Microsoft Word rasim isguzar etiket docx
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
olmağı üstün tuturlar. Məsələn, bir neçə il əvvəl Bakıda özəlləşmə çekləri ilə
fırıldaqçılıq edən Minaret şirkəti öz əməkdaşlarına Bakıdakı xarici şirkətlərdə mövcud olan orta maaşlardan qat-qat üstün maaş verməyə məcbur oldu. Altıncısı, etika mənfəətin artmasınaimkan yaradır. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, «köhnə tərəfdaşları saxlamaq yenilərini qazanmaqdan 5 dəfə ucuz başa gəlir». Məsələn, Azyevrotel Müştərək Müəssisəsi (MM) bu istiqamətdə səmərəli tədbirlər görür. Bu şirkət müştərilərinə mümkün texniki qüsurlar, profilaktik işlər və İnternetə hansı vaxt qoşulmağın mümkün olmamasıhaqqında bildirişlər göndərir. Digər internet provayderi Azeronlayn bu cür bildirişlər göndərmir, halbuki, onun işində ən azı həftədə bir dəfə nasazlıq baş verir. Nəhayət, ölkəmizin indiki şəraitində dövlətin bir sıra səbəblərə görə əhalinin çox hissəsi üçün layiqli həyat səviyyəsini təmin edə bilmədiyi zaman bu vəzifə biznesin maraqlarına uyğun olaraq onun öhdəsinə verilməlidir. Sosial korporativ məsuliyyət mövqeyindən çıxış edərək, yəni yaxşı maaşlı iş yerləri yaratmaqla, sosial proqramları dəstəkləyərək, istehlakçılar üçün məqbul qiymətləri təyin edərək izafi gəlirlərdən imtina etməklə, ətraf mühiti korlamayaraq biznes müəyyən qədər ictimai gərginliyi yatırır. Bu əfsanə başlıca olaraq belə bir təsəvvürə əsaslanır ki, biznesin əsas məqsədi «pul qazanmaqdır». Mühasibat balansı gəliri dəqiq göstərir, onu dollarla, yaxud manatla hesablamaq olar, bəs biznesin mənəvi əsaslarını necə qiymətləndirmək olar? Biznesdə rentabellik və gəlirin vacibliyini inkar etmədən belə bir sual verək: bəs müasir dünyada digər iştirakçılar və onların maraqları ilə hesablaşmadan pul qazanmaq mümkündürmü? Qərb ölkələrində «vəhşi» kapitalizm dövrü çoxdan keçmişdir. Postsovet məkanında da mədəni bazarın bərqərar olması meylləri artmaqdadır.
51
Yaxın keçmişdə Şell və BiPi şirkətləri İngiltərə ictimaiyyətinin təzyiqlərinə məruz qalmışdılar, çünki Nigeriya və Anqolada neft hasil edərkən bu ölkələrin korrupsiyalanmış hökumətlərinə ödədikləri haqqında heç bir məlumat dərc etməyiblər, faktiki olaraq diktator recimlərini dəstəkləyiblər və bununla da həmin ölkələrin talan edilməsinə yarpdım ediblər. Ona görə də bu şirkətlər ingilis ictimaiyyəti tərəfindən təzyiqə məruz qalmışdırlar. Nəticədə hər iki şirkət öz etik prinsiplərini sərtləşdirib və öz gəlirlərini, o cümlədən Azərbaycandakı gəlirlərini də daha şəffaf edəcəklərini öhdələrinə götürüblər. Bu gün meyl etdiyimiz sivili bazar şəraitində işləyən bizneslər aşağıdakı mənəvi dəyərləri rəhbər tuturlar: - qənaət və səmərə; - gəlirin və ictimai ədalətin tarazlığı; - qanun çərçivəsində fəaliyyət azadlığı və bazarın bütün iştirakçıları üçün bərabər imkanlar; - digərlərinin azadlığına hörmət və onların qüsurlarına dözümlülük. Belə bir fikir vardır ki, Şərqdə və o cümlədən Azərbaycanda biznesdə etikprinsiplərin riayət olunmasından narahat olan