Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Matnni o‘qing. SALOMATLIK VA HUQUQ
- Matn bo‘yicha topshiriqlar I. Savollarga javob bering
- “tib”, “irs”, “millat”, “huquq”, “xavf”, “oila ” so‘zlaridan sifat hosil qiling. V.
- Belgining ortiq-kamligi jihatidan farqlanish usullari (Sifat darajalari )
|
1.
“ Qora og‘uning qora ishlari” mavzusida esse yozing.(Matnda shart mayli konstruksiyalarini qo‘llang). 2. “-sa shart maylining qo‘llanishi” mavzusida dars-taqdimoti tayyorlang. O`tilganlar yuzasidan topshiriqlar: 67 3 B Tayanch so‘z va iboralar : daxlsiz, ijtimoiy, e`tiqod, omil, irq, millat, shaxsiy, sog‘liqni saqlash, kamsitilish, javobgar, xotirjam, oqilona, muvofiqlik, tizim, tibbiy-irsiy, huquq, maslahatlar, qonun, aybdor, yashash hududi, xushfe’l, kamtar,yuvosh, sho‘x, samimiy, tashqi, ichki, tonggi, himoya qilmoq, kafolatlamoq. I. Ajratilgan so‘zlarning sinonimlarini yozing. Sog‘liqni saqlash borasida , ijtimoiy mavqeyidan qat`i nazar, ovqatlanishning oqilona normalari, axborot olish huquqiga ega, oilaga taalluqli masalalar, oila munosabatlarining tibbiy-ruhiy jihatlari, himoya qilinishi kafolatlanadi, qonunda belgilangan tartibda, sog‘liqqa ta`sir etuvchi omillar, normalar xususida , sanitariya qoidalariga muvofiqligi to‘g‘risida, sog‘liqni saqlash ta`minlanadi. Matnni o‘qing. SALOMATLIK VA HUQUQ O‘zbekiston Respublik а si fuq а rol а ri sog‘liqni s а ql а sh bor а sid а d а xlsiz huquqq а eg а dirl а r. D а vl а t yoshi, jinsi, irqi, mill а ti, tili, ding а munos а b а ti, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, sh а xsiy v а ijtimoiy m а vqeid а n q а t’i n а z а r fuq а rol а rning sog‘lig‘i s а ql а nishini t а ’minl а ydi. D а vl а t fuq а rol а rd а k а s а llikl а rning h а r q а nd а y sh а kll а ri borligid а n q а t’i n а z а r, ul а rning k а msitishl а rd а n himoya qilinishini k а fol а tl а ydi. Ushbu qoid а ni buzishd а а ybdor bo‘lg а n sh а xsl а r qonund а belgil а ng а n t а rtibd а j а vobg а r bo‘l а dil а r. Fuq а rol а r sog‘liqq а t а ’sir etuvchi omill а r h а qid а , shu juml а d а n yash а sh hududining s а nit а riya-epidemiologiya jih а tid а n xotirj а mligi to‘g‘risid а , ovq а tl а nishning oqilon а norm а l а ri xususid а , tov а rl а r, ishl а r, xizm а tl а r, ul а rning x а vfsizligi, s а nit а riya norm а l а ri v а qoid а l а rig а muvofiqligi to‘g‘risid а o‘z v а qtid а v аа niq а xborot olish huquqig а eg а . H а r bir fuq а ro d а vl а t sog‘liqni s а ql а sh tizimi mu а ss а s а l а rid а oil а g а t аа lluqli m а s а l а l а r, o‘zid а ijtimoiy а h а miyatli k а s а llikl а r v аа trofd а gil а r uchun x а vfli bo‘lg а n k а s а llikl а r bor-yo‘qligi yuz а sid а n, nikoh v а oil а munos а b а tl а rining tibbiy-ruhiy jih а tl а ri yuz а sid а n bepul m а sl а h а tl а r olish, shuningdek, tibbiy-irsiy h а md а boshq а m а s а l а l а r yuz а sid а n m а sl а h а tl а r olish v а tekshiruvd а n o‘tish huquqig а eg а . H а r bir oil а o‘zig а oil а viy shifokor t а nl а sh huquqig а eg а . “Fuq а rol а r sog‘lig‘ini s а ql а sh to‘g‘risid а ” O‘zbekiston Respublik а sining qonuni 68 Matn bo‘yicha topshiriqlar I. Savollarga javob bering: 1. Nimalarni e`tiborga olmagan holda fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlash davlat tomonidan ta`minlanishi zarur? 2. Davlat fuqarolarni nimadan himoya qilishi zarur? 3. Kimlar javobgarlikka tortiladi? 