Microsoft Word Sosial inkisaf?n t?min edilm?sinin regional aspektl?ri docx
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
əsas aspektləri
Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin ilk dövrlərində üzləşdiyi bir sıra ağır siyasi və sosial problemlər əhalinin həyat səviyyəsini xarakterizə edən göstəricilərin də kəskin şəkildə pisləşməsinə səbəb olmuşdur. Belə bir şəraitdə məqsədyönlü sosial siyasətin hazırlanması və sosialyönümlü bazar iqtisadiyyatının yaradılmasına üstünlük verilməsi ölkədə aparılan sosial-iqtisadi siyasətin aktual vəzifəsinə çevrilmişdir. Həmin dövrdə ölkədə həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasətin, həmçinin iqtisadi islahatların əsas məqsədi mövcud imkanların obyektiv qiymətləndirilməsi əsasında ağır sosial sarsıntılara səbəb olan problemlərin aradan qaldırılmasını, o cümlədən inflyasiyanın alovlanmasını təmin etməkdən ibarət olmuşdur. ölkədə bəyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər qısa bir müddətdə öz 101 müsbət nəticəsini göstərdi. Artıq 1996-cı ildən etibarən ölkədə makroiqtisadi sabitlik bərqərar edilmiş və sonrakı illərdə dinamik inkişafa nail olunmuşdur. Azərbaycanda bərqərar olmuş iqtisadi və siyasi stabillik xarici investisiyaların ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunmasına, özəl sektorun dinamik inkişafına və eləcə də ölkəmizin iqtisadi potensialının tam şəkildə hərəkətə gətirilməsinə əlverişli şərait yaratmışdır. Məhz, ölkədə həyata keçirilən uğurlu iqtisadi siyasətin nəticəsində ÜDM-nin artım tempi ildən ilə artmaqdadır və bu isə onu göstərir ki, Azərbaycan Respublikası sosial-iqtisadi inkişafda keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. Yeni mərhələdə sosial-iqtisadi inkişaf siyasətinin, o cümlədən iqtisadi islahatların əsas məqsədi ölkədə mövcud olan bütün resurslardan, həmçinin əmək resurslarından səmərəli istifadə etməklə, iqtisadi cəhətdən güclü və yüksək sosial standartlara malik cəmiyyətin qurulmasına nail olmaqdan ibarətdir. Ölkədə makroiqtisadi sabitliyin təmin olunması, sosial yönümlü tədbirlərin həyata keçirilməsi imkanları, xüsusilə də müasir dövrün tələblərinə cavab verən çevik və işlək mexanizmlərin yaradılmasını, məşğulluğun təmin olunmasını və ə halinin gəlirlərinin artırılmasını, cəmiyyətin bütün üzvləri üçün sosial sığortanın təmin edilməsini təmin edən tam ədalətli hüquqi, iqtisadi və sosial təminat sisteminin yaradılması imkanlarını xeyli genişləndirmişdir. Məhz bu dövrdən başlayaraq əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, yeni iş yerlərinin açılması və məşğulluğun artırılması üçün əlverişli şərait yaranmışdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda əhalinin sayı sabit artımla davam etməkdədir. Bütün bunlar isə onu göstərir ki, gələcəkdə də ölkə əhalisinin artım dinamikasına uyğun olaraq, həm ayrı-ayrı sosial-demoqrafik qruplar və iqtisadi rayonlar, həm də bütövlükdə ölkə üzrə əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsi qarşıda duran ən aktual problemlərdən biri olacaqdır. Ölkədə əhalinin işsizlik səviyyəsinin yüksək olması bu istiqamətdə təxirəsa- lınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsini labüd edir. Bu baxımdan, Azərbaycan hökuməti tərəfindən 2006-2015-ci illəri əhatə edən “Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyasının hazırlanması və qəbul edilməsi təqdirəlayiq hal kimi 102 qiymətləndirilir. Məşğulluq Strategiyasının əsas məqsədi ölkənin əmək ehtiyatlarından daha dolğun istifadə etməklə əhalinin səmərəli məşğulluğunu təmin etməkdən ibarətdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur: -Sahibkarlığın, xüsusilə də kiçik və orta sahibkarlığun, əhalinin özünüməşğulluğun inkişafı üçün zəruri şərait yaratmaq; -Məşğulluğun səmərəli inkişafını təmin edən investisiya fəallığını dəstəkləmək; - şaxtaran və işsiz vətandaşların sosial müdafiəsini gücləndirmək, qeyri-formal ə mək münasibətlərinin leqallaşdırılması istiqamətində zəruri tədbirlər həyata teçirmək; -Əmək bazarmda tələb və təküf arasında dinamik uyğunluğun gücləndirilmə- sinə yönəldilmiş institusional infrastrukturu təkmilləşdirmək; - Kadr hazırlığı sisteminin, o cümlədən peşə hazırlığı və ixtisasartırma şə bəkəsinin fəaliyyətini dinamik inkişaf etdirən əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşdırmaq. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizdə həyata keçirilən məşğulluq strategiyası bir- birini tamamlayan iki mərhələni əhatə edəcəkdir. 2006-2010-cu illəri əhatə edən birinci mərhələdə əsas hədəf olaraq hazırda mövcud olan işsizliyin nəzərə çarpacaq dərəcədə azaldılması, işsizlərin, sosial cəhətdən həssas olan əhali təbəqələrinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, əmək bazarının təkmilləşdirilməsinə yönəldilmiş addımların atılması nəzərdə tutulur. Bununla yanaşı, əmək ehtiyatlarının keyfiyyətcə yaxşılaşmanı, onun rəqabət gücünün artırılması, iqtisadi fəallığın yüksəldilməsi üçün əlverişli şəraitin yaradılması daim diqqət mərkəzində olacaqdır. 2011-2015-ci illəri əhatə edən ikinci mərhələdə fəaliyyət istiqaməti, əsasən, işçi qüvvəsinə təlabatın stimuilaşdırılmasını təmin edən, yüksək beynəlxalq standartlara uyğun işgüzarlıq muhitinin formalaşmasına, struktur islahatlarının dərinləşdirilməsinə, investisiya fəallığının daha da artırılmasına və insan kapitalının yüksək inkişaf səviyyəsinin təmin edilməsinə yönəldiləcəkdir. 103 Fikrimizcə, həyata keçirilən məşğulluq strategiyasında gənclərin məşğulluq probleminin həlli ilə bağlı məsələyə daha geniş yer verilməsi məqsədəuyğun olardı. Belə ki, dövlət statistika komitəsinin məlumatlarına əsasən hazırda ölkə ə razisində 15-35 yaşda olan əhalinin sayı 3 milyondan çoxdur. Bu isə ümumi ə halinin 36,5%- ni, əmək qabiliyyətli yaşda olan əhalinin isə 56%-ni təşkil edir. Bütövlükdə ölkə əhalisinin 5,3 milyon nəfəri və ya 66,3% uşaq, yeniyetmə və gənclər təşkil edir. Bu baxımdan, gənc nəslin məşğulluq probleminə xüsusi diqqətin ayrılması əhəmiyyətli olardı. Nəzərə almaq lazımdır ki, qeyd etdiyimiz ə hali qrupu ölkə əhalisinin 66,3%- ni təşkil edir və bu gənc nəsil ölkənin gələcəyidir. Bu isə o deməkdir ki, bu ölkənin sonrakı inkişafı onların fəaliyyətinin başlanğıc şəraitindən çox asılıdır. Gənclər ən aktiv əhali qrupu olduğu üçün onlar məşğulluq sferasında baş verən dəyişikliklərə daha tez reaksiya verir və iş yerinin, gələcək karyeranın seçimində çevik qərar qəbul edirlər. Gənclərin iş yerləri ilə təmin edilməsində və səmərəli məşğulluğun təmin edilməsi üçün əmək bazarının öyrənilməsi ən zəruri məsələlərdəndir. Artıq