Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
boshqa kasalliklarga olib keladi. Dozani oshirib yuborishda nafas olish va markaziy 
asab tizimining funktsiyalari ingibitlaydi. 
F o s f o r.
DNK va RNK tarkibiga kiradi, genetik axborotning kodlash-
tirilishi, saqlanilishi va foydalanilishi jarayonlarida ishtirok etadi, oqsil biosin-
tezida, teri va hujayralar bo`linishining faol ishtirokchisidir. Organizmning 
energetik ta`minlanishida ham fosfor birikmalarining roli katta. Fosfor birikma-
lari ATF va kreatinfosfat energiya hosil qilish bioximik jarayonlarida ishtirok etad 
Odam organizmida 600-900 g fosfor bor, uning asosiy qismi suyaklarda. Og’ir 
jismoniy ish vaqtida organizmning fosforga bo`lgan talabi ikki baravar oshadi. Sut 
va sut maxsulotlari, go`sht, baliq va dukkakli o`simliklar fosforga boy.Fosfor (P) 
suyak to'qimalarining bir qismi bo'lgan va asab tizimi hujayralari, ayniqsa miya 
yadrolarining asosiy qismini tashkil etadigan muhim moddadir.
U oqsillar, yog'lar va uglevodlar almashinuvida faol ishtirok etadi; suyaklar va 
tishlarning shakllanishi, asab tizimi va yurak mushaklarining normal ishlashi uchun 
zarur; fermentlar, oqsillar va nuklein kislotalar (DNK va RNK) sintezida ishtirok 
etadi. Fosfor tana to'qimalarida va oziq-ovqat mahsulotlarida fosfor kislotasi va 
organik birikmalar (fosfatlar) shaklida mavjud.Fosfor hayvonot mah-sulotlarida 
mavjud: sut, tvorog, pishloq, jigar, go'sht, tuxum; bug'doy kepagida, kepakli nonda, 
unib chiqqan bug'doyda; turli yormalar, kartoshka, dukkaklilar, quritilgan mevalar, 
yong'oqlar, kungaboqar urug'lari, dengiz mahsulotlari va ayniqsa, baliq fosforga 
boy.
Fosfor yetishmovchiligi uzoq muddatli ro'za tutish paytida qayd etiladi (tana 
to'qimalarda mavjud bo'lgan fosforni iste'mol qiladi). Semptomlar: zaiflik, ishta-
hani yo'qolshshi, suyak og'rig'i, miyokarddagi metabolik kasalliklar. Fosforning 
ko'pligi bilan qondagi kaltsiy darajasining pasayishi sodir bo'ladi va yurak ritmining 
buzilishi mumkin. Fosforning ortiqcha miqdori shishadan oziqlanadigan bolalarda 
rivojlanishi mumkin. Tartibga solishda paratgormon va tirokalsitonin ishtirok etadi. 
Endi inson organizmida muhim ahamiyatga ega bo’lgan ayrim mikro-
elementlar bilan tanishib o’tamiz. 
Temir (Fe) 
- organizmning eng muhim funksiyalari bilan uzviy bog’langan-dir. U 
gemoglobin va mioglobinning almashtirib bulmaydigan tarkibiy qismidir. Katta
yoshdagi odam organizmida 0,005-0,006 % , ya`ni 3 - 4 grammga yaqin temir 
bor. Temirning eng ko`p qismi organizmda qizil ko`mik tomonidan yangi-dan hosil
bo`layotgan eritrositlarning gemoglobini sintezi uchun sarflanadi. Jigar, qon 
qo`shilgan kolbasalar, dukkaklilar, baliq va go`sht maxsulotlari temirga boy. 
Temir ko'plab tana to'qimalarining va ba'zi fermentlarning asosiy tarkibiy qismidir. 
Temirning katta miqdori eritrotsitlarda, taxminan 70% - gemoglobinda mavjud
. 
Temirning asosiy fiziologik ahamiyati gematopoez jarayonida ishtirok etish, 
kislorod va karbonat angidridni tashish va hujayrali nafas olishni ta'min-lashdir. 

---

87