Microsoft Word Sosial inkisaf?n t?min edilm?sinin regional aspektl?ri docx

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

75 
 
 
 
III FƏSIL:AZƏRBAYCAN IQTISADIYYATININ DAVAMLI 
INKIŞAFINDA IQTISADIYYATIN TƏNSIMLƏNMƏSININ 
TƏKMILLƏŞDIRILMƏSI VƏ ONUN REGIONAL ASPEKTLƏRI. 
 
3.1. Cəmiyyətin sosial siyasətinin prioritetləri və onun strategiyasının 
təkmilləşdirilməsi istiqamətləri 
    Dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadiyyatın sosialyönümlüyünün təmin olunması 
məsələsi nə qədər vacib olsa da, buna naıl olunması bir o qədər də mürəkkəbliyi ilə 
seçilir.  Belə  ki,  bazar  münasibətlərinin  formalaşması  şəraitində  iqtisadiyyatın 
vəziyyətinə çoxsaylı və müxtəlif xarakterli amillər təsir göstərir. Bunlardan əsasları 
kimi  iqtisadi  münasibətlərin  yeni  prinsiplər  əsasında  qurulması,  dövlətin  iqtisadi 
təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi,  milli  iqtisadi  və  sosial  maraqların  qorunması, 
gəlirlərin  səmərəli  bölgüsü,  səmərəli  məşğulluğun  təmin  edilməsi  və  s.  bu  kimi 
digər  amilləri  göstərmək  olar.  Buna  görə  də,  Azərbaycan  Respublikasında 
iqtisadiyyatın  sosialyönümlüyünün  təmin  olunması  üçün  ilk  növbədə,  milli 
iqtisadiyyatın  inkişaf  potensialı,  dünya  təsərrüfat  sistemində  gedən  qlobal 
proseslər,  ölkənin  konkret  iqtisadi  şəraiti  və  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla 
məqsədyönlü  siyasətin  aparılması  məqsədəuyğun  hesab  olunur.Bu  isə  öz 
növbəsində,  ölkədə  sosial  iqtisadiyyatın  beynəlxalq  hüquq  normalarına  və 
mütərəqqi  dünya  təcrübəsinə  əsaslanan  və  milli  iqtisadiyyatın  inkişaf 
xüsusiyyətlərini və perspektivlərini nəzərə alan mükəmməl və çevik tənzimlənmə 
sisteminin  yaradılmasını  nəzərdə  tutur.  Tədqiqatlar  göstərir  ki,  müasir  dövrdə, 
demək  olar  ki,  bütün  ölkələrdə  sosial  siyasətin  tənzimlənməsi  sistemləri 
mövcuddur.  Azərbaycan  Respublikasında  sosial  siyasətin  tənzimlənməsi  sistemi 
müstəqil  olaraq  dovlət  müstəqilliyinin  bərpasından  sonra  ölkədə  sosial  sahədə 
hüquqi-normativ  aktların  qəbul  edilməsi  prosesindən  başlanılmışdır.  Qeyd  etmək 
vacibdir  ki,  müstəqilliyin  ilk  illərindən  ölkədə  siyasi  və  sosial  böhranın  baş 