inkar edilməyən faktdır ki, artıq ali sənəd haqqında diplom əldə edən, lakin öz potensialını əmək bazarında realizə edə bilməyən, təhsil aldığı ixtisas üzrə iş tapa bilməyən kifayət qədəf insanlar mövcuddur. Gənclərin məşğulluq probleminin həlli üçün təhsil müəssisələrinin məzunları ilə işə qəbul edən müəssisələr arasında, dövlət vasitəçi qismində çıxış edə bilər ki, bu da gənclərin məşğulluq imkanlarının genişləndirilməsinə kömək etmiş olar. Fikrimizcə, belə bir vasitəçilik işə qəbul edən müəssisə və təşkilatlara kvotanın qoyulması və belə kvotalara əməl edən təşkilatlara vergi və ya digər güzəştlərin edilməsi ola bilər. Həmçinin dövlət gənclərin məşğulluq problemini səmərəli həll etmək üçün müvafiq məqsədli proqramlar işləyib hazırlamla bu istiqamətdə gənclərin işə düzəlmə səviyyəsini yüksəltmək olar. Ə halinin səmərəli məşğulluğunun təmin edilməsi, hər bir vətəndaşa öz ailəsi üçün gəlir əldəetmə imkanının yaradılmasını nəzərdə tutmalıdır ki, burada da əsas məqsəd ölkədə aktiv və ünvanlı məşğulluq tədbirləri həyata keçirməklə işsizliyin 104 və nəticə etibarı ilə yoxsulluğun səviyyəsinin aşağı salınması yolu ilə cəmiyyətin sosial inkişafını təmin etməkdən ibarət olmalıdır. Hesab edirik ki, özəl sektorun daha dinamik inkişafına şərait yaradılması, ölkəmizin iqtisadi potensialınm tam hərəkətə etdirilməsi, xarici investisiyaların geniş miqyasda ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunması nəticənin əldə edilməsinə imkan verə bilər. Təbii haldır ki, muasir müəssisələrin yaradılması ilə yeni iş yerlərinin açılması ilə ölkədə bazarı itirilmiş məhsulları istehsal edən, fiziki və mənəvi cəhətdən muasir tələblərə cavab verməyən müəssisə və təşkilatlar rəqabətə davam gətirməyərək fəaliyyətlərini dayandırmalı olacaqlar. Bu isə işdən azad olunmalar nəticəsində yeni işsizlər ordusunun yaranmasına səbəb ola bilər. Bütün bunları dərk edərək, mövcud və eləcə də qarşıya çıxa biləcək problemlərin həll edilməsi məqsədilə bir sıra tədbirlər həyata keçirilməlidir. Belə ki, özəlləşdirilməyə açıq elan edilmiş böyük müəssisələrdə investorlarla birgə əməkdaşlar üçün məşğulluq proqramı tərtib edilməli, ƏƏSMN-nin Məşğulluq darəsi işsiz vətəndaşların və qeyri-məşğul əhailinin peşə hazırhğı, yenidən hazırlıq və ixtisaslarının artırılmasını təşkil etməlidir. Eyni zamanda, burada əsas məqsəd işəgötürənlərin tələbatını və ə mək bazarının təklifini nəzərə almaqla orta ixtisas və ali təhsil müəssisələrində rəqabət qabiliyyətli və yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması istiqamətində bir sıra konkret tədbirlər həyata keçirilməkdən ibarət olmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, yaşlı əhalinin yenidən hazırlanaraq aktiv əmək fəaliyyətinə cəlb olunması da aktual problem kimi qarşıya qoyulmalı və problemin həll olunması məqsədi ilə beynəlxalq təşkilatların dəstəyi ilə xüsusi proqramların tərtib olunması ə həmiyyətlidir. Məşğulluğun təmin edilməsi istiqamətində həyata keçirilən bütün tədbirlər işsizlik problemini tam həll etməsə də işsizlik səviyyəsinin bazar iqtisadiyyatının tələbləri səviyyəsində saxlanılmasına imkan yarada bilər. Bu isə öz növbəsində işsizlərin sosial təminatının lazımi səviyyədə təşkil edilməsi ilə nəticələnəcəkdir. Azərbaycan Respublikası regionlannm tarazlı