq, həmin konsepsiyanı dəstəkləyirlər. 

Doğrudan da, iddia müddətinin ötürülməsi iddia hüququnu itirən maraqlı şəxsə imkan vermir ki, o, öz pozul-

muş subyektiv mülki hüququnu məjburi qaydada müdafiə etmək üçün məhkəmənin köməyindən istifadə etsin.