Microsoft Word who-aims final report azerb 04 2008. doc
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
GİRİŞ
Azərbaycan Respublikası 86 600 kvadrat kilometr əraziyə malikdir. Azərbaycan hökumətinə və BMT qətnamələrinə 1 əsaslanan informasiyaya görə, Azərbaycan Respublikasının ərazisinin təqribən 20%-ini təşkil edən və Dağlıq Qarabağ bölgəsinin daxilində və ətrafında olan torpaqlar erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. Ölkə əhalisi 8 436 400 nəfərdir və onların 10%-dən çoxunu qaçqın və məcburi köçkünlər təşkil edir. Bu, dünya miqyasında adambaşına düşən qaçqın sayına görə ən yüksək göstəricilərdən biridir. Ölkədə istifadə olunan əsas dillər Azərbaycan və rus dilləridir. Ən böyük dini qrup müsəlmanlardır (96%), digər dini qrupları isə Rus Pravoslav və Erməni Apostol kilsələrinə və Yəhudi Sinaqoquna aid şəxslər təşkil edir. Ən böyük etnik qrup azərbaycanlılardır – 90,6%, dağıstanlılar – 2,2%, ruslar – 1,8%, ermənilər – 1,5% (erməni əhalisinin əksəriyyəti erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ bölgəsində yaşayır, 30 mindən artıq erməni isə Azərbaycanın digər ərazilərində qalmaqdadır); digər etnik qruplara talışlar, tatarlar, mesheti türklər, ukraynalılar, kürdlər, gürcülər, tatlar, yəhudilər və udinlər daxildir. Dünya Bankının 2006-cı il meyarlarına görə, Azərbaycan gəliri aşağı orta səviyyədə olan ölkələr sırasına daxildir.
Ümumi əhali içərisində 15 yaşdan kiçik olanların payı 25,4%, 60 yaşdan böyük insanların payı isə 7% təşkil edir. Kənd əhalisi 49%-dir. Ümumi əhali üçün gözlənilən orta ömür müddəti 65,9 ildir (kişilər üçün 61,8 il, qadınlar üçün 70,6 il). Gözlənilən sağlam həyat müddəti haqqında informasiya mövcud deyil. Ümumi savadlılıq səviyyəsi 98,8%-dir: kişilər arasında 99,5%, qadınlar arasında isə 98,2%.
Dövlət səhiyyə büdcəsi Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 0,6%-ni təşkil edir. Dünya Bankına (DB) görə ümumi səhiyyə xərclərinin yalnız 20%-i ictimai xərclərdən ibarətdir, 78%-ni isə, əsasən nağd yolla ödənilən, qeyri-rəsmi xüsusi xərclər təşkil edir. Psixi sağlamlıq sahəsində adambaşına düşən illik dövlət xərcləri 0,34 $ təşkil edir.
Ölkənin səhiyyə sistemi Sovet İttifaqı (Soİ) dövründə formalaşmış və Soİ dağıldıqdan sonra keçid dövrünü yaşamaqdadır. O, siyasi və iqtisadi dəyişikliklərin ortaya qoyduğu tələblərə tam cavab vermək iqtidarında deyil.
“Psixi Sağlamlıq sahəsində Siyasət və Xidmətlər” Beynəlxalq Konsorsiumu Azərbaycan Respublikasında 2000-2002-ci illərdə tədqiqat aparmışdır. Tədqiqata əsasən Azərbaycan Respublikasının mədəniyyətində psixi sağlamlığın əhəmiyyəti əksərən ailə dəyərləri, maddi rifah və adət-ənənələrə əməl olunması çərçivəsində qəbul edilir. Qeyd-şərtsiz psixi sağlamlıq daxili müvazinəti, gündəlik işləri yerinə yetirmək qabiliyyətini və şəxsi problemlərin həlli zamanı düzgün qərarlar verilməsini, həmçinin ümumi qəbul olunmuş davranış normalarına əməl edilməsini nəzərdə tutur. Zəif və orta dərəcəli depressiya və ya həyəcan kimi bəzi psixiatrik pozğunluqlar ciddi emosional problem kimi qəbul olunmur, odur ki, "psixi xəstəlik" anlayışı ağır psixiatrik pozğunluqlara şamil edilir. Psixi xəstə damğası almaqdan ehtiyat edən pasiyentlər və onların ailələri psixi problemləri gizlətməyə cəhd edir və rəsmi psixiatriya xidmətlərinə müraciət etməkdən çəkinirlər. PSS-in strukturu son onilliklər ərzində dəyişməmişdir. PSS çərçivəsində göstərilən xidmətlər hələ də institusionallaşdırılmış tərzdə həyata keçirilir və həmin xidmətlərin çeşidi məhdud
1 BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq Qarabağ üzrə 1993-cü il 822, 853, 874, 884 saylı Qətnamələri
10 olaraq qalır. Psixiatriya müəssisələrinin kifayət sayda olmaması ilə yanaşı, onların şəraiti və texniki təchizatı tibbi xidmətlərin müasir standartlarına cavab vermir. Bu müəssisələrin əksəriyyəti çox köhnə və sınıq-salxaq, yetərli su və istilik təchizatı olmayan binalarda yerləşir.