və davamlı inkişafına nail olmaq məqsədilə qəbul edilmiş və icrasına 2004-cü ildən başlanılmış “Azərbaycan 105 Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2009-2013-cü illər)” üzrə zəruri tədbirlər həyata keçirilmiş və aşağıdakı istiqamətdə ciddi müsbət nəticələr əldə olunmuşdur . Ötən müddətdə Bakı ilə yanaşı, regionlarda da turizm komplekslərinin,otellərin,istirahət mərkəzlərinin istifadəyə verilməsi turizmin inkişafına,əhalinin istirahətinə geniş imkanlar yaratmışdır.Son 10 ildə 14-ü regionlarda olmaqla ,35 beş ulduzlu otel istifadəyə verilmiş və bu istiqamətdə işlər uğurla aparılır.Son illərdə inkişaf edən infrastruktur sahələrindən biri də nəqliyyat sektorudur ki,bu sahəyə davamlı və irihəcmli investisiyaların yönəldilməsi nəticəsində nəqliyyatın hərəkət heyətinin yeniləşməsi,körpülərin tikilməsi,yeni avtomobil yollarının çəkilişi, yenidən qurulması və s.işlər davam etdirilmiş strateji ə həmiyyətli layihələrin səmərəli fəaliyyəti sahənin inkişafına öz müsbət təsirini göstərmiş, ümumilikdə bu sahədə 2,5 dəfə artıma nail olunmuşdur.[25] Dünya ölkələri, xüsusilə Avropa ttifaqına üzv ölkələrlə birbaşa nəqliyyat ə laqələri genişlənmiş, Bakı-Tbilisi-Ceyhan(BTC) neft ixrac kəməri və Bakı- Tbilisi-Ərzurum qaz ixrac kəməri dünyada enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasına layiqli töhfələr vermişdir.Regionun və Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında müstəsna əhəmiyyəti olan TANAP və TAP layihələri,həmçinin “Şahdəniz-2” layihəsi üzrə yekun investisiya qərarının imzalanması ölkə iqtisadiyyatının inkişafında səmərəli olmaqla əhalinin sosial rifahının və ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafının daha da yaxşılaşmasında müstəsna ə həmiyyət kəsb edir. Bununla yanaşı ölkənin tranzit potensialının reallaşdırılması istiqamətində tədbirlər, o cümlədən Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin fəaliyyəti, Bakı- Tbilisi-Qars dəmir yolunun, Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının, Şimal- Cənub, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizləri üzrə maqistral yolların tikintisi layihələri uğurla davam etdirilmişdir. Regional nkişaf Dövlət Proqramlarının icrası çərçivəsində son 10 il ərzində 8,3 min kilometr respublika və yerli əhəmiyyətli avtomobil yolları tikilmiş və ya təmir 106 olunmuş,regionlarda 307 yeni körpü və yol ötürücüsü tikilmiş və ya təmir edilmiş, Naxçıvan, Gəncə, Lənkəran, Zaqatala, Qəbələ və Yevlax şəhərlərində hava limanları istifadəyə verilmişdir.Nəqliyyatın hərəkətinin tənzimlənməsi və idarə olunması məqsədilə Bakı şəhərində Nəqliyyatı ntelektual darəetmə Mərkəzi yaradılmışdır. Ölkənin sosial-iqtisadi həyatında mühüm rol oynayan informasiya və rabitə sahəsinin inkişafında 8,2 dəfə artıma nail olunmuşdur.Mövcud informasiya və rabitə sahələrinin intensiv və yüksək səviyyədə inkişafı,yeni xidmət növlərinin,o cümlədən mobil telefon rabitəsinin,internetin ölkəmizdə təşəkkül tapması və genişlənməsi ilə səciyyələnir.Son 10 ildə regionlarda 1400-dək ATS,1000-ə yaxın poçt binası tikilmiş və ya əsalı təmir edilmişdir.Hər 100 ailəyə düşən telefon aparatlarının sayı 1,6 dəfə, mobil telefon abunəçilərinin sayı 9,6 dəfə artmış,hər 100 nəfərdən 70-i internet istifadəçisi olmuşdur.2013-cü ildə ölkəmizdə “ nformasiya-kommunikasiya texnologiyaları”ili elan edilmiş və fevral ayının 8-də telekommunikasiya peyki orbitə çıxarılmışdır. Ölkədə xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri şəbəkəsinin genişləndirilməsi və ekoturizmin inkişaf etdirilməsi məqsədilə 2003-cü ildən başlayaraq Bakı və Abşeron yarımadasının palçıq vulkanlar qrupu, Eldar şamı, Korçay dövlət təbiət qoruqları,eləcə də Abşeron, Ağgöl, Göygöl, Şahdağ, Şirvan, Akademik Həsən Ə liyev adına Zəngəzur, Hirkan, Altıağac və Samur-Yalama milli parkları yaradılmış,xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin sahəsi 478 min hektardan 893 min hektaradək artırılmışdır.Bu dövrdə yaşıllıqların salınması sahəsində 20 milyon ağac və kol əkilmiş, əhalinin ekoloji cəhətdən təmiz su ilə təminatının yaxşılaşdırılması üçün 222 yaşayış məntəqəsində modul tipli sutəmizləyici qurğular quraşdırılmışdır.Bakı şəhərinin Balaxanı qəsəbəsində təbiii sərvətlərə və enerjiyə qənaət etməyə, ətraf mühitə mənfi təsirlərin azaldılmasına imkan verən bərk məişət tullantılarının çeşidlənməsi və yaradılması zavodları istifadəyə verilmişdir. 107 Dövlət Proqramları çərçivəsində regionlarda infrastrukturun bərpası və inkişafı,əhalinin kommunal xidmətlərlə, o cümlədən elektrik enerjisi, qaz və su ilə təchizatı, səhiyyə və təhsil müəssisələrinin tikintisi, əhalinin sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilmiş, bu sahəyə irihəcmli dövlət investisiyaları ayrılmışdır. Ə halinin elektrik enerjisinə olan tələbatını təmin etmək istiqamətində son 10 ildə regionlarda ümumi gücü 2000 meqavatta yaxın 17 elektrik stansiyası tikilmiş,10 min km-dən çox elektrik verilişi xəttləri və 1500-dən çox yarımstansiya tikilmiş və ya yenidən qurulmuş,təbii qazla təchizatın yaxşılaşdırılması sahəsində isə 40 min kilometrədək qaz xəttləri çəkilmiş və ya təmir edilmiş,yaşayış evlərinin qazlaşma səviyyəsi 34%-dən 83,4%-ə çatmışdır. Son 10 ildə əhalinin su təminatının yaxşılaşdırılması üçün yeni su və kanalizasiya xəttləri çəkilmiş, yeni su anbarları istifadəyə verilmiş,əhəmiyyətli meliorasiya tədbirləri həyata keçirilmişdir.Bu dövrdə regionlarda 3,4 min kilometrdən çox su, 1,2 min kilometrdən çox kanalizasiya xətti çəkilmiş, 9,6 su anbarı tikilmişdir. Son 10 ildə bütün çadır düşərgələri ləğv olunmuş,qaçqın və məcburu köçkünlər üçün 77 müasir qəsəbə salınmış, 37 min ailə-166 min məcburi köçkün mənzillə təmin edilmişdir.Eyni zamanda əlil və şəhid ailələrinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi işləri davam etdirilmiş, 2788, o cümlədən regionlarda 2041 mənzilli yaşayış binaları və 450-dən çox fərdi ev tikilmişdir. Sosial sahədə məşğulluq və həmçinin, sosial sahələrin inkişaf etdirilməsi, yaranmış mövcud problemlərin kompleks şəkildə həlli məqsədilə “2003-2005-ci illərdə Yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə dövlət Proqramı” qəbul edilmiş və icra edilmişdir. Əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılması istiqamətində ə ldə olunmuş nailiyyətləri davam etdirmək, yoxsulluq səviyyəsinin daha da azaldılmasını, habelə bununla bağlı BMT-nin qəbul etdiyi “Minilliyin nkişaf Məqsədləri”ndən irəli gələn vəzifələrin ölkəmizin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla yerinə yetirilməsini təmin etmək məqsədi ilə