Microsoft Word navoiy saddi iskandariy nazm lotin ziyouz com doc

V 

---

Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
468
1. «Ikingizdan madad»—Sharqda mashhur xamsanavislar Nizomiy va Xusrav Dehlaviylar ko‘zda 
tutiladi. Il’yos Yusuf o‘g‘li Nizomiy Ganjaviy 1141 yilda Ganj shahrida tug‘ilgan. 1203 yilda vafot 
etgan, shoirning qabri ham shu yerdadir. Ulug ozarbayjon shoiri Nizomiy lirika va birinchi navbatda 
dostonnavislikda ulug‘ san’atkordir. Nizomiy Sharq adabiyotida to‘ng‘ich xamsanavis sifatida shuhrat 
topgan. Shoirning «Xamsa»si «Maxzanul-asror» («Sirlar xazinasi»), «Xusrav va Shirin», «Layli va 
Majnun», «Haft paykar» («Yetti go‘zal») va «Iskandarnoma» kabi dostonlarni o‘z ichiga oladi. 
Nizomiy «Xamsa»si, o‘z navbatida, «Panj ganj» nomi bilan ham ma’lumdir. Alisher Navony 
Nizomiyning bu asarini ko‘pincha «Panj ganj» deb tilga oladi. Xusrav Dehlaviy — atoqli fors-tojik 
shoiri. Hayoti Hindistonda kechgan. Yaminiddin Abul Hasan Xusrav Dehlaviy 1253 yilda tug‘ilgan, 
1325 yil 27 sentyabrda Dehlida vafot etgan. 
Xusrav Dehlaviy fors, urdu va arab tillarida asarlar bitgan. Nizomiy «Panj ganj»i an’anasi asosida 
«Xamsa» yaratgan shoirdir. Xusrav Dehlaviyning otasi Sayfiddin Muhammad Kesh (Shahrisabz)lik 
bo‘lib, mo‘g‘ullar istilosi vaqtida Hindistonga ko‘chib ketgan edi. Dehli sultonlaridan Shamsiddin 
Eltutmish (1211— 1236) unga amirlik unvonini bergan. Sayfiddin Muhammad mo‘g‘ullarga qarshi 
Hindistondagi janglarning birida halok bo‘lgach (1261), yosh Xusravni bobosi Imodul-mulk 
tarbiyalaydi. U 8 yoshida shayx Nizomiddin Avliyoga murid tushadi. Xusrav Dehlaviy keyinchalik 
shayx— ustoziga bag‘ishlab «Afzal ul-favoid» («Foydali so‘zlarning afzalligi) va «Rohat ul-
muhibbin» («Do‘stlikning rohati») kabi asarlarini yozgan. 
Amir Xusrav Dehlaviyning «Tuhfat us-sig‘ar» («Yoshlik tuh-fasi», 1272), «Vasat ul-hayot» 
(«Hayot o‘rtasida», 1284), «G‘urrat ul-kamol» («Kamolotning boshlanishi», 1293), «Boqiyat un-
nohiya» («Saralarning sarasi», 1316), «Nihoyat ul-kamol» («Kamolot cho‘qqisi, 1323) kabi devonlari 
bor. 
U «Qiron us-sa’dayn» («Saodatli sayyoraning qo‘shilishi», 1289), «Miftoh ul-futuh» («G‘alabalar 
kalidi», 1291), «Matla’ ul-anvor» (1299), «Shirin va Xusrav» (1298), «Majnunu Laylo» (1298), 
«Oyinai Iskandariy» (1299), «Hasht behisht» («Sakkiz jannat», 1301) kabi epik asarlarning muallifidir. 
Uning «Xamsa»si yuqorida nomlari tilga olingan keyingi besh dostondan iboratdir. 
Xusrav Dehlaviy «Xazoyin ul-futuh» («G‘alabalar xazina»si, 1311), «Duvalroniy va Xizirxon» 
(1316), «Nuh sipehr» («To‘qqiz qavat osmon». 1318), «Tug‘luqnoma» va «Tarixi Dehli» kabi tarixiy 
besh risoladan iborat «E’jozi Xusrav» («Xusrav mu’jizalari», 1319) nomli ilmiy asarlarning ham 
muallifidir. Badiuzzamon Xurosoniyning yozishicha: «Shoirlardan hech biri o‘zidan keyin Amir 
Xusravchalik ko‘p she’r qoldirmagan» (O‘zSE, 12 tom. T. 1979. 406— 407-betlar). 
2. Xizr—afsonaga ko‘ra, «obi hayvon» (tiriklik suvi)ni izlab topgan va undan ichib, abadiy tirik 
bo‘lgan payg‘ambar. Navoiy Nizomiy va Xusrav Dehlaviylarning o‘ziga Xizrdek rahnamo 
bo‘lishdarini istaydi. 
3. Yoshlikdan Nizomiy va Xusrav Dehlavny asarlarini sevib o‘qigan Navoiyda ulardan olingan 
taassurot katta-katta asarlar yaratish fikrini o‘ng‘otganligi bu baytda e’tirof etilgan. 
4. To‘rt oromgoh —«Xamsa»ning dastlabki to‘rt («Hayratul-abror», «Farhod va Shirin», «Layli va 
Majnun», «Sab’ai sayyor») dostonlaridir. 
5. Bir, ikki, uch kishi — Nizomiy, Xusrav va Ashraf. 
6. Qorun — afsonaviy obraz. Katta boylikka ega bo‘lgan. 
7. Skandar — Iskandarning, vazn talabiga ko‘ra, qisqartirilgan shakli. 
VI 
1. Alisher Navoiy adabiyotnnng asosiy materiali bo‘lgan so‘zga katta e’tibor bergan. NAVOIY 
«so‘z»ni o‘z asarlarida ko‘p na’noda ishlatadi. U «so‘z» terminn ostida insoniyatning hamma ma’navii 
boyligini — alohida ijtimoiy kategoriya bo‘lgan tilni ham, ideologiya formalaridan hisoblangan falsafa 

---

Alisher Navoiy. Saddi Iskandariy