Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

60

Lirik qahramon naqadar ayanch ahvolda qolganligini o‘sha mubolag‘ali manzara vositasida 

ko‘rsatishga ham Navoiy sayyoralar obrazini safarbar qiladi: 

 

Zuhra holimg‘a surudin navhag‘a aylab badal,  

Changining sochin yoyib, durri sirishk izhor etar. 

 

Zuhra — Cho‘lpon yulduzi azaldan Sharq adabiyotida osmon cholg‘uvchisi, sozandasi sifatida 

tasvirlaiib keladi. Zuhra yulduzining shu xosiyatini nazarda tutmay turib, Navoiy baytini to‘la 

tushunish qiyin. Xullas, baytda mujassam badiiy mazmun shundan iboratki, cholg‘uvchi sayyora lirik 

qahramon ahvolini ko‘rib, chalib turgan kuyini mungli va nolavor yig‘iga aylantirib yuboradi. Uning 

qo‘lidagi chang esa sochlarini yoyib, ko‘zyosh durlarini ohang libosida socha boshlaydi. 

Kechinmalar fojeiyligiga asoslangan lirik syujet tobora avj nuqtasiga ko‘tarila boradi. Zuhra 

yulduzining cholg‘usi bilan birga sochlarini yoyib faryod chekishi lirik qahramon halokatidan darak 

bersa, keyingi baytlar buni qonuniylashtiradi: 

 

O‘lmakim anglab Utorid holima deb marsiya,  

Sharhi dardim nazmidin har lahza yuz tumor etar. 

 

Oy halokimga tutub motam, kiyib tundin qaro,  

Orazin sayli bila ahli azo kirdor etar. 

 

Utorid — Merkuriy planetasi qadimiy adabiyotda afsonalarga suyanib falak kotibi, yozuvchi va 

shoirlarning homiysi sifatida talqin etilgan. Navoiy ham shu talqinga tayanib, Utoridni shoir va homiy 

yanglig‘ gavdalantiradi. Go‘yo Utorid lirik qahramon o‘limini anglab, marsiyalar yozadi. Uning 

dardlari sharhidan nazmiy marsiyalar yaratadi. Lirik qahramoi dardi shu qadar ko‘pki, uni sharhlab 

yozilgan marsiyalardan har lahzada yuz tumor — buklab o‘ralgan nomalar maydonga keladi. 

Shoir sayyoralarning falakdagi holatidan g‘azalda juda o‘rinli foydalanadi. Ma’lumki, oy qaro tun 

bag‘rida joylashgan bo‘ladi. Shundan kelib chiqib, Navoiy uni qaro to‘n kiygan (yig‘lab faryod 

chekayotgan) motamsaro azakashga o‘xshatadi. 

Xullas, tahlil doirasiga tortilgan baytlar jonlantirish — tashxis san’atining go‘zal namunalaridan. 

Bu baytlar g‘azalda o‘ziga xos lirik voqeabandlikni tashkil etgan. 

G‘azal ulkan badiiy mahorat mahsuli sifatida Navoiy ijodida, umuman, o‘zbek g‘azaliyotida 

muhim o‘rin tutadi va hamisha ma’naviy-ma’rifiy ahamiyatini saqlab qoladi. 

 

---

Alisher Navoiy g‘azallariga sharhlar