yeni “2008-2015-ci illərdə 108 Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. Bu Proqramda 9 strateji məqsəd qoyulmuşdur ki, bu da əsasən makroiqtisadi sabitliyi saxlamaqla və qeyri-neft sektorunu tarazlı inkişaf etdirməklə davamlı iqtisadi artımın təmin edilməsi, əhalinin gəlir əldə etmək imkanlarının genişləndirilməsi, yoxsul əhalinin sayının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına nail olunması, səmərəli , sosial müdafiə sistemini inkişaf etdirməklə yaşlı əhalinin, aztəminatlı ailələrin və sosial cəhətdən xüsusilə həssas qrupların sosial riskinin azaldılması, qaçqınların və məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması tədbirlərinin sistemli şəkildə davam etdirilməsi, təhsil və səhiyyə sahəsində əsas xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və onları əldə etmək üçün bərabər imkanların yaradılması, sosial infrastrukturun inkişaf etdirilməsi, kommunal xidmətlər sisteminin təkmilləşdirilməsi, ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin davamlı idarə olunmasının təmin edilməsi, gender bərabərliyinin dəstəklənməsi, institusional islahatların davam etdirilməsi və dövlət idarəetməsinin təkmilləşdirilməsidir.[23] Ölkə iqtisadiyyatının sosialyönümlülüyünün təmin edilməsində əsas istiqamətlərdən biri də əhalinin sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılmasıdır. Bununla ə laqədar olaraq, ölkəmizdə həyata keçirilən tədbirlər sistemində ünvanlılıq prinsipinə, aztəminatlı ailələrin, ailə başçılarını itirənlərin, şəhid ailələrinin pensiya və müavinət təminatının yaxşılaşdırılmasına daha çox üstünlük verilir. Belə ki, pensiya sisteminin təkmilləşdirilməsi və fərdi uçot sisteminə keçid məqsədilə pensiya sistemində islahatlar davam etdirilir. Fərdi uçot sisteminə keçidlə əlaqədar ölkə Prezidenti tərəfindən xüsusi fərman imzalanmışdır. Burada əsas məqsəd hər bir şəxsin əmək haqqından ayrılan vəsaitlərin ayrıca hesabda toplanmasını təmin etməkdir. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, sosial siyasətin ən mürəkkəb, lakin son dərəcə vacib istiqamətlərindən biri pensiyaçılara diqqətin artırılmasından ibarətdir. Ölkədə artıq formalaşmış sosial təminat sisteminin səmərəliliyini artırmaq istiqamətində aparılan işlər sürətləndirilməlidir. Bu baxımdan, əhalinin sosial 109 müdafiəsini təkmilləşdirmək məqsədilə həssas qrupların ünvanlı sosial yardımla təmin olunması, əsas təhsil və səhiyyə xidmətləri ilə təminatın yaxşılaşdırılması, qaçqın və məcburi köçkünlərə yardım göstərilməsi üçün strateji məqsədlərin dəstəklənməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin təkmilləşdirilməsi məqsədəuyğundur. Azərbaycan Respublikasında pensiya və ünvanlı sosial yardım sahəsində, yəni sığorta olunanların fərdi uçotu və aztəminatlı təbəqənin ünvanlı sosial yardım alması üzrə aparılan islahatların dərinləşdirliməsi prioritet istiqamətlərdən biri olmalıdır. Fikrimizcə, bu istiqamətlərdə inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi əsas götürülməklə, mərhələlər üzrə müvafıq tədbirlər həyata keçirmək olar. Ölkədə davamlı sosial-iqtisadi inkişaf istiqamətində atılan addımların mühüm tərkib hissələrindən biri də təhsil sahəsində aparılan islahatlardır. Araşdırma göstərir ki, əhalinin təhsili ilə yoxsulluq riski arasında