Microsoft Word texnik tizimlarni boshqarish fanidan

 
3.Ijtimoiy muammolarni ishlab chiqarish usullari. 
Korxona, shahar, xudud, mintaka butun bir jamiyatning barcha pogonalarida 
o’zaro bog’lik ijtimoiy rejalashtirish tizimini ta’minlashdek muhim masala 
mutaxasislar oldida turibdi. SHu bilan birga korxona jamoalarining ijtimoiy 
maqsadlarining o’zini va rivojlantirish vositalarini avvalo har xil tushinishlar bilan 
bog’lik bo’lgan kiyinchiliklar ham bor. Maxsus manbalardagi ushbu masalalar 
bo’yicha keltirilgan baholardan ma’lumki, bozor munosabati sharoitida korxona 
jamoalarining rivojlanish jarayonlari va tuzilishi, moxiyati va vazifalari bilan bog’lik 
bir qator muammolarni chuqur nazariy ishlab chiqish talab etiladi. Iqtisodiy va 
ijtimoiy-iqtisodiy ob’uktlar (korxona, korxona bo’linmalari va bo’limoari, hodimlari, 
jamoaning ijtimoiy rivojlanish rejasining ko’rsatkichlari, har xil chora-tadbirlar va 
boshqalar), ya’ni mavjudotlar, faoliyat mavzulari hamda jarayonlarni boshqarish 
muammolarining ishlanmalari, matematik, kibernetik usullarning tizimli tahili va 
andozalashlarda iqtisodchi, jamiyatshunos, ruxiyatshunos (psixolog) mutaxassislar 
bilan birga muhandislar va matematiklar ham faolrok katnashmokdalar. Ijtimoiy-
iqtisodiy tizimlar-deb yozadi akademik V. A. Tropeznikov, bu to’tash berk tizim 
javob kaytarishli (teskari aloqali) bo’lib, unda harakatchan jarayon oqib o’tadi va 
shuning uchun bunday tizimlar, texnik tizimlarda bo’lgani kabi, deyarli boshqarish 
qonuniga 
bo’ysunadi. 
Bunda 
ijtimoiy-iqtisodiy 
ob’ektlarni 
boshqarish 

---

68
xususiyatlarining mazmuni tan olinadi va bu xususiyatni hisobga oluvchi matematik 
usullar va andozalashlar ishlab chiqiladi. Masalan, faol tizim hisoblangan 
tashkilotning xususiyatlari, maqsadga yunaltira oladigan harakatlarni tanlash 
kobiliyatiga ega bo’lgan, ya’ni ularning Oqibatlarini hisobga oladigan harakatni 
tanlash kobilyatiga ega bo’lgan, ya’ni ularning Oqibatlarini hisobga oladigan 
harakatni tanlashga ma’lum asos solingan. Yechim qabul qilishning qator jarayonlari 
bunyod qilish va matematik andozalash usullari ishlab chiqilmokda va eksperimental 
sinovlvrdan o’tmokda. 
Ijtimoiy-iqtisodiy tadkikotlarning asosiy masalalaridan biri chora tadbirlar 
(belgilar)ning muhimligini aniq hisoblab chiqishdir. Solishtiriladigan ob’ektlarning 
konikishlaridan, menat unumdorligidan, Mehnat ne’matlarining harakatidan va 
boshqa ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlarga bog’lik bo’lgan muhim o’lchashlarni 
hisoblab chiqish benixoya katta ahamiyatga ega. Amaliy masalalarda axborotli 
belgilarning salmogini aniqlash quyidagi tartibda bo’lishi mumkin. Aytaylik, 
obektlarning yigindisi: 
S
j
=(X
1j,
X
2j
,…X
nj
)j=1,2,…n. 
Bunda S
j
-aniqlash ob’ekti 
j-ob’ektlar tartibi 
X
ij
-ob’ektning belgilari 
i-belgilarning tartibi.
Bularning P(X
1
), P(X
2
), …..P(X
n
) axborotli belgilar miqdori (qiymat) olinadi. 
R(X
n
) qiymatidan foydalanib, yangi tushuncha kiritiladi va axborotli ogirlikning 
miqdorini yoki karalayotgan ob’ektlarning yigindisida alohida chora-tadbirlarning 
muhimligi bo’yicha topiladi: 
 
 
ij
n
i
j
j
S







1
Bunda Xi-Sj- qatoridagi Xi ning i belgisini qiymati J(Sj) j=1,2,….m dan 
olingan qiymat asosida ob’ektlarning belgilarini qiymatiga karab saflash mumkin, 
Oqibatda ob’ektlarni guruhlarga ajratish imkoni paydo bo’ladi, ularni har xil 
ob’ektlarga ajratib, natijada karalayotgan ob’ektlarni tavsiflashga erishiladi. 

---

69
Misolimizda ob’ekt sifatida hodimlar korxonaning bo’linmalari va bo’linmalari reja 
ko’rsatkichlari, chora-tadbirlari va shunga o’xshashlar qabul qilinadi. Xozirgi kunda 
korxona jamoalarining ijtimoiy muammolarini tadkikot asoslari har tamonlama 
majmui va tizimli bo’lishiga extiyoj oshib bormokda. Ma’lumki, ushbu 
tadkikotlarning-ularning chuqurligi, to’laqonliligi va miqiyosi-korxonalardagi 
ijtimoiy rejalashtirishning nazariyasi va amaliyoti kelajakdagi taraqqiyot darajasiga 
deyarli bog’liq bo’ladi. 
Iqtisodiy rejalashtirish nazariyasi muayyan rejalash davrida iqtisodiy 
rivojlanishning 
ko’rsatkichlarini 
o’z 
fanining 
ta’limoti 
uslublari, 
usullari 
ishlanmasida ko’rsatilganidek hisoblab chiqiladi, ijtimoiy rejalashtirish nazariyasi esa 
o’z predmetida avvalo barcha ta’limot, uslub va usullar ishlanmasida muayyan 
ob’ektlarning taraqqiyot ko’rsatkichlarining ishlanmasiga ega. Korxonaning 
rivojlanish davrida ijtimoiy rejalashtirishning bosh maqsadi majmui ko’rinishida 
ishtirok etadi. 
Bu majmuidan maqsad har bir korxonada uning texnik kurollanganligiga va 
muayyan iqtisodiy va ijtimoiy muammolarning mavjudligiga bog’lik.