4. Fuqarolar qanday axborotlarni olish huquqiga egalar? II. Matndagi Qanday? savoliga javob beruvchi so‘zlarni toping. III. “Daxlsiz”, “aybdor”, “oqilona”, “xavfsiz” so‘zlarining antonimini toping. IV. “tib”, “irs”, “millat”, “huquq”, “xavf”, “oila ” so‘zlaridan sifat hosil qiling. V. Matnning oxirgi abzasi bo‘yicha ikkita savol tuzing. G R A M M A T I K A O‘ZBEK TILIDA NARSA-BUYUMNING BELGISINI IFODALASH (Sifat) Sifatlarning quyidagi ma’no guruhlari bor: Xususiyat bildiruvchi sifatlat Rang-tus bildiruvchi sifatlar Maza-ta’m bildiruvchi sifatlar Hajm- o‘lchov bildiruvchi sifatlar Hid bildiruvchi sifatlar Makon- zamon bildiruvchi sifatlar xushfe’l kamtar yuvosh sho‘x samimiy ayyor rostgo‘y iste’dodli nozik kasal pushti moviy yashil zangori siyohrang sabzirang kulrang safsarrang moshrang mazali bemaza sho‘r achchiq nordon shirin sho‘r ta’msiz ulkan yirik mitti behisob uzun qisqa keng tor baland xushbo‘y muattar sassiq badbo‘y bahorgi yozgi kuzgi qishki tashqi ichki tonggi tungi bugungi hozirgi 69 Belgining ortiq-kamligi jihatidan farqlanish usullari (Sifat darajalari ) O‘zbek tilida belgining ortiq yoki kamligi darajasini ifodalash maxsus qo‘shimcha yoki so‘zlar vositasida ifodalanadi. Sifatlarda quyidagi darajalar mavjud: Oddiy Qiyosiy Orttirma Arzon qimmat kechki qishki bahorgi aqlli ahmoq ilmiy siyosiy tashqi ichki ommaviy madaniy harbiy sho‘r qorong‘i boy foydali kambag‘al mashhur arzonroq qimmatroq – – – – aqlliroq ahmoqroq – – – – – – – sho‘rroq qorong‘iroq boyroq foydaliroq kambag‘alroq mashhurroq juda arzon juda qimmat– – - juda(o‘ta) aqlli girt ahmoq – – – – – – – juda sho‘r qop-qorong‘i juda boy juda foydali juda kambag‘al juda mashhur Eslab qoling: Sifatlarda belgining ozligini bildiruvchi ozaytirma daraja ham mavjud. Ushbu daraja quyidagicha hosil bo‘ladi: a) Rang bildiruvchi sifat + sh (-ish), -mtir(-imtir): oqish, ko‘kimtir, qizg‘ish, qoramtir. b) Rang bildiruvchi sufatdan oldin nim, och so‘zlarini keltirish bilan: nim pushti, och yashil. c) Sifat + gina (-qina, -kina ) shaklida: yaxshigina, kattagina, yumshoqqina, tetikkina. 70 Grammatik mavzu bo‘yicha mashqlar 1-mashq. Matnni o‘qing. Yangi so‘zlarni daftaringizga ko‘chiring. Sifatlarni topib, ularni tarjima qiling. MUSTAQILLIK ME’MORI Men Islom Karimovning asarlarini o‘qib, uning turli vaziyatlardagi fe’l- atvorini kizatib, qilgan ishlarini ko‘rib shunday xulosaga keldimki, bu inson hech qanday qolipni tan olmaydi, har qanday vaziyatda samimiyligini saqlab qolishga intiladi, rasmiyatchilikni jinidan battar yomon ko‘radi va har qanday sharoitda ham insoniy mantiq asosida fikr yuritib ish tutishga odatlangan. U nihoyatda zakovatli, zehni o‘tkir, har qanday chigal muammoning ham tub mohiyatini ko‘ra biladi. Xullas, ulkan siyosatchi uchun zarur bo‘lgan barcha noyob fazilatlarga ega. Bularning yoniga jasurlik va dadillik qo‘shilib, uni benihoya qat’iyatli insonga aylantirgan. Ayni chog‘da, odamlarning tabiatini yaxhi his qiladigan, ularga ishonadigan, ulardagi yashirin kuch va imkoniyatlarni kashf eta oladigan rahbar… Men o‘tgan tahlikali kunlar to‘g‘risida o‘ylasam, Islom Karimov tabiatidagi tug‘ma kurashchanlik, tug‘ma qahramonlik sifatlari borligiga amin bo‘laman. U yeng shimarib kurash maydoniga chiqishdan cho‘chimaydi. U mag‘lubiyatni yoqtirmaydi va hamisha g‘alabaga intiladi. Aftidan, Prezident o‘zidagi bu sifatlarni yaxshi biladi va ularni tarbiyalab, kamolga yetkazishga harakat qiladi. Men uning muntazam ravishda sport bilan shug‘ullanishidan xabardor edim. Yaqinda bir odam uning jismoniy mashqlarni nechog‘li qunt bilan astoydil bajarishini aytib berdi. U haftada to‘rt marta ikki soatdan tennis o‘ynaydi, o‘ynaganda ham o‘zini ayamay, rosa holdan to‘yguncha o‘ynaydi. Raqibi bo‘shashibroq harakat qilsa, “Koptokni silash emas, mana bunday urish kerak!” deb tanbeh beradi… (Ozod Sharafiddinovdan) 2-mashq. Nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi so‘zlardan mosini qo‘ying. 1. Men hovlida yashayman. Hovlimda …. (kechki, yozgi,) mevalar bor. 2.Men har xil odamlar bilan suhbatlashganman. Ular ichida …. (aqlli, kerakli, katta) odamlar ham (kuchsiz, ahmoq, tuzsiz), … odamlar ham bor. 3. Ukam ertalab … (shakarli, sutli, shakarsiz) choy ichishni yaxshi ko‘radi. 4. Doktor kasalga … (foydali, chiroyli, keraksiz) maslahatlar berdi. 5. Bu shartnomadan ikkala tomon ham…. (boy, manfaatdor, kuchli) 6. Shohruh universitetda juda yaxshi o‘qigan, iqtisodiyot fanini juda yaxshi biladi, u kelajakda ... (foydali, ilmiy, harbiy) ish yozmoqchi. Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|