Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

9

 

Hubobu mavj may tahrikidin zohirdurur, lekin  

Sukun topg‘on vujudi, maydin o‘zga qaydadur bori? 

 

Quyosh aksimudur hayvon suyida yo ko‘runmishdur  

Ravonoso may ichra soqin gulchehra ruxsori. 

 

Fano dayrin ko‘ngul istarki, bir-bir piri dayr elga  

Tutarda boda, shoyad, jur’ae sungay bizing sori. 

 

Navosidin fano chun hosil o‘ldi, qilgasen ey ishk,  

Navoiy rishtai jonin muganniy udining tori. 

 

Xo‘sh, bu g‘azalda qanday g‘oya ifodalangan? May va uning‘ mohiyatlarini ta’riflashdan murod 

nima? 

O‘z-o‘zidan ayonki, Navoiy zikr etgan may biz tasavvur qilgan yoxud bilgan ichimlik emas. Shoir 

sira ham buni nazarda tutmagan. Bil’aks, o‘ta taqvodor va poqdomon bo‘lgan Navoiy zamonasining 

ishratparast, mayxo‘r kishilarini qahru g‘azab bilan tanqid ostiga olib, sharobni «ummul chabois», 

ya’ni barcha yomonliklar, falokatlar onasi deb e’lon qilgan. «Hayrat-ul abror» dostonida bo‘lsa, 

badmastlarning masxarali hajviy qiyofasini yaratib, ularni elga sharmanda etgan. Ushbu g‘azalda shoir 

mayni ilohiy ishq — ma’rifat, donish ishtiyoqining avji qiyomi, Yor jamoli mushohadasidan oshiq 

dilida paydo bo‘lgan kuchli zavq — ilhomning, behad xursandlik, sururning ramziy ifodachisi sifatida 

qo‘llagan. Xumor bo‘lish, mayparastlik ham bu yerda shunga muvofiq. Bu buyuk nur chashmasidan 

huzurlanish, visol bexudligi, hayot tabiat zeboligi hamda aql va tafakkur yetmaydigan, ammo ko‘ngil 

bilan his etiladigan Mutlaq ruh mo‘‘jizoti jilvasidan bahramandlik va shunga talpinish sarxushligidir. 

Chunki Navoiy e’tiqod qo‘ygan falsafiy ta’limotga binoan, olam azaliy va abadiy yagona ruhning o‘z-

o‘zini sevib, o‘z jamolini tomosha qilish istagidan paydo bo‘lgai ko‘zgudir. Virlamchi qudrat 

porlashidan taralgan nur bu ko‘zguda aks etadi, ya’ni moddiy dunyodagi jamiki mavjudot va mahluqot 

— zarradan quyoshgacha, yeru ko‘k, sobutu sayyora shu iur bilan yoritiladi, shu nur tufayli 

harakatlanadi, muayyan uyg‘unlik ichra rivojlanib turadi. Bu ilohiy tajallini shoirlar may timsolida 

qabul qilganlar. Moddiy dunyo esa, shu tasavvur bo‘yicha, jom yoki qadahdir. Dunyoning rango-rang 

tovlaiishlari, o‘zgarish, yangilanishlar, tabiatning turfa siru asrori, hodisa-ashyolari, bahoriy uyg‘onish, 

chunonchi, daraxtlarning ko‘karib, gullab meva bog‘lashi, dashtu daraning o‘t-o‘lan bilan qoplanishi, 

qushlariing mast bo‘lib sayrashi, boringki, hayotning barcha nash’u namosi, gurkirab ko‘ringan iafosat 

to‘foni shu may ummonining mavjlanishi, ko‘pirishi deb tushuntirilgan. Inson ham mazkur ko‘zguning 

bir bo‘lagi, lekin ruhi mutlaq eng ko‘p aks etgan hilqat. Chunki u xoliqiyatning sarvari va ganji 

gavhari, ya’ni «ikki olam iste’dodiiing jamuljami» (Bedil). Inson ruhi shu bois tinimsiz ravishda o‘z 

manbaiga qarab intiladi. Bu intilish dunyoning o‘zini idrok etish va o‘z-o‘zini anglab yetish orqali 

sodir bo‘lgani sababli inson olam hodisalari go‘zalligini mushohada etib, cheksiz hayratlaiadi. Hayrat 

esa ashyo-hodisalarni bilib olish qiziqishini kuchaytiradi. Shu tariqa, kishi mohiyat-haqiqatni bilish 

ishtiyoqi bilan yonib, borgan sari ko‘proq tashvish-taraddudda bo‘ladi. Insoining butun hayotiy 

faoliyati, ijod va yaratuvchilik qobiliyati, kashfu karomati va fayzu fazilatlari shu ishqning qudrati deb 

talqin etilgaya. 

Ammo inson tabiati ikki asos — ruhiy va moddiy olam unsurlaridan tarkib topgani uchun ular 

orasida kurash boradi. Agar moddiy asos bo‘lmish jism talablari kuchaysa, u hirs va shahvat, hayvoniy 

nafs domiga giriftor bo‘lib, borgan sari tubanlashadi. Bu xavfning oldini olish uchun kishi doimiy 

ravishda ruhiy-ma’naviy ehtiyojlarini qondirib borishi, shu jihatni tarbiyalashga bel bog‘lamog‘i 

darkor. Bu ishda unga o‘zidan ko‘ra komilroq inson — pir rahnamolik qiladi. Pir yoki orif deb 

---

Alisher Navoiy g‘azallariga sharhlar