---

76 
 
verməsi,  əhalinin  həyat  səviyyəsini  xarakterizə  edən  göstəricilərin  kəskin  şəkildə 
pisləşməsinə  səbəb  olmuşdur.  Lakin,  1996-cı  ildən  etibarən  ölkədə  makroiqtisadi 
sabitliyə  nail  olunması  sosial  sahədə  də  bir  sıra  zəruri  göstəricilərin  müsbət 
istiqamətdə  dəyişməsinə  səbəb  olmuşdur.  Bu  isə  öz  növbəsində  müasir  dövrün 
tələblərinə cavab verən çevik, işlək və ədalətli hüquqi-normativ, təşkilati-idarəetmə 
və  iqtisadi  tənzimlənmə  sisteminin  tədricən  formalaşdırılması  imkanlarını  xeyli 
genişləndirmişdir. 
Azərbaycan 
Respublikasının 
Konstutusiyasında 
iqtisadiyyatın 
sosial 
yönümlülüyü  açıq  aydın  göstərilməsə  də,  bu  istiqamətdə  dünya  təcrübəsinə 
ə
saslanan mütərəqqi müddəaların olduğu da görünür. 
18  mart  2009-cu  il  tarixində  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasında 
ümumxalq referendum yolu ilə edilən əlavələr və dəyişikliklər nəticəsində iqtisadi 
siyasətın  sosialyönümlülüyü  müəyyənləşdirilmişdir.  Belə  ki,  Azərbaycan 
Respublikasının  Konstitusiyasının  “Azərbaycan  dövləti  bazar  münasibətləri 
ə
sasında sosial yönümlü iqtisadiyyatın inkişafina şərait yaradır, azad sahibkarlığa 
təminat  verir,  iqtisadi  münasibətlərdə  inhisarçılığa  və  haqsız  rəqabətə  yol 
vermir”.[1] 
  qtisadiyyatın  sosialyönümlülüyünün  təmin  edilməsinin  ən  mühüm 
istiqamətlərindən biri minimum əmək haqqının dövlət tərəfindən tənzimlənməsidir. 
Bununla  əlaqədar  qeyd  edək  ki,  son  illər  minimum  əmək  haqqının  bir  neçə  dəfə 
artırılmasına  baxmayaraq,  onun  səviyyəsi  yoxsulluq  həddini  müəyyən  edən 
səviyyədən hələ də aşağıdır. 
       Ölkə  prezidentinin  5  oktyabr  2004-cü  il  tarixli  sərəncamına  əsasən  təsdiq 
edilmiş  “Yaşayış  minimumu  haqqında”  qanun  Azərbaycan  Respublikasında 
yaşayış  minimumunun  müəyyənləşdirilməsinin,  ona  dövlət  təminatının,  ölkənin 
sosial-iqtisadi  inkişafına  uyğun  olaraq  yaşayış  minimumunun  yüksəldilməsinin 
prinsiplərini  və  qaydalarının  müəyyən  edilməsi  üzrə  atılan  növbəti  addımdır.  Bu 
qanuna  əsasən,  onun  məqsədləri  üçün  istifadə  edilən  əsas  anlayışlar,  yaşayış 
minimumunun  təyinatı,  minimum  istehlak  səbətinin  formalaşdırılması  və  ona 

