Moddalar almashinuvining fiziologik as
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4 novateurpublication.org I – BOB ICHKI SEKRESIYA BEZLARI. I chki sekresiya bezlari haqida umumiy ma’lumot. Endokrin bezlar asab tizimi bilan birgalikda organizm faoliyatini bosh-qarishda katta ahamiyatga ega. Endokrin tizimga gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez, qalqonsimon oldi bezlar, ayrisimon bez, me’da osti bezining Langergans orolchalari, buyrak usti bezi, jinsiy bezlar, hazm a’zolari shilliq pardasidagi inkretor hujayralar kiradi. Barcha ichki sekresiya bezlarida tomirlar tizimi yuksak darajada rivojlangan bo’lib, ulardagi tomirlarning devori ayniqsa yupqa va o’tkazuvchandir. Bu bezlar kichik a’zolar bo’lishiga qaramasdan o’z og’irligiga nisbatan juda ko’p qon bilan ta’minlanadi. Odatda buning sababi a’zolar va tizimlar faoliyatida gormonlarning muhimligi va ichki sekresiya bezlari mahsulotining hammasini qonga o’tishi hamda tomirlar tizimi bo’ylab butun organizmga tarqatilishining zarurligi bilan tushuntiriladi. Ichki sekresiya bezlarining faoliyati organizm hayoti uchun juda muhimdir. Ba’zi bezlarsiz yuksak hayvonlar va odam hayoti umuman mumkin emas. Masalan, tajribada qalqonsimon oldi bezchalar yoki buyrak usti bezining po’stloq moddasi olib tashlansa, hayvon albatta o’ladi. Endokrin bezlari faoliyatining me’yyordan chetlashuvi xilma-xil va ko’p sonli kasalliklarning vujudga kelishiga sabab bo’ladi. Bunda ichki sekresiya bezining giperfunksiyasi, ya’ni keragidan ko’p, normadan ortiqcha miqdorda gormon ishlab chiqarish, gipofunksiyasi – ajratiladigan gormonlar miqdorining kamayishi va disfunksiyasi – kimyoviy tarkibi buzilgan, o’zgargan gormonlar ishlab chiqarish tafovut qilinadi. Endokrin bezlar maxsus moddalar – gormonlar (yun horman-qo’zg’atish) ishlab chiqaradi, ularning chiqaruv yo’llari yo’q, sintezlangan moddalar bevosita qonga o’tadi. Gormonlar quyidagi o’ziga xos xususiyatlarga ega: 1. Har bir gormon muayyan ixtisoslashgan bezda ishlab chiqariladi. 2. Har bir gormon muayyan a’zo va faoliyatlarga ta’sir etib, ularda o’ziga xos o’zgarishlar paydo qiladi. 3. Gormonlar juda katta biologik faollikka ega. Insulinning 1g 125000 quyonda qondagi qand miqdorini kamaytiradi, 1g adrenalin 10 mln ajratib olingan baqa yuragining ishini tezlashtira oladi. 4. Gormon ishlab chiqaradigan bez bilan u ta’sir qiladigan a’zo (nishon) orasida odatda ma’lum masofa bo’ladi (distant ta’sir). 5. Gormonlar hujayra membranalaridan o’tish qobiliyatiga ega. 6. Gormonlar nisbatan tez parchalanadi. Yarim parchalanish vaqti bir necha sekunddan (peptid gormonlar) bir necha kungacha (yodtironinlar) bo’lishi mumkin. |