azdır. Məsələn, hesab edirlər ki, yerlibazlıq və rüşvətxorluq mədəniyyətimizdə o qədər iz qoyub və xalqın mentalitetinə o qədər yeriyib ki, bu cür hallarla mübarizə aparmaq qeyri- mümkündür. Gəlin araşdıraq, doğrudanmı rüşvətxorluq Azərbaycan xalqının mentaliteti ilə qırılmaz tellərlə bağlıdır. Birincisi, əxlaqında rüşvətxorluq yer tapan xalq yoxdur, eləcə də elə bir cəmiyyət yoxdur ki, onun üzvləri düşünsün ki, «onun rəhbərləri digərlərinin maraqları hesabına öz şəxsi məqsədlərinə nail olmalıdır». Rüşvətxorluq hər yerdə baş alıb gedən şəraitdə insanlar yaşamaq üçün korrupsiya sövdələşmələrinə qatılmağa məcburdurlar və bu mənfi ictimai hala müəyyən dərəcədə dözümlü münasibət göstərirlər, məsələn, məmur aparatının səlahiyyətləri Avropanın şimalındakı ölkələrdən daha çox bizimkinə oxşar olan İtaliyada etik sayılan hər bir şeyə çox çevik yanaşırlar və eyni zamanda burada çox sərt qanunları yan keçmək meyli güclüdür. Başqa bir hüquqi-təsərrüfat məkanına düşən 52
azərbaycanlılar özlərini başqa cür aparırlar. Azərbaycanlıların koppursiyalaşdığı haqqında tezisi xarici şirkətlərdə işləyən çoxsaylı azərbaycanlılar ordusu təkzib edir.
Yerlibazlığa gəldikdə isə etiraf etmək lazımdır ki, doğrudan da çox sıx ailə münasibətləri mədəniyyətimizə xas olan bir şeydir. Amma müşahidələr göstərir ki, bu gün Azərbaycandakı bir sıra şirkətlər işə götürmə zamanı «mənimkidir-özgədir» prinsipini yox, işçinin peşəkar uyğunluğunu üstün tuturlar. İkincisi, bu cür münasibətlərin yaranma səbəbini mentalitetimizdə axtarmaq lazım deyildir, çünki ziddiyyətli qanunvericilik və korrupsiya bir çox biznesləri yarım mafıoz qurumlara çevrilməyə və ancaq «özününkünə» etibar etməyə məcbur edir. Belə durum təkcə Azərbaycanda mövcud deyildir. Buna baxmayaraq, biznesdə təzahür edən ayrı-ayrı qeyri-etik davranış hallarına və o cümlədən korrupsiyaya qarşı müəyyən dözümlülük heç də bu hal ilə mübarizə aparmağın əbəs olduğunu göstərmir. Elə onu xatırlamaq kifayətdir ki, ABŞ-da XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəlində iri inhisarların təşəkkülü zamanı korrupsiya və milli sərvətlərə talançı münasibət, işçilərin istismarı və biznesdə etik standartların olmaması o dərəcədə həyat normasına çevrilmişdir ki, ingilis sərmayədarları öz keçmiş müstəmləkələrinin sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatına investisiya qoymaqdan imtina edirdilər. Vaxt keçdikcə yuxarıda göstərilən amillər toplusu indiki vaxtda işgüzar etikanın normalarının və prinsiplərinin təcrübədə tətbiqinə gətirib çıxardı. Azərbaycan xalqının böyük hissəsi dini ehkamlara riayət etməsə də Dininxalqın mentalitetinə təsirini inkar etmək çətindir. Quran və Şəriət (islamınhüquqi normalar və müddəalar toplusu) qərbin işgüzar etikasının nəzərdən keçirdiyi, demək olar ki, bütün aspektləri qısa şəkildə özündə ehtiva edir. Məsələn, islam korrupsiyanı pisləyir, ədalət məhkəməsi həqiqi islam tərəfındən həyata keçirilirsə hakim korrupsiya və rüşvətxorluqdan üstün olmalıdır, məhkəməyə cəlb olunan şəxslərin qüdrətindən qorxmamalıdır.
