Mir Möhsün NƏvvab

İRƏVANLI ERMƏNİ HƏMZATIN ƏHVALATI 

(24 şəvval 1323-cü il) 

 

Cavanşir  eli  tərəfdən  dalbadal  kağızlar  gəldi  ki,  neçə  yüz  müsəlman  atlısı 

yekdil  olub  erməni  kəndlərinə  basqınlar  edirlər.  Onlar  hansı  kəndə  girirlərsə, 

ermənilərə  səngərlərə  girməyə  fürsət  vermirdilər.  Onlar  əvvəlcə  Sərab  adlı  kəndə 

daxil  olaraq  «Ya  Əli»  nərəsi  çəkə-çəkə  ermənilərin  üzərinə  hücum  çəkdilər. 

Ermənilər  bu  hücumdan  vəhşətə  gələrək  elə  karıxdılar  ki,  müqavimət  göstərməyə 

qüdrətləri  çatmadı.  Ermənilər  pərən-pərən  olaraq  əllərinə  nə  keçdisə  götürüb  hərə 

bir  tərəfə  qaçdı.  Bir  qismi  isə  məxfi  yerlərdə  gizləndilər.  Sərab  kəndindən  sonra 

müsəlman  atlıları  Başkəndə,  sonra  Marağa  kəndinə,  oradan  isə  Çaylı  kəndinə 

hücum etdilər və ermənilərə böyük zərbə endirdilər. Müsəlmanlar birdən gördülər 

ki, onların qarşısına bir-iki erməni qımdatının rəhbərlik etdiyi bir zor dəstə çıxdı. 

Onlara  rəhbərlik  edənlərdən  biri  İrəvan  əhlindən  olan  erməni  Həmzat  idi.  Bu 

Həmzat  neçə-neçə  fitnə-fəsadlara  və  nahaq  qanların  tökülməsinə  bais  olmuşdu. 

Belə ki, İrəvan tərəfdə və Osmanlı dövlətində bir çox iğtişaşların  yaradılmasına o 

rəhbərlik  etmişdi.  O,  Şuşa  şəhərinə  üç  il  əvvəl  gəlibmiş.  Həmzat  əvvəlcə  özünü 

qabiliyyətli  bir  zərgər  kimi  qələmə  verərək  müsəlman  bazarında  zərgərlik  dükanı 

açır. Buna görə də Qarabağın əyanlarının çoxu özləri və qadınları üçün hazırlatmaq 

istədikləri  zinət  şeylərini  Həmzata  sifariş  verirdilər.  Həmzat  isə  gizlincə 

müsəlmanlara qarşı iş aparırdı. O, şəhərdə və kənddə yaşayan ermənilərin birliyinə 

nail  olmaq  üçün  böyük  qımdatların  köməyi  ilə  Osmanlı  ermənilərindən  gətirdiyi 

vərəqələr  və  qəzetlər  vasitəsi  ilə  təbliğat  işi  apararaq  onlarda  müsəlmanlara  qarşı 

nifrət yaratmağa çalışırdı. Həmzat müsəlmanların və dövlətin ziddinə iş aparmaqla 

bərabər,  ayrı-ayrı  siniflərdən  olan  qımdat  dəstələri  yaradırdı.  O,  qüvvətli  qımdat 

dəstələrinin  yaradılmasına  nail  olduqdan  sonra  erməni  tayfasının  dövlətlilərindən 

böyük miqdarda pullar toplamağa başladı. O, müəyyənləşdirmişdi ki, filan erməni 

dövlətlisi  qımdat  divanxanasına  bu  qədər  məbləğdə  pul  verməlidir.  Əgər  o  şəxs 

sözsüz-danışıqsız  müəyyən  edilmiş  pulu  verirdisə,  canını  qurtarırdı.  Əks  halda, 

---

55 

 

yəni  pulu  vermədikdə  həmin  şəxs  qımdatlar  tərəfindən  qətlə  yetirilirdi.  Beləliklə 

də, onlar çoxlu miqdarda pul topladılar. Həmzat və onun silahdaşları pul toplamaq 

məqsədilə  oğurluqdan  da  çəkinmirdilər.  Belə  ki,  bir  gün  iki-üç  nəfər  dövlət 

poçtundan  xəzinəyə  43  min  manat  pul  və  nə  qədər  veksel  apardıqları  zaman 

qımdatlardan bir neçəsi hücum çəkərək onları öldürmüş  və pulları isə aparmışlar. 

Qımdatlar  43  min  pulu  apardıqdan  sonra  daha  da  tamahlanaraq  bir  neçə  rus 

böyüklərini  öldürdülər.  Divan  adamları  Həmzatın  bu  əməllərindən  və  neçə  gizli 

məktublarından  xəbərdar  olduqdan  sonra  onu  həbs  etdilər.  O,  həbs  olunduqdan 

sonra  müsəlman  əyanlarından  o  günədək  aldığı  qızılların  hamısını  mənimsəyərək 

heç  kəsə  bir  qram  belə  qızıl  qaytarmadı.  Bir  neçə  aydan  sonra  o,  həbsxanadan 

buraxıldı. Həmzat özünə bir at alıb bir neçə qımdatla birlikdə kəndistan  yerlərinə 

gedərək erməni dəstələri yaradıb, əhalini dövlətin ziddinə əməllər törətməyə təhrik 

edirdi. Bir qədər qüvvətləndikdən sonra isə müsəlmanlarla dava etməyə başladılar. 

Dövlət onun tutulması üçün neçə dəfə kazaklar göndərsə də, müsəlmanlar ona qarşı 

mübarizəyə  qalxanacan  nail  olmadı.  Müsəlmanlar  Həmzatın  dəstələri  ilə  uzun 

atışmadan  və  onların  sıralarına  böyük  zərbələr  endirdikdən  sonra  məğlubiyyətə 

düçar  oldular.  Bu  döyüşdə  böyük  bir  erməni  qımdatı  da  öldürüldü.  Ermənilər 

dərhal həmin qımdatın başını kəsib torbaya qoyaraq onun atı və sursatını özləri ilə 

birlikdə  apardılar.  Müsəlmanlar  güman  etdilər  ki,  ermənilərin  başını  apardıqları 

böyük qımdat Həmzat olmuşdur. Lakin sonra məlum oldu ki, o deyilmiş.