Moddalar almashinuvining fiziologik as
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
novateurpublication.org
retikulumda sintezlanadi, Goldji apparatida rivojlanib ”etiladi” va shundan so’ng hujayra membranasiga kuchib o’tadi. Membranadagi resteptorlar miqdori, ularning zichligi bir qancha yo’llar bilan boshqariladi. Bulardan biri resteptorlar sintezini o’zgartirish orqali boshqarishdir. Mazkur yo’l bilan homiladorlikda ayollarda oksitostinga oid, serotoninga oid resteptorlar miqdori, xolino- va adrenoresteptorlar miqdori miometriyda keskin o’zgaradi. Hujayra yuzasidagi resteptorlar zichligi gormonlarning qondagi miqdoriga ham bog’liq. Masalan, qonda gormon miqdori oshganda hujayralar membran-asida mazkur gormonning resteptorlari kamayadi. Shu yo’l bilan qonda ortiqcha miqdorda bo’lgan gormonga nisbatan hujayra sezuvchanligi pasayadi. Buning teskarisi ham kuzatilishi mumkin, ya’ni qonda gormon kamayganda, mazkur gormon uchun resteptorlar soni ko’payadi, hujayraning gormonga nisbatan sezuvchanligi oshadi. Gormonning resteptor bilan bog’lanishida muhit sharoiti, jumladan muhit pH ham muhim o’rin tutadi. Masalan, pH nordonlashib 7,0 ga etganda insulinning insulinga oid resteptorlar bilan bog’lanishi 50% ga pasayadi. Patologik sharoitlarda funksional faol resteptorlar miqdori maxsus resteptor- larga nisbatan autoantitelalar hosil bo’lishi orqali ham boshqariladi. Masalan, qandli diabetning ba’zi formalarida qonda insulin miqdori yetarli darajada bo’lishiga qaramasdan, insulyar apparat yetishmovchiligi kuzatiladi, chunki insulin uchun resteptorlarning bir qismi antitelolar bilan band qilingan bo’ladi. Lipofillik xususiyatiga ega bo’lgan steroid gormonlar osonlik bilan hujayra ichiga kirib sitozoldagi maxsus resteptorlar bilan bog’lanadi. Hosil bo’lgan “gormon-resteptor “ kompleksi yadroga kiradi va yadro ichida kompleks parchalanadi, gormon yadrodagi xromatin bilan bog’lanadi.DNK ga ta’sir etib, mRNK hosil bo’lishini jadallashtiradi. Shu bilan birga RNK-polimerazani faollashtiradi, mazkur ferment esa ribosomada RNK sintezini kuchaytiradi. Steroid gormonlar bir hujayrada 5-7 oqsil sinteziga ta’sir etadi. Tireoid gormonlar uchun resteptorlar sitoplazmada va yadroda bo’ladi. Masalan, triyodtironin yadro xromatini bilan bog’lanib, 10-12 oqsil sintezini jadallashtiradi. Tireoid gormonlar ko’pchilik oqsil-fermentlarning va boshqa-ruvchi oqsil- resteptorlarning sintezini faollashtiradi. Metabolizmda ishtirok etuvchi fermentlar sintezini kuchaytirish orqali tireoid gormonlar energiya hosil qilish jarayonlarini faollashtiradi. Bundan tashqari tireoid gormonlar hujayra membranasi orqali aminokislotalar va glyukoza tashilishini jadallashtirish orqali oqsil sintezi uchun kerak bo’lgan aminokislotalarning ribasomaga etkazib berilishini kuchaytiradi. Oqsil tabiatli gormonlar, katexolaminlar, serotonin, gistamin hujayra yuzasida joylashgan resteptorlar bilan aloqa bog’laydi. Mazkur gormonlar ta’sirining nihoyaviy samarasi muskul tolalari qisqarishi, fermentativ jarayonlar, masalan, glikogenoliz kuchayishida, oqsil sintezi jadallashuvida, sekresiya kuchayishida v.b. |