53
İ slam zəhmətsevərliyi təbliğ edir, bekarçılığı pisləyir, təbiət və insan resurslarından səmərəli istifadəni tələb edir. Burada eyni zamanda işə götürən şəxs ilə işçi arasında münasibətlər dəqiq müəyyən edilmişdir. İşçi sahibkarın əmlakına hörmət etməli və vicdanlı işləməli, sahibkar isə işçiləri ilə ədalətli davranmalı və onların əməyinin haqqını vaxtında ödəməlidir. Quranda korporativ ictimai məsuliyyət «zəkat», yaxud hər il yoxsulların, yetimlərin və ehtiyaclıların xeyrinə keçirilən məcburi ödənişlər formasında öz əksini tapmışdır. Eləcə də qulların azadlığa buraxılması məqsədilə satın alınması və hər kəsin öz ailə üzvlərinə və icrasına maddi yardım göstərməsi təşviq olunur. Bir çoxları səhvən hesab edir ki, islam bank fəaliyyətini qadağan edir, bunsuz isə müasir dünyada biznesin təşəkkülü və inkişafı mümkün deyildir. İslam pulun varlanma məqsədilə sələmlə istifadəsini, yaxud «ribanı», yəni pulun əmtəə şə klində istifadəsini qadağan edir. Pulun hərəkətsiz saxlanması da təşviq edilmir. Bir çox islam dövlətləri dövriyyədə olan pulun yox, banklarda saxlanılan vəsaitlərin üzərinə vergi qoyur. Müsəlman cəmiyyətlərində xüsusi banklar, daha doğrusu, qarşılıqlı yardım xəzinələri yaradılır və burada yalnız xidmətə görə faiz tutulur. Belə təcrübə şübhəsiz ki, biznesin yaranması üçün zəruri olan ilkin kapitalın əldə olunmasını çətinləşdirir. Ona görə də dünya müsəlmanlarının ə ksəriyyəti «islam mirasının həyatın dəyişməkdə olan şəraitinə və dünya ictimaiyyətinin qloballaşmasına müvafiq olaraq uyğunlaşmasının labüdlüyünü başa düşürlər». Bundan əlavə, həyat səviyyəsinin artması əlavə gəlir tələb edir, bunu isə ailəyə işləyən qadın gətirə bilər. Digər tərəfdən müasir dünyada biznesin inkişafı qadınların istehsal aləminə qoşulmasını tələb edir, amma islamın qadınlara aid bir çox müddəaları bunun qarşısını alır. Biz hər gün etik məsələlərlə üzləşməli oluruq: bu, həm qəzetlərin icmalı, həm iş masası üzərindəki qeydləri, gecə xəbərlərində səslənən xoşagəlməz yeniliklər ola bilər... etik problemləri təhlil edən şəxs tez-tez çıxılmaz vəziyyətə düşür. Əgər söhbət etik davranışın qiymətləndirilməsindən gedirsə, biz bu və yadigər halda özümüzü necə aparmalıyıq? Etik problemlərin təhlilində birinci addım həmişə asan 54
olmasa da, ancaq aydındır: faktların toplanması. Ancaq yalnız quru faktlara malik olmaq kifayət deyildir. Faktlar özləri özlüyündə, nəyinsə olmasından xəbər verir, ancaq onlar necə olması sualına cavab vermir. Burada əlavə etmək lazımdır ki, etik problemlərin həlli faktların istifadəsindən başqa, dəyər meyarlarına əsaslandırılmanı da tələb edir. Bu meyarlar bir neçə səviyyədə mövcuddur: bütöv cəmiyyət, ayrıca götürülmüş təşkilat, konkret fərd. Bu zaman ola bilsin ki, müxtəlif səviyyəli meyarlar bir-biri ilə uzlaşmasın. Bundan əlavə müəyyən etmək lazımdır ki, hərəkətin üç tərkib hissəsindən bizim üçün daha vacibi hansıdır: hərəkətin özü; onun nəticələri; onun səbəbləri (niyyət və şə rait). Hal-hazırda belə metodika dörd başlıca yanaşma əsasında kifayət qədər işlənilmişdir. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|