---

77 
 
yenidən  baxılması  və  tədqiqi  qaydaları,  ölkədə  əmək  haqqının,  pensiyaların 
minimum  məbləğinin,  müavinətlətin,  təqaüdlərin  və  digər  sosial  ödənişlərin 
müəyyənləşdirilməsi zamanı yaşayış minimumunun nəzərə alınması məsələləri öz 
ə
ksini  tapmışdır.  Burada  göstərilir  ki,  ölkə  əhalisinin  əsas  sosial-demoqrafik 
qrupları üzrə yaşayış minimumu ildə bir dəfə yenidən hesablanır və dövlət büdcəsi 
ilə birgə təsdiq edilir. 
Fikrimizcə,  belə  vacib  bir  qanunun  qəbul  edilməsi  ilə  yanaşı,  onun  səmərəli 
fəaliyyəti  üçün  işlək  mexanizmin  də  yaradılması  məqsədəuyğundur.  Belə 
mexanizmlər  kimi  əhalinin  gəlirlərini  bəyan  etməsi  (deklarasiyası)  mexanizminin 
işlənilməsi və tətbiq edilməsi də nəzərdə tutulmaqla vətəndaşların gəlirlərinin fərdi 
uçot  sisteminin  qurulması  üçün  zəminin  yaradılmasını  göstərmək  olar.  Eyni 
zamanda, bu addımın əhalinin sosial müdafiə sistemində şəffaflığın yaradılması və 
həmçinin, onun ünvanlılığını təmin edə biləcək bir vasitə kimi də qeyd etmək olar. 
Aparılan iqtisadi islahalar çərçivəsində sosial siyasətin müvəffəqiyyətinin əmin 
olunması üçün ilk növbədə, cari qiymətlərlə əmək haqqının uzlaşdırılmasını tələb 
edir.  Başqa  sözlə,  əmək  haqqı  sistemini  tənzimləməklə,mövcud  iqtisadi  sistemin 
transformasiyasına minimal sosial gərginliklə nail olmaq olar. 
Sosial  siyasətin  ən  həssas  və  eləcə  də  son  dərəcə  vacib  istiqamətlərindən  biri  də 
pensiyaçılara  diqqətin  artırılması  ilə  bağlıdır.Bu  istiqamətdə  həyata  keçirilən 
tədbirlər  nəticəsində  ölkədə  orta  aylıq  pensiya  məbləği  son  on  ildə  9,2  dəfə, 
minimum  pensiya  alanların,  ailə  başçısını  itirənlərin,  şəhid  ailələri  üzrə  nəzərdə 
tutulan  pensiyalar  7,1  dəfə,  “20  yanvar”  əlillərinin  və  Azərbaycanın  ərazi 
bütövlüyünün  müdafiəsi  ilə  alaqədar  əlil  olanların  pensiyalarına  hesablanan  aylıq 
mavinətləri orta hesabla 50%-ə qədər artmışdır.  
Məlumdur  ki,  sərbəst  bazar  münasibətləri  iqtisadi  səmərəliliyin  yüksəlməsini 
şə
rtləndirsə  də,  cəmiyyətdə  sosial  ədaləti,  o  cümlədən  əhalinin  aztəminatlı 
hissəsinin  (ahıllar,  əlillər,  uşaqlar,  xəstələr,  ailə  başçısını  itirmiş  ailələr,  tək 
valideynlər, çox-uşaqlı ailələr, tələbələr, işsizlər və s.) sosial müdafiəsini təmin edə 
bilmir. Ona görə də bu sahədə də dövlət tənzimlənməsi obyektiv zərurətə çevrilir. 

