www.ziyouz.com kutubxonasi
8
bilasiz. Oqibat bu urinishlarning hammasi fojia bilan tugaydi: yaqinginada o‘zini qandaydir ishlarni
boshqarayotgandek his qilgan shaxs endi birdan taxta tobutda qimir etmay yotgan bo‘ladi, uning
atrofida parvona bo‘lganlar esa bu jonsiz jismdan hech qanday naf yo‘qligini tushunib, pechda
kuydirishadi. Lekin bundan ham battar bo‘lishi mumkin: bir odam Kislovodskka otlandi deylik, — shu
yerga kelganda ajnabiy kishi Berliozga ko‘zlarini qisib qaradi, — oddiy safar deysiz, ammo u shuni
ham amalga oshirolmaydi, chunki noma’lum bir sababga ko‘ra birdan sirg‘anib ketib, tramvay tagiga
tushadi. Nahotki, sizningcha, u o‘zini o‘zi shunday boshqargan bo‘lsa? Uni qandaydir boshqa bir xilqat
boshqargan edi, deb e’tirof etish to‘g‘ri bo‘lmasmikin? — shunday deb ajnabiy kishi g‘alati istehzo
bilan kulib yubordi.
Berlioz sarkoma dardi va tramvay haqidagi ko‘ngilsiz hikoyani zo‘r diqqat bilan tinglarkan,
allaqanday hayajonli o‘ylar uni iztirobga sola boshladi. «U xorijlik emas! Xorijlik emas! — deb
o‘ylardi Berlioz. — Juda antiqa bir nusxa... lekin, har qalay, kim bo‘ldiykin bu?»
— Chekkingiz kelyapti, nazarimda, a, — deb kutilmaganda Bezdomniyga yuzlandi notanish
mehmon. — Qanaqasini yoqtirasiz?
— Nima, sizda har xil papiros bormi? — noxush ohangda so‘radi shoir — chindanam uning
papirosi tugagan edi.
— Qaysi papirosni yoqtirasiz? — takror so‘radi notanish odam.
— Hay, «Nasha marka»ni, — jahl bilan dedi Bezdomniy.
Notanish mehmon cho‘ntagidan ohista portsigar chiqarib uni Bezdomniyga uzatdi:
— «Nasha marka».
Muharrirni ham, shoirni ham hayratga solgan narsa portsigarning aynan «Nasha marka» papiros
bilan to‘ldirilganidan ham ko‘ra, portsigarning o‘zi hayratga solgan edi. U juda kattakon va qizil
oltindan yasalgan bo‘lib, ochilganida qopqog‘i ustiga o‘rnatilgan uch qirrali gavhartosh ko‘k va oq
cho‘g‘ bo‘lib yaraqlab ketdi.
Shunda ikki adabiyotchi ikki xil xayolga bordi. Berlioz: «Yo‘q, ajnabiy odam!» — dedi,
Bezdomniy bo‘lsa: «Obbo la’nati! Kim bo‘ldi o‘zi bu, a?» — deb ko‘nglidan o‘tkazdi.
Shoir bilan portsigar sohibi papiros tutatishdi, chekmaydigan Berlioz esa papirosni rad etdi.
«Unga bunday deb e’tiroz bildirish kerak, — ahd qildi Berlioz, — ha, o‘lim haq, buni hech kim
inkor etmaydi. Lekin gap shundaki...»
Biroq u aytmoqchi bo‘lgan gapini aytishga ulgurmay, xorijlik mehmon gap boshlab yubordi:
— Ha, o‘lim haq, lekin bu ham hali baharnav. Eng yomoni shundaki, u ba’zan kutilmaganda qazo
qiladi, hamma balo shunda! Odam, umuman, bugun kechqurun nima bilan mashg‘ul bo‘lishini ham
ayta olmaydi.
«G‘irt bema’ni musohaba...» — deb o‘yladi Berlioz va e’tiroz bildirdi:
— Yo‘q, bu o‘rinda judayam lof qilib yubordingiz. Masalan, men bugun oqshomda nimalar
qilishimni, ozmi-ko‘pmi, aniq bilaman. Ha, albatta, turgan gapki, mabodo Bronnaya ko‘chasida
boshimga dabdurustdan g‘isht tushib ketmasa...
— G‘isht, — deb unipg so‘zini salobat bilan bo‘ldi notanish mehmon, — hech qachon, hech
kimning boshiga besabab tushmaydi. Ishontirib aytamanki, shaxsan sizga g‘isht hech qanday xavf
tug‘dirmaydi. Siz boshqacha o‘lim topasiz.
— U qanaqa o‘lim ekan, balki siz bilarsiz? — deb oshkora kinoya bilan so‘radi Berlioz bu g‘irt
bema’ni suhbat domiga tobora ko‘proq tortilarkan. — Ehtimol, menga aytarsiz ham?
— Bajonidil, — dedi begona kishi. U go‘yo Berliozga kostyum bichmoqchi bo‘lganday, boshdan-
oyoq unga razm solib chiqdi, so‘ng gijir tishlari orasidan: «Bir, ikki... Merkuriy ikkinchi uyda... oy
botdi... olti — baxtsizlik... oqshom — yetti...» — deb g‘o‘ldiradi-da, sho‘x ovoz bilan baralla dedi: —
Kallangiz uziladi!
Bezdomniy bu betakalluf odamga jahl bilan o‘qrayib qaradi, Berlioz esa miyig‘ida tirjayib so‘radi:
— Kim uzadi? Dushmanlarmi? Interventlarmi?