Moddalar almashinuvining fiziologik as
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
novateurpublication.org
sekinlashuviga sabab bo’ladi. Bundan tashqari, yuqumli kasalliklaga, tashqi muhitning noqulay tasirlariga – odamning sovuqqa chidamliligi, aqliy va jismoniy ish bajarish qoboliyati pasaishiga olib keladi. Aksincha yog’larni normadan ortiqcha iste’mol qilish odam semirishiga sabab bo’ladi. Ortiqcha yog’ teri ostida, charvida, yurak, buyrak atrofida to’planadi. Semirish odam ish faoliyatini pasaytiradi, sog’lig’ni zaiflashtiradi Yog’lar va lipoidlar (yog’simon moddalar-fosfatidlar, sterinlar v.b.) orga-nizmda plastik va energetik ahamiyatga ega.Ularning plastik ahamiyati shundan iboratki, lipidlar hujayra tarkibiga kiradi va yangidan hujayralar hosil bulishi uchun zarurdir. Lipidlar hujayra membranasi tarkibiga kirib, membrana xususiyatlarini ko’p jihatdan aniqlab turadi.Yog’larning energetik roli ham katta, ular parchalanganda oqsillar va karbonsuvlarga nisbatan ikki baravar ko’proq energiya ajratadi. Hayvonlar organizmining yog’lari olein, palmetin, stearin va ba`zi boshqa yuksak yog’ kislotalari triglitseridlaridir. Organizmdagi yog’ning ko’pchilik qismi yog’ to’qimasida, ozroq qismi esa hujayra tuzilmalarining tarkibida ham bo’ladi. Odam organizmidagi yog’larning umumiy miqdori keng diapazonda o’zgarib turadi, o’rta hisobda gavda massasining 10-20 % ni yog’ tashkil qiladi, patologik semirishda bu ko’rsatgich 50 % gacha etishi mumkin. Ovqat bilan iste’mol qilingan yog’ ingichka ichakda parchalanib, yog’ kislotalari va glitseringa aylanadi. Ichakning epitelial hujayralarida so’rilgan yog’ kislotalari va glitserindan qaytadan neytral yog’ sintezlanadi. Uning zarrachalari fosfolipid va oqsil hamda xolesterindan tuzilgan juda yupqa qobiq bilan qoplanib, xilomikronlar shaklida limfa orqali qonga tushadi. Qondagi yog’ to’qimalarga kelganda asosan energiya manbai sifatida sarflanadi. Neytral yog’lar bir-biridan tarkibidagi yog’ kislotalari bilan farq qiladi. Asosan to’yingan yog’ kislotalardan iborat bo’lgan hayvon yog’larining (tri- glitseridlarning) erish harorati nisbatan yuqoriligi sababli, ular xona haroratida qattiq holatda bo’ladi. To’yinmagan yog’ kislotalardan iborat bo’lgan o’simlik moylarining erish harorati pastligi uchun, ular xona haroratida suyuq holatda bo’ladi. Bu kislotalar, masalan linol, linolen va araxidon kislotalar almashtirib bo’lmaydigan ovqat omillariga kiradi. Shu sababli, ularni tayyor holda iste’mol qilish kerak. Bu yog’larni vitamin g’ ham deb aytiladi. Vitamin A, E, D va K lar yog’larda eriydi. Yog’lar bu vitaminlarning o’zlashtirilishini osonlashtiradi. Yog’lar bilan birga biologik qiymati yuqori bo’lgan bir qator moddalar, masalan, fosfatidlar, to’yinmagan yog’ kislotalari, sterinlar, tokoferollar va boshqalar organizmga tushadi. Bu moddalarning fiziologik ahamiyati nihoyatda katta bo’lib, ular hujayra tuzilmalari tarkibiga, jumladan hujayra va organella membranalari va protoplazma tarkibiga kiradi. Asab to’qimasi, ayniqsa fosfatidlar-ga juda boy. Sterinlarning, xususan xoleste-rinning fiziologik ahamiyati g’oyatda katta. Buyrak |