---

78 
 
Bunun  üçün  dövlət  özünün  səmərəli  sosial  müdafiə  sistemini  yaradır  və  əhalinin 
sosial  müdafiəyə  ehtiyacı  olan  aztəminatlı  təbəqələrinə  mütəmadi  olaraq  ünvanlı 
sosial yardım göstərir. 
      Qeyd  etmək  vacibdir  ki,  1995-ci  ildən  başlayaraq  beynəlxalq  təşkilatların,  o 
cümlədən BMT-nin ixtisaslaşdırılmış təşkilatlarının (xüsusən, Dünya Bankının və 
Beynəlxalq  Valyuta  Fondunun),  proqramlarının  (xüsusən,  nkişaf  Proqramının-
UNDP)  və  sair  qurumlarının,  həmçinin  digər  beynəlxalq  təşkilatların  texniki  və 
maliyyə  dəstəyi  ilə  ölkədə  makroiqtisadi  sabitliyin  təmin  olunmasına,  struktur 
yenidənqurulması  aparılmasına,  iqtisadi  artımın  bərpa  olunmasına  və  əhalinin 
həyat səviyyəsinin yuksəldilməsinə yönəldilmiş bir sıra proqramlar hazırlanmış və 
həyata  keçirilməyə  başlanılmışdır.  Dünyada  mövcud  olan  yoxsulluq  probleminin 
qlobal miqyasda həll edilməsi üçün BMT-nin təşkilatçılığı ilə 147 ölkənin başçısı 
2000-ci ilin sentyabrında Nyu-Yorkda Minilliyin Sammitinə toplaşaraq, Minilliyin 
nkişaf  Maqsədlərini  əks  etdirən  birgə  Bəyannamə  imzalamışlar.  Həmin 
Bəyannaməyə  əsasən  2015-ci  ilə  qədər  dövlətlər  yoxsulluğum  azaldılması 
məsələlərini  ölkələrinin  öhdəlikləri  kimi  müəyyənləşdirmişlər.  Nəzərdə  tutulan 
vəzifələri həyata keçirmək üçün 18 hədəfi və 48 göstəricini özündə əks etdirən 8 
qlobal məqsəd müəyyənləş- dirilmişdir. 
Qeyd  olunanlar  nəzərə  alınaraq,  “Azərbaycan  Respublikasıda  yoxsulluğun 
azaldılması  və  iqtisadi  inkişaf  üzrə  Dövlət  Programı  (2008-2015-ci  illər)” 
hazırlanmış  və  artıq  həyata  keçirilmişdir.  Bu  proqramda  BMT-nin  Minilliyin 
Bəyannaməsində  qarşıya  qoyulan  “Minilliyin  inkişaf  məqsədləri
,,
nə  istinad 
edilməklə  ölkədə  yoxsulluğun  azaldılması  və  davamlı  inkişafın  təmin  edilməsi 
istiqamətində həyata keçirilməsi zəruri olan kompleks siyasət tədbirləri və onların 
həyata  keçirilməsi  mexanizmləri  müəyyənləşdirilmiş  və  siyasət  matrisində  əks 
olunmuşdur. 
       Proqramda  Ölkədə  yoxsulluğun  azaldılması  davamlı  iqtisadi  inkişafla 
ə
laqələndirilməklə, əhalinin gəlir əldə etmək imkanlarınm artırılması üçün əlverişli 
mühit yaradılmasına xidmət etmişdir. Başqa sözlə, ehtiyatların məhdudluğu nəzərə 

---

79 
 
alınaraq, onların müxtəlif sosial məqsədlər üçün ünvansız paylanmasınm səmərəsiz 
olduğu,  bu  yolun  gələcəkdə  həmin  ehtiyatların  özlərinin  getdikcə  azalmasına  və 
sosial  vəziyyətin,  müvəqqəti  yaxşılaşmasına  baxmayaraq,  davamlı  olaraq 
yaxşılaşmaq  imkanlarını  itirəcəyinə  səbəb  olacağı  əsaslandırılaraq,  davamlı 
inkişafa  xidmət  edən  şəkildə  səmərəli  istifadə  olunması  ön  plana  çəkilir.  Bunun 
üçün,  hazırki  şəraitdə  makroiqtisadi  sabitliyin  qorunub  saxlanılması  və  davamlı 
inkişaf  potensialının  gücləndirilməsi,  o  cümlədən  sahibkarlar  üçün  investisiya 
mühitinin  və  kredit  təminatının  yaxşılaşdırılması,  infrastrukturun  (o  cümlədən, 
yollar, kommunal xidmətlər, rabitə, meliorasiya və s.) inkişafi, insan resurslarmm 
inkişafına  investisiya  qoyuluşunun  artırılması  (əsas  səhiyyə  və  təhsil  xidmətləri 
üzrə  keyfiyyətin  və  həmin  xidmətlərdən  istifadə  üçün  bərabər  imkanların 
yaxşılaşdırılması),  kənd  təsərrüfatı  və  regional  inkişafın  dəstəklənməsi,  ətraf 
mühitin  mühafizəsinin  yaxşılaşdırılması,  enerji  sahəsində  islahatlar  aparılması, 
turizmin təşviq olunması istiqamətində nüvafiq tədbirlər həyata keçirilmişdir. 
Ölkədə  bu  istiqamətlərdə  qəbul  edilmiş  digər  vacib  proqramlardan  biri  kimi 
Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət  Proqramı 
(2004-2008-ci illər) -ni da xüsusi olaraq qeyd etmək olar.Bu proqramda aşağıdakı 
vəzifələr müəyyən olunur: 
-müəssisələrin  istehsal  fəaliyyətini  bərpa  etmək  və  yeni  istehsal  müəssisələri 
yaratmaq; 
-yeni resurslardan istifadənin səmərəsini artırmaq; 
-regionların inkişafı üçün yeni zəruri infrastrukturun yaradılmasını və inkişafını 
təmin etmək; 
-aqrar sektorda islahatların ikinci mərhələsini sürətləndirmək; 
-investorların  regionlara  cəlb  olunması  üçün  əlverişli  şəraitin  yaradılmasını 
təmin etmək; 
-yeni iş yerlərinin yaradılmasını həvəsləndirmək; 
-əhalinin kommunal xidmətlərlə təminatını yaxşılaşdırmaq.[24] 

