Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
organizmga kira oladi. Lipidlar inson, hayvon va o’simliklar asosiy to’qimalari 
tarkibiga kiradi. Ko’p miqdordagi lipidlar bosh va orqa miyada, jigar, yurak va 
boshqa a’zolarda uchraydi. Ular miqdori nerv to’qimalarida – 25%, hujayra va 
hujayra membranasida – 40% ga teng.
Lipidlar ayrim belgilariga qarab zahira(zapas) va protoplazmatik(struktura) 
lipidlarga bo’linadi. Zahira lipidlar yog’ to’qimalariga yig’iladi. Ular teri osti yog’ 
to’qimalariga, dumba, buyrak atrofi va boshqa organlar atrofiga yig’iladi. Yog’ 
to’qimalari energiya deposidir: u qondan lipidlarni yutib oladi va uni ajratadi hamda 
organizmning energetik ehtiyojini qondiradi. Yog’ to’qimalarining lipid saqlovchi 
hujayralari sferik tuzilishga ega bo’lib, bu hujayralarning asosiy qismi sferik lipid 
kapsulalari bilan to’lgan bo’ladi.
Zahira lipidlarining miqdori keng oraliqda o’zgarib turishi mumkin, bu ovqatlanish 
tartibiga, faoliyat xarakteriga, oshqozon osti bezi va boshqa faktorlarga bo’liqdir. 
Ular zapasi normal organizm massasining 10-15% ni tashkil qiladi, biroq ular 
miqdori 30% dan oshsa bu semizlikdir.Organizm to’qimalaridagi protop-
lazmatik(struktura) lipidlar ancha barqaror bo’lib, ular membranalarni hosil qilishda 
qatnashadi. Ularning miqdori barcha membranalarda doimiy bo’lib, ovqatlanish 
rejimi, ochlik va hatto organizm butunlay holsizlanganda ham o’zgarmaydi.
Lipidlarning plastik roli ularning hujayra va turli organella membra-nalarining 
tarkibini tashkil etganligida. Membranalarning ko’pgina xossalari lipid-larga 
bog’liq. Yog’larning energetik roli juda katta, masalan, 1 g yog’ oksidlan-ganda 
ajraladigan energiya miqdori 1 g uglevod yoki 1 g oqsil oksidlanganda ajraladigan 
energiya miqdoridan ikki baravar ko’p bo’ladi. 
Yog’lar ham oqsillarga o’xshash odam organizmida plastik va energetik 
ahamiyatga ega. 1g yog organizmida kislorod ta’sirida oksidlanib, 9,3 kkal energiya 
ajratadi. Yog’lar ikki xil bo’ladi: hayvon yog’lari (dumba, charvi yog’lari, sariyog’, 
baliq yog’i, tuxum sarig’i tarkibida yog’ kabilar); o’simlik yog’lari (paxta, 
kungaboqar, zig’ir, kunjut, makkajo’xori, zaytun moylari). Dumba, charvi va tuxum 
sarig’i tarkibidagi yog’larda xolesterin moddasi ko’p. Bu modda ateroskleroz (qon 
tomirlarning qattiqlashib, mo’rtlashib va torayib qolishi) kasalligi kelishiga sabab 
bo’ladi. Shuning uchun yoshi 40dan oshgan odam hayvon yog’i va tuxumni kamroq 
iste’mol qilishi kerak.
O’simlik moylarida, ayniqsa, zaytun moyida to’yinmagan moy kislotalar bo’lib, ular 
xolesterin moddasini etiradi va uning organizmga chiqib ketishga sharoit yaratadi. 
Shuning uchun o’simlik moylari yoshi ulg’aygan odamlarda ateroskleroz 
kasalligining oldini olishda muhim ahamiyatga ega. 
Odam organizmining fiziologik ehtiyojiga ko’ra, bir kecha-kunduzgi ovqat tarkibida 
yog’ va oqsil miqdori deyarli teng bo’lishi kerak (80-110g).Kundalik ovqat tarkibida 
yog’ yetishmasligi bolalar va o’smirlar organizmining o’sishi va rivojlanishi 

---

68