sıx əlaqə mövcuddur Yəni, təhsil səviyyəsi daha yüksək olduqda, ailənin yoxsullar kateqoriyasına aid edilməsi ehtimalı daha az olur. Ona görə də, keyfiyyətli təhsil almaq imkanının olması ə halinin həyat səviyyəsinə müsbət təsir edə biləcək bir amildir. Bu, qismən daha yaxşı təhsil alaniann əmək bazarında daha çox rəqabətə qabil olması ilə izah olunur. Qeyd olunanlan nəzərə aiaraq təhsil sahəsində islahatların keçirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu islahatlar nəticəsində insan inkişafının əsas göstəricilərindən olan əhalinin təhsil səviyyəsi yüksəlmiş, təhsil müəssisələrinin fəaiiyyətində, strukturunda və idarəetmə sistemində bir sıra əsaslı yeniliklər həyata keçirilməlidir. Məhz bu baxımdan ölkədə, o cümlədən regionlarda son illər ərzində yeni tipli məktəb-litsey və gimnaziyalar, müxtəlif təmayüllü məktəb və siniflər açılmışdır. Həmçinin, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə “Ümumtəhsil məktəblərinin maddi texniki bazasının möhkəmləndirilməsi haqqında” 2003-2007- ci illəri əhatə edən məqsədli proqram təsdiq edilmişdir. Dünya Bankının layihəsi çərçivəsində inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi nəzərə alınmaqla hazırda 20 nümunəvi ümumtəhsil məktəbində eksperiment aparılmaqdadır. 110 Ümumiyyətlə, təhsil sahəsində əsas gostəricilərin yaxşı olmasına baxmayaraq təhsilin keyfiyyəti ilə bağlı bir sıra məsələlərin həll olunmamış qalması təhsil sistemində müəyyən problemlər yaradır. Təhsilin bütün səviyyələrində, xüsusilə ibtidai və orta təhsildə təlim-tərbiyənin, ümumtəhsil və orta texniki-peşə müəssisələrində maddi-texniki bazanın qənaətbəxş olmaması, dərsliklərin və tədris ləvazimatlarının çatışmazlığı, mövcud məktəb proqramlarının və tədris materiallarının müasir və bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun gəlməməsi, təhsil və əmək bazarı arasında qeyri-mütənasib əlaqənin mövcudluğu göstərilən istiqamətlərdə işlərin gücləndirilməsini tələb edir. Hökumət təhsil sektorunda 1999-cu ildə təsdiq olunmuş Təhsil sahəsində slahat Proqramı, Təhsil Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış Onillik Təhsil islahatı Strategiyasının layihəsi (2003-2013) və Təhsil Sektoru üzrə Siyasətə dair Hökumətin Məktubu əsasında sektor islahatları keçirməyi öhdəsinə götürmüşdür. Hökumət bu uzunmüddətli islahatların həyata keçirilməsinə köməklik göstərilməsi üçün Dünya Bankına müraciət etmişdir. slahat Proqramının əsas məqsədi sektor üzrə bir sıra mühüm məsələlərə diqqət yetirməkdir və bu zaman həmin məsələlərin bəziləri təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək və bütövlükdə təhsil sektorunu yaranmaqda olan bazar iqtisadiyyatının və sosial şəraitin tələblərinə uyğunlaşdırmaq məqsədilə əlavə analitik fəaliyyət vasitəsilə öz əhəmiyyətlilik dərəcəsinə görə sıralanmalıdır Yerinə yetirilməkdə olan layihənin məqsədləri ölkədə təhsil alan bütün ş agirdlərin təlim nəticələrini bazar iqtisadiyyatının tələblərinə cavab verə biləcək səviyyəyə çatdırmaq və həmçinin, orta təhsilin səmərəliliyini artırmaqdır. Şübhəsiz ki, layihə üzrə nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi daha geniş əhali təbəqəsinə keyfiyyətli təhsilə əlyetərliliyə imkan yarada bilər. Bununla yanaşı, qeyd edilən proqramın səmərəli icrası üçün onun monitorinq sisteminin yaradılması və zəruriyyət yaranacaq təqdirdə isə onun təkmilləşdirilməsi üzrə hər il müəyyən korrektələrin edilməsi məqsədəuyğundur. 