onların təqribən 2%-i özəl sektordadır. Ölkədə 6041 ümumi praktika həkimi – terapevt vardır. İlkin səhiyyə xidmətlərinə gəldikdə isə, ölkədə həkim ştatları ilə təmin olunmuş 1595 ilkin səhiyyə klinikası mövcuddur.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Psixi Sağlamlıq Sistemlərinin Qiymətləndirilməsi üçün Vasitəsi (ÜST-PSSQV) ölkə və ya regionun psixi sağlamlıq sistemi haqqında zəruri informasiyanın toplanması üçün ÜST tərəfindən tətbiq edilən yeni alətdir (ÜST, 2005; Saksena və b.). Bu informasiyanın toplanmasında məqsəd psixi sağlamlıq sistemlərinin təkmilləşdirilməsi və dəyişikliklərə nəzarət üçün əsas yaradılmasıdır. ÜST-PSSQV ilk növbədə aşağı və orta gəlirli ölkələrin psixi sağlamlıq sistemlərinin qiymətləndirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur, ancaq o yüksək maddi resurslara malik ölkələr üçün də dəyərli qiymətləndirmə alətidir. ÜST-PSSQV-nin məqsədlərinə uyğun olaraq, başlıca məramı psixi sağlamlığın qorunması, bərpası və saxlanması olan bütün fəaliyyətlərin cəmi psixi sağlamlıq sistemi kimi müəyyən olunur. Psixi sağlamlığın yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş tədbirlər həyata keçirən bütün təşkilatlar və resurslar psixi sağlamlıq sisteminə daxildir. ÜST-PSSQV 2.1 psixi sağlamlıq sistemlərinin əsas cəhətlərini əhatə edən 6 sahədən, 28 aspektdən və 155 bənddən ibarətdir. Bundan başqa, məlumatların daxil edilməsi proqramı və ölkə hesabatı hazırlamaq üçün şablon kimi resurslar da bura daxildir. Həmin resurslar məlumatları effektiv şəkildə toplamağa və sonra sürətlə bu informasiyanı planlaşdırmaya yardım edə biləcək biliklərə çevirməyə imkan verəcəkdir.
ÜST-PSSQV-nin tətbiqi vasitəsilə güclü və zəif tərəflər haqqında informasiya əldə etmək olar, bu isə psixiatriya xidmətlərinin yaxşılaşdırılmasına kömək edir. ÜST- PSSQV ayrı-ayrı ölkələrə psixi sağlamlıqla bağlı dəqiq məlumatlara əsaslanmış, aydın baza informasiyaya və hədəflərə malik planlar tərtib etməyə imkan yaradır. Bu, həmçinin islahatlar siyasətinin həyata keçirilməsində, icma yönümlü xidmətlərin verilməsində, psixi sağlamlıqla bağlı maarifləndirmə, profilaktika, müalicə və reabilitasiya məsələlərinə pasiyentlərin, ailələrin və digər iştirakçıların cəlb edilməsində baş verən irəliləyişləri müşahidə etmək üçün faydalı olacaqdır.
Hesabat üçün məlumatlar 2007-ci ildə toplanmışdır və 2006-cı ilin informasiyasına əsaslanır. |