---

80 
 
Bu  proqramdan  sonra  2008-ci  ildə  Ümumi  Daxili  Məhsul  2003-cü  illə 
müqayisədə  2,3  dəfə  artaraq  15,26  milyard  manat,Ümumi  Daxili  Məhsulun 
adambaşına düşən həcmi 1578 ABŞ dolları,qeyri-dövlət sektorunun Ümumi Daxili 
Məhsulda  xüsusi  çəkisi  85  faiz  təşkil  etməsi  proqnozlaşdırılırdı.Lakin  həmin 
dövrdə  neftin  qiymətinin  kəskin  surətdə  artması  nəticəsində  proqnozlardan  daha 
yuxarı  bir  göstərici  əldə  edildi.Belə  ki,  2008-ci  ildə  ölkədə  ÜDM  40  milyard 
manatdan  çox  olmuşdur.2004-2008-ci  illərdə  ÜDM-un  strukturunda  bütün 
sahələrin,o  cümlədən  kənd  təsərrüfatının  artım  tempi  orta  hesabla  10-15  faiz 
səviyyəsində olacağı ərzində kənd təsərrüfatı istehsalının real artımı 62,5 faiz təşkil 
etməsi gözlənilirdi.Lakin ötən beş il ölkə sənayesində 2,5 dəfə, kənd təsərrüfatında 
isə  25,2  faiz  artım  olmuşdur.Bütün  maliyyə  mənbələri  hesabına  investisiya 
qoyuluşunun həcmi 16,8 mlrd. ABŞ dollarına çatması, bunun da təxminən 60 faizi 
regionlara  yönəlməsi  proqnozlaşdırılırdı.Halbuki  ölkə  iqtisadiyyatının  inkişafına 
bütün  maliyyə  mənbələri  hesabına  əsas  kapitala  qoyulmuş  investisiyanın  həcmi 
son  beş  ildə  33,5  mlrd.  manat  təşkil  etmiş,  bunun 53,2  faizi daxili,  46,8  faizi isə 
xarici  investisiyalar  olmuşdur.2008-ci  ildə  istifadə  edilmiş  investisiyanın  həcmi 
2003-cü  il  səviyyəsini  3  dəfə  üstələmiş,adambaşına  düşən  investisiyanın  həcmi 
2003-cü  illə  müqayisədə  605,8  manat  çox  olmuşdur.2003-cü  ildə  ümumi 
investisiyaların həcmində daxili investisiyaların payı 24,8 faiz olduğu halda,2008-
ci  ildə  bu  göstərici  78,6  faiz  təşkil  etmişdir.Bu  proqram  dövründə  planlaşdırılan 
600  min  yerinə  nisbətən  həyata  keçirilmiş  məqsədyönlü  tədbirlər  nəticəsində 
ölkədə  766  mindən  çox  yeni,o  cümlədən  547,5  min  daimi  iş  yeri  açılmışdır.Bu 
dövrdə respublikada 27,5 mindən çox yeni müəssisə yaradılmışdır ki, bunun da 40 
faizə  qədəri  regionlarda  fəaliyyət  göstərir.  Yeni  yaradılmış  müəssisələrin  88 
faizdən çoxunu xüsusi mülkiyyətli müəssisələr təşkil edir. 
crasına  2004-cü  ildən  başlanılmış  bu  proqramın  əsas  məqsədlərindən  biri  də 
ölkənin  regionlarında  yaşayan  vətəndaşların  mənəvi  ehtiyaclarının  daha  dolğun 
ödənilməsi və onların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması təşkil etimişdir. Proqramda 
ölkənin  regionlarında  yeni  iş  yerlərinin  yaradılması  vasitəsilə  əhalinin 

