Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
sekresiyasini tormozlaydi. Bu manfiy qayta bog’lanish organizmda jinsiy gormon-
lar normal darajasini boshqarib turadi. 
Bezlardagi seretor hujayralar faoliyatiga bevosita ta’sir etuvchi asab 
bog’lanishlar deyarli yo’q. Faqatgina me’da osti bezi Langergans orolchalari, buyrak 
usti bezining magiz moddasi va epifiz sekretor faoliyatining nerv boshqa-rilishi 
isbotlangan. Boshqa endokrin bezlarga boruvchi nervlar asosan bezdagi tomirlar 
tonusi va bezning qon bilan ta’minlanishini idora etib turadi. Simpatik va 
parasimpatik nerv tizimlari gormonlar ishlanishini o’zgartirib turadi. Masalan, 
simpatik asab tizimi faollashganda buyrak usti bezi magiz kavatida adrenalin 
ishlanishi kuchayadi, me’da osti beziga simpatik nervlardan kelgan impulslar alfa-
adrenoresteptorlar orqali insulin sekresiyasini kamaytirib, glyukagon sekresiyasini 
kuchaytiradi. Parasimpatik nervlar, jumladan adashgan nerv insulin sekresiyasini 
jadallashtiradi. 
Gipofiz gormonlari va ularning ahamiyati. 
Gipofiz oldingi, oraliq va orqa bo’laklardan tuzilgan murakkab ichki sekrestiya 
bezidir. Uning oldingi bo’lagi (adenogipofiz) asosiy (bosh) yoki xromofob 
hujayralardan (hamma hujayralarning 55-60%) va xromofil (40-45%) hujayrala-
rdan iborat. Xromofil hujayralarning aksariyati astidofil, oz qismi esa bazofil. 
Gormonlar xromofil hujayralarda sintezlanadi. Bazofil hujayralar adrenokor-
tikotrop(AKTG), tireotrop, gonadotrop gormonlar ishlab chiqaradi. Astidofil 
hujayralar o’sish gormoni (somatotropin) va prolaktin ishlab chiqaradi.
Adenogipofiz gormonlari oqsil va glikoproteinlar bo’lib, ikki guruhga bo’linadi. 
1.Effektor gormonlar: o’sish gormoni, prolaktin va melanositlarni rag’batlan-
tiruvchi gormon (MSG). MSG ko’pchilik hayvonlarda gipofizning yaxshi 
rivojlangan oraliq bo’lagidan ajraladi. Odam gipofizida bu bo’lak deyarli yo’qolib 
ketgan. Shuning uchun MSG oldingi bo’lak gormonlari bilan qo’shib o’rganiladi. 
2. Glandotrop gormonlar: follikullarni rag’batlantiruvchi, lyuteinlovchi, 
tireotrop, adrenokortikotrop gormonlar . 
Adenogipofizning effektor gormonlaridan bo’lgan o’sish gormoni-soma-
totropin o’zining turga oid spestifikligi bilan boshqa gormonlardan farq qiladi. 
Qoramol va cho’chqa gipofizidan ajratib olingan gormonni o’sishdan qolgan odam 
bolasini davolashda qo’llab bo’lmaydi. Odamning o’sish gormoni organizmda tez 
parchalanadi. O’sish gormonining asosiy ta’siri suyaklarning bo’yiga o’sishini 
ta’minlashdir. Bu gormon hujayralarda oqsil sintezini tezlash-tiradi, ammo buning 
uchun yetarli miqdorda insulin, oqsil va karbonsuvlar kerak. Oqsil yetishmovchiligi 
natijasida jigarda somatomedin nomli peptidning sintezlanishi kamayib ketadi. Bu 
peptid sulfat kislota angidridining togay to’qimasiga o’tishini, DNK, RNK va oqsil 
sintezlanishini tezlashtirish yo’li bilan yosh organizmning o’sishini ta’minlaydi. 

---

12