111 Qeyd olunanlarla əlaqədar yaxın illər ərzində təhsilin keyfiyyətinin yüksəl- dilməsi məqsədilə ə sas diqqət məktəblərin maddi-texniki bazasınm gücləndirilməsi, ölkənin regionlarında məktəblərin sayı, ştatı və kontingentinə yenidən baxılması, onun strukturunun yerli şəraitə uyğunlaşdırılması, müasir tədris planlanının tətbiq edilməsi və müəllimlərin ixtisasartırma sisteminin və pedaqoji fəaliyyətin effektivliyinin artırılması, bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun olaraq yeni təhsil texnologiyaların tətbiq edilməsi, ölkə əhalisinin və əmək bazarının tələbatlarına uyğun olaraq peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin strukturunun və tipinin dəyişdirilməsinə və eləcə də ölkə vətəndaşlarının xaricdə təhsil almaq imkanlrının əldə edilməsinə yönəldilməlidir. Bununla yanaşı, pullu və pulsuz ali təhsil müəssisələrinin nisbətini optimallaşdırılması, aztəminatlı təbəqənin pulsuz ali təhsil almaq imkanlarının artırılması və s. bu kimi məsələlər də diqqət mərkəzində olmalıdır. Fikrimizcə, Azərbaycan Respublikasında davamlı iqtisadi inkişafın təmin edilməsinin başlıca mənbələrindən birini təşkil edən təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün ölkədə bu sahənin keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə yanaşı, vətəndaşların xarici ölkələrin nüfuzlu müəssisələrində təhsil almasına zəruri şə raitin yaradılması da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab H.Əliyev tərəfindən imzalanan “Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya”nın təsdiq edilməsi barədə” fərmana əsasən, məhz, ölkədə və xaricdə yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması və həmçinin, kadrların professionallıq səviyyəsinin artırılması məqsədi ilə Dövlət Neft Fondunun gəlirlərindən istifadə olunması nəzərdə tutulur . Qeyd olunanlarla yanaşı, digər bir vacib məsələyə də diqqət artırılmalıdır. Belə ki, müşahidələrə əsasən əhalinin müəyyən bir hissəsi maliyyə çətinlikləri ucbatından özünümüalicəyə və müalicəsiz keçinməyə üstünlük verir. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkədə sosial problemlərin yaranmasının səbəblərindən biri də regionlarınn qeyri-bərabər inkişafıdır. Bir sıra səbəblər, xüsusilə 112 infrastrukturun lazımi səviyyədə qurulmaması müəssisələrin fəaliyyətinin bərpa edilməsini, yeni iş yerlərinin açılmasını, yerli sahibkarlığın inkişaf yolu ilə əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırlmasına mane olur. Bu problemlərin həlli məqsədilə neft gəlirlərindən, investisiya-vergi siyasətindən geniş istifadə edilməsi məqsədəuyğundur. Eyni zamanda, ölkədə tibbi xidmətlərin istər keyfiyyətinin yüksəldilməsi, istərsə də əhatəliliyinin genişləndirilmasi baxımından icbari tibbi sığorta xidməti mexanizminin işlək vəziyyətə gətirilməsi də olduqca vacib məsələdir. Hazırda öz xalqına yüksək rifah şəraiti yaratmış bir çox avropa dövləti sosial dövlət sisteminə üstünlük verir və sosial siyasət mexanizmlərindən istifadə edərək cəmiyyətdə baş verə biləcək sosial-iqtisadi problemlərin qarşısını almağa çalışır. Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|