---

81 
 
məşğulluğunun  təmin  edilməsi,  yerli  istehsalın  genişləndirilməsi,  əsasən,  dağ 
rayonlarında  məskunlaşan  əhalinin  həyat  səviyyəsinin  yüksəldilməsi,  sağlamlığın 
bərpası  və  həmçinin,  istirahət  üçün  turizm  və  sanatoriya-kurort  sisteminin 
inkişafının  sürətləndirilməsi,  pensiyaların  və  digər  sosial  müavinətlərin  əhaliyə 
vaxtında  və  rahat  çatdırılmasının  təmin  edilməsi,  təhsil  sisteminin 
müasirləşdirilməsi,  əhalinin  sosial  müdafiəsinin  gücləndirilməsi,  xarici  ölkələrdə 
ə
mək  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan  Azərbaycan  vətəndaşlarının  sosial  müdafıəsinin 
gücləndirilməsi,  gənc  ailələrin  məşğulluğu  və  onların  faydalı  əməklə 
məşğulluğunun təbliği, istedadlı gənclərin müasir peşə və ixtisaslara yiyələnməsinə 
şə
rait  yaradılması  və  s.  bu  kimi  istiqamətlərdə  sosial  məsələlər  həyata 
keçirilmişdir. 
“Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət 
Proqramı(2004-2008-ci  illər”nin)  uğurlu  icrası  bütün  regionların  inkişafında  yeni 
bir  mərhələnin  yaranmasına  səbəb  olmuş,  formalaşmış  əlverişli  iqtisadi  mühit 
ölkənin  sosial-iqtisadi  inkişafı  sahəsində  başlanmış  tədbirlərin  davam  etdirilməsi 
zərurətini yaratmışdır.Ölkədə qeyri neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsinə, 
iqtisadiyyatın  diversifikasiyasına,  tarazlı  regional  və  davamlı  sosial-iqtisadi 
inkişafa,  əhalinin  həyat  səviyyəsinin  daha  da  yaxşılaşdırılmasına  nail  olunması 
məqsədilə 2004-cü ildən başlanmış tədbirlərin davam etdirilməsi üçün Azərbaycan 
Respublikasının  Prezidentinin  2009-cu  il  14  aprel  tarixli  80  nömrəli  Fərmanı  ilə 
“Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  2009-2013-cü  illərdə  sosial-iqtisadi 
inkişafı Dövlət Proqramı”təsdiq edilmişdir. 
“Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  2009-2013-cü  illərdə  sosial-iqtisadi 
inkişafı  Dövlət  Proqramı”nın  uğurlu  icrası  nəticəsində  ölkədə  makroiqtisadi 
göstəricilərin  səviyyəsinə  yüksək  artım  əldə  edilmiş,  sosial-iqtisadi  inkişaf 
sahəsində  nəzərdə  tutulmuş  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  əhalinin  həyat 
səviyyəsinin daha da yüksəlməsində mühüm rol oynamışdır. 
2009-2013-cü  illəri  əhatə  edən  dövlət  proqramında  aşağıdakı  prioritet 
istiqamətlər müəyyən edilmişdir: 

---

82 
 
-ölkənin  təbii  və  əmək  potensialından  səmərəli  istifadə  etməklə  qeyri-neft 
sektorunun sürətli inkişafının təmin edilməsi; 
-infrastruktur  təminatının  yaxşılaşdırılması  istiqamətində  tədbirlərin  davam 
etdirilməsi; 
-sahibkarlıq  mühitinin  yaxşılaşdırılması  ilə  bağlı  məqsədyönlü  tədbirlərin 
həyata keçirilməsi və sahibkarlığın inkişafının daha da sürətləndirilməsi; 
-iqtisadiyyatın  inkişafına  investisiyaların  cəlb  olunması  işinin  davam 
etdirilməsi; 
-ixracyönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılması; 
-muasir  tipli  infrastruktur  obyektlərinin  yaradılması,mövcud  obyektlərin 
beynəlxalq standartlar uyğunlaşdırılması; 
-əhalinin kommunal xidmətlərlə təminatının yaxşılaşdırılması
; 
-əhalinin  məşğulluq  səviyyəsinin  artırılması  istiqamətində  tədbirlərin  davam 
etdirilməsi; 
-yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılması.[25] 
Qeyd  edək  ki,  istənilən  makroiqtisadi  səviyyədə  sosial  tənzimlənmə  əsasən 
büdcə-vergi siyasəti vasitəsi ilə həyata keçirilir. Azərbaycan iqtisadiyyatında 1995-
ci  ildən  sonra  makroiqtisadi  sabitlik  yarandıqdan  sonra  bu  istiqamətdə  sosial 
yönümlü  tədbirlər  daha  çox  ikinci  istiqamətdə,  yəni  büdcə-vergi  tənzimlənməsi 
üzrə  həyata  keçirilməsi  zəruridir.  Bunun  üçün  də  hazırda  Azərbaycanda  sosial 
siyasətin  tənzimlənməsinin  iqtisadi  əsasları  kimi  aşağıdakıların  araşdırılması 
məqsədəuyğun hesab edirik: 
-Dövlət büdcəsinin sosial məsrəfləri; 
-Dövlət sosial müdafiə fondunun sosial məsrəfləri; 
-Neft fondunun sosial məsrəfləri. 
        ndi isə göstərilən istiqamətlər üzrə aşağıdakı təhliləri həyata keçirək. Bunun 
üçün ilk  növbədə  Azərbaycan  Respublikasının dövlət büdcəsinin  sosial xərclərini 
təhlil edək. 2015-ci il dövlət büdcəsinin xərclərində sosial yönlü xərclərin (büdcə 
xərclərinin  iqtisadi  təsnifatına  uyğun  olaraq  əməyin  ödənişi,pensiya  və 

---

83 
 
müavinətlər,  dərman,  sarğı  ləvazimatları  və  materiallarının,  ərzaq  məhsullarının 
alınması  üzrə  xərclərin  cəmi)  xüsusi  çəkisi  27,6  faiz  olmaqla,  2014-cü  illə 
müqayisədə 1,1 faiz-bənd artmışdır.Mütləq ifadədə bu məqsədə 5826,4 mln. manat 
vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2014-cü ilə nisbətən 489,2 mln. manat və ya 
9,2 faiz,2013-cü ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə isə 920,0 mln. manat və 
ya 18,8 faiz çoxdur. 
     2015-ci il dövlət büdcəsində elm,təhsil,səhiyyə,sosial müdafiə və sosial təminat, 
incəsənət,  mədəniyyət,  informasiya,  bədən  tərbiyəsi  və  digər  kateqoriyalara  aid 
edilməyən  xərclər  üçün  5019,6  mln.  manat  vəsait  nəzərdə  tutulmuşdur  ki,  bu  da 
2014-cü  ilə  nisbətən  110,1  mln.  manat  və  ya  22  faiz,  2013-cü  ilin  faktiki  icra 
göstəricisi ilə müqayisədə isə 820,7 mln. manat və ya 19,5 faiz çoxdur. 
     Təhsil xərcləri üçün ayrılmış vəsaitin 898,3 mln. manatı və ya 52,5 faizi ümumi 
təhsil  xərclərinin,  525,7  mln.  manatı  və  ya  30,7  faizi  təhsil  sahəsində  digər 
müəssisə  və  tədbirlərin  (2014-cü  illə  müqyisədə  41,8  mln.  manat  və  ya  8,6  faiz 
çox),  165,6  mln.  manatı və  ya  9,7  faizi məktəbəqədər  təhsil xərclərinin  (2014-cü 
illə müqayisədə 14,2 mln. manat və ya 9,4 faiz çox ), 39,2 mln manatı və ya 2,3 
faizi ali təhsil xərclərinin (2014-cü illə müqayisədə 6,2 mln. manat və ya 18,9 faiz 
çox),  44,6  manatı  və  2,6  faizi  orta  ixtisas  təhsil  xərclərinin(2014-cü  illə 
müqayisədə  0,2 mln. manat və ya 0,4 faiz çox), 34,3 mln. manatı və ya 2,0 faizi 
ilk-peşə ixtisas təhsilin,(2014-cü illə müqyisədə 0,1 mln. manat və ya 0,4 faiz çox), 
3,5  mln  manatı  və  ya  0,2  faizi  əlavə  təhsilin  maliyyələşdirilməsinə 
yönəldiləcəkdir.[29] 
    Ölkədə  əhalinin  sosial  problemlərinin  həlli,o  cümlədən  pensiya  və 
müavinətlərin,ünvanlı sosial yardımın,məcburi köçkünlərin sosial məsələlərinin və 
digər sosial tədbirlərin maliyyə təminatı üçün 2015-ci ilin dövlət büdcəsində sosial 
müdafiə  və  sosial  təminat  xərcləri  üçün  2040,5  mln.  manat  vəsait 
proqnozlaşdırılmışdır,ki bu da 2013-cü ilin faktiki icra göstəricisinə nisbətən 290,2 
mln. manat və ya 16,6 faiz çoxdur. 

---

84 
 
     2015-ci ildə sosial müdafiə və sosial təminat xərclərinə ayrılan vəsaitin 1100,0 
mln.  manat  Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət  Sosial  Müdafiə  Fondu  vasitəsilə 
həyata  keçirilən  əmək  pensiyalarının  maliyyələşdirilməsinə,  548,4  mln. 
manatı(2014-cü  ilə  nisbətən  41.6  mln.  manat  və  ya  8.2  faiz,2013-cü  ilin  faktiki 
icrasına nisbətən 90,3 mln. manat və ya 19,7 faiz çox) Azərbaycan Respublikasının 
Ə
mək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və onun müvafiq orqanları vasitəsilə 
həyata  keçirilən  sosial  müavinətlərin,təqaüdlərin  və  digər  sosial  xarakterli 
ödənişlərin, 224,5 mln. manatı (2014-cü ilə nisbətən 2.3 mln. manat və ya 1,0 faiz, 
2013-cü ilin faktiki icra göstəricisinə nisbətən 12,7 mln. manat və ya 6,0 faiz çox) 
Azərbaycan  Respublikasının  Qaçqınların  və  Məcburi  Köçkünlərin  şləri  üzrə 
Dövlət Komitəsi vasitəsilə  qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsinin 
təmin edilməsi tədbirlərinin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir. 
    Bununla yanaşı, 2015-ci il dövlət büdcəsinin əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərində 
də  sosial  müdafiə  və  sosial  təminat  təyinatlı  infrastrukturlara  aid  olan  investisiya 
layihələri üzrə müvafiq məbləğdə vəsait nəzərdə tutulmuşdur. 
     2015-ci  ildə  Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət  Neft  Fondundan  dövlət 
büdcəsinə  10388,0  mln.  manat  transfert  nəzərdə  tutulur  ki,  bu  da  cari  ilin 
proqnozuna nizbətən 1051,0 mln. manat və ya 11,3 faiz çoxdur. 
 
       3.2. Azərbaycan Respublikasının sosial inkişafında yoxsulluğun