Model anlayışı. Modelləşdirmənin mahiyyəti

Modellərin yaradılmasına və öyrənilməsinə yönələn insan fəaliyyətinə modelləşdirmə deyilir.

      Modelləşdirmə üsulu  bir tədqiqat aləti kimi insanın təbiət və cəmiyyətin inkişaf qanuna uyğunluqlarını dərk etməsi prosesində,ətraf aləmin praktiki dəyişdirilməsi yollarının axtarılmasında mühüm yer tutur.Son illlər computer texnologiyasının sürətli inkişafı nəticəsində bu üsula təkcə fiziklərin,mexaniklərin deyil,iqtisadçıların,sosioloqların,demoqrafların və digər elmlərin nümayəndələrinin marağı daha da artmışdır.Yeni elmi biliklər alınması  üsullarının,o cümlədən modelləşdirmənin tətbiqi istənilən elmi istiqamətin inkişafı üçün zəruri şərtlərdəndir.

      Modelləşdirmə üsulu və vasitələri həm yeni faktların ixahında,həm də idarə etmə qərarlarının qəbul edilməsində səmərəli surətdə müvəffəqiyyətlə tətbiq olunur.Modelləşdirmə həm ayı-ayrı elmi istiqamətlərin ümumi cəhətlərini,həm də onların məzmun spesifikasını nəzərə almağa imkan verdiyindən,bu üsulun köməyi ilə elmin mühüm sahəsini-müasir elmi biliklərin sintezi məsələsini həll etmək mümkün olmuşdur.Mahiyyət etibarı ilə modelləşdirmə anlayışı elmi idrakla eyniləşdirilir,obyekti dərk etmək-onu modelləşdirmək kimi qəbul edilir.

      Modelləşdirmə prosesi üç elementi özündə birləşdirir: Orijinal  (tədqiqat obyekti) – qnoseoloji  subyekt  (tədqiqatçı) – model (öyrənilənlə  öyrənən  arasında  vasitə) 

. Biz  real   aləmdə  tamamilə.başqa  bir  M  obyektini  (o.obyektinin  modelini)  ya

radırıq.Modelin  qurulması  mərhələsi  ( I )  obyekt — orijinala  dair müəyyən  biliklərin  olmasını.nəzərdə  tutur.Model  obyektin  ən  mühüm  cəhətlərini  əks  etdirir  və  onun  orijinala  nə.dərəcədə  uyğun  olmağı  məsələsi  konkret 

təhlil  tələb  edir. Modelləşdirilən  obyektin  bir  cəhətinin  dərindən  öyrənilməsi, digər  tərəflərin  tədqiqindən  imtina  etmək  hesabına  başa  gəlir.Odur  ki,istənilən  model  orijinalı  yalnız  ciddi  məhdud  mənada  əvəz edir. Modelləşdirmənin   sonrakı (II) mərhələsində  model  müstəqil  tədqiqat  obyektinə  çevrilir.Bu  zaman  model  üzərində  eksprimentlər (sınaqlar)  aparırılır,modeli