Microsoft Word Umumiy soliqlar va soliqqa tortish rtf rtf

Qishloq xo‘jalik kor-
xonalarini soliqqa tor-
tishda xorijiy davlat-
lar tajribasi
Qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari buxgalteriya hisobida 
yagona yer solig‘i bo‘yicha byudjet bilan hisob-kitobni byudjetga to‘lovlar 
bo‘yicha qarzlarni hisobga olish hisobvarag‘ida yuritadilar. 
Globallashuv sharoitida jahon tajribasi 
shuni ko‘rsatadiki, agrar tarmoqning jadal 
o‘sishi mamlakatda iqtisodiyotning 
yuksalishi uchun asosiy omillardan biri 
bo‘lib hisoblanadi. Rivojlangan 
mamlakatlarda qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilarining soliqqa 
tortish tizimi yanada soddalashtirilishga qarab ketmoqda. Xorijiy 
mamlakatlar amaliyotida soliqlar tabaqalashtirilgan bo‘lib, o‘rnatilgan 
soliqlar soliq obyektidan yoki daromad olish darajasidan kelib chiqib 
byudjetga to‘lanadi. Agrar sektorga ma’lum bir imtiyozlar hamda maxsus 
soliq rejimi qo‘llaniladi va ular albatta ishlab chiqarish xususiyatlari bilan 
bog‘liq bo‘ladi. Bu xususiyatlarga fasllar almashinuvi, tabiiy ob-havo 
sharoitlarini misol qilish mumkin. Rivojlangan davlatlarda qishloq 
xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari to‘laydigan soliqlar tarkibiga nazar 
tashlanganda, ularning turli mamlakatlar miqyosida soliq turlariga qarab 
soliqlarni tabaqalashganini ko‘rish mumkin (3.2.5-jadval).
 
3.2.5-jadval 
Ayrim rivojlangan mamlakatlar qishloq xo‘jalik subyektlari 
to‘laydigan asosiy soliq turlari 
Soliq 
turlari 
AQSh Fransiya Italiya 
Buyuk 
Britaniya 
Germaniya 
Daromad solig‘i 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Korporativ soliq 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Mol-mulk solig‘i 
-** 
+ 
- 
+ 
-** 
Yer solig‘i 
+ 
+ 
-* 
- 
+ 
Mahalliy soliqlar 
(yer solig‘idan 
tashqari) 
+ + + + 
+ 
QQS - 
+ 
+ 
+ 
+ 
Sotuvga soliq 
+ 
- 
- 
- 
- 
Ijtimoiy to‘lovlar 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
 
* - daromad solig‘iga kiritilgan. 
** - yer solig‘iga kiritilgan. 
Germaniya, Fransiya, Italiyada qishloq xo‘jaligi subyektlari 
hisoblangan fermerlik kooperativlariga korporativ soliqni to‘lash 
bo‘yicha imtiyozlar keng tarqalgan. Rivojlangan davlatlarda qishloq 

---

122
xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari to‘laydigan yer solig‘i boshqa 
yuridik shaxslarga nisbatan ancha past miqdorda belgilangan. 
Gollandiyada bevosita qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida 
mehnatga qobiliyatli aholining 4 foizigina ishlaydi. Bu davlatning 
hududi va aholisi O‘zbekiston bilan solishtirilganda bir necha barobarga 
kam. Tabiiy sharoiti esa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishi 
uchun anchagina noqulay. Shunga qaramasdan ushbu mamlakat qishloq 
xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilish bo‘yicha dunyoda uchinchi 
o‘rinda turadi. Eksportning yillik hajmi taxminan 35 mlrd. AQSh 
dollarini tashkil etadi. 
Jahonda samarali faoliyat ko‘rsatayotgan fermer xo‘jaliklari AQSh 
davlatida mukammal shakllangan deb atash mumkin. Buning asosiy 
sabablari, fermer xo‘jaliklariga yordam dasturlarini mablag‘ bilan 
ta’minlashda federal hukumat yetakchilikni o‘zida saqlab turganligi 
bilan izohlanadi.
Buyuk Britaniya soliq tizimida fermer xo‘jaliklarini soliqqa tortish 
alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu mamlakatda fermerlar to‘laydigan 
asosiy soliq turi daromad solig‘i hisoblanib, u moliya yilida xo‘jalikda 
hosil qilingan daromad yoki foydadan belgilangan shkala bo‘yicha 
undiriladi. Daromad solig‘ini undirish maqsadida fermer xo‘jaliklariga 
beshta soliq shkalasi ishlab chiqilgan bo‘lib, unda er, mol-mulklarni 
ijaraga berishdan olingan daromadlarga soliq solish, o‘rmon 
xo‘jaliklaridan olinadigan foydaga soliq solish, asosiy faoliyatdan 
tashqari olingan daromad manbalariga soliq solish, ishchi xodimlar va 
yollanma mehnat qiluvchilarning daromadlariga soliq solish jarayonlari 
aks ettiriladi. Fermer xo‘jaliklari uchun moliya yili 1 apreldan boshlanib 
keyingi kalendar yilining 31 martida tugaydi. Foyda solig‘i moliya yil 
yakuni bo‘yicha hisob-kitob qilinadi va hisoblangan soliq summasining 
50 foizini 1 yanvarda va qolgan qismini 1 iyunda byudjetga to‘lab 
beriladi. Ya’ni bu yerda soliqni byudjetga undirishda qishloq 
xo‘jaligining mavsumiyligi hisobga olingan.