Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
odam qattiq uxlaganda gormon konsentrasiyasi eng yuqori darajaga ko’tariladi. 
O’sish gormoni sekresiyasini gipotalamusning rilizing gormoni somatoliberin 
tezlashtiradi. Somatostatin esa susaytiradi. O’sish gormoni sekresiyasiga qonning 
kimyoviy tarkibi, ayniqsa aminokislotalar, yog’ kislotasi va glyukozaning qondagi 
miqdori ta’sir qiladi. Qonda glyukoza miqdori kamaysa, o’sish gormoni sekresiyasi 
kuchayadi. Gormonning qonga o’tishi stress holatlarda ham tezlashadi. 
Prolaktin ham oqsil gormon, u 198 aminokislota qoldiqlaridan iborat. 
Gormonning qondagi miqdori homiladorlik vaqtida 100-150 marotaba oshib, 
300mkg\l ga etadi. Prolaktin odamda sut bezlari o’sishini va sut ishlab chiqarilishini 
kuchaytiradi. Uning ta’sirida sut oqsillari va boshqa tarkibiy qism-larining 
sintezlanishi tezlashadi. Balog’atga etmagan, yosh urg’ochi hayvonlarga prolaktin 
yuborilsa, ularda onalik instinkti paydo bo’ladi.
Prolaktin sekresiyasini gipotalamik markazlar reflektor yo’l bilan kuchaytiradi. 
Refleks bola sut emgan vaqtda sut bezi so’rg’ichlaridagi resteptorlar qo’zg’alishi 
natijasida ro’yobga chiqadi. Sut sog’ish ham qonda gormon miqdorini oshiradi. 
Prolaktin suv-tuz va eg almashinuviga ham ta’sir qiladi, bola tug’ilgandan keyin 
onaning semirishiga sabab bo’ladi. Terining yangilanishi va undagi yog’ bezlari 
faoliyatini tezlashtiradi, ichki a’zolar o’sishi va eritropoezni qo’zg’atadi. Gormon-
ning qonga o’tishi reflektor yo’l bilan jadallashsa, gipotalamusning ingibitorlovchi 
omili bu jarayonni sekinlashtiradi. Prolaktin sekresiyasi qondagi estrogenlar, glyu-
kokortiqoidlar va tireoid gormonlar miqdoriga bog’liq. 
MSG ikki shaklda: alfa- MSG va beta- MSG shaklida uchraydi. Birinchisi 13, 
ikkinchisi 22 aminokislota qoldig’idan iborat polipeptiddir. MSG lar (intermedin) 
AKTG parchalanishi natijasida hosil bo’lsa kerak, degan tahmin bor. MSG ta’sirida 
odam terisi va hayvonlar terisi hamda juni qorayadi. MSG ta’sirida melanositlarda 
melanin miqdori oshadi, uning zarrachalari hujayra protoplazma-sida keng tarqaladi. 
Ba’zi hayvonlarda intermedin qoplovchi to’qimalar rangini atrof-muhit rangiga 
moslashtirib turadi. MSG teridagi yog’ bezlarini stimullaydi. Homilada bachadon 
o’sishini tezlashtiradi. MSG sekresiyasi reflektor yo’l bilan boshqariladi, bu ko’z tur 
pardasiga nur tushishiga bog’liq. Bundan tashqari gipotalamusning ingibitor va 
rilizing omillari ham MSG ajralishini boshqarishda ishtirok etadi. 
Gipofizning glandotrop gormonlaridan bo’lgan tireotropin –tirotrop gormon 
(TTG) glikoproteid gormonlarga kiradi. Bu gormon qalqonsimon bezning o’sishini 
tezlashtiradi, ba’zi tireoid gormonlarning hosil bo’lishini va konga o’tishini 
boshqaradi. TTG plazmada 1-2mkg\l miqdorida bo’lib, gammaglobulin bilan 
bog’langan. Organizga TTG yuborilishi qalqonsimon bezning kattala-shuviga olib 
keladi. TTG serestiyasini gipotalamus tireotropin – rilizing gormon (tiroliberin) 
ishlab chiqarish orqali boshqarib turadi. Tireotropin sekresiyasining darajasi 
qalqonsimon bez gormonlarining qondagi miqdoriga bog’liq va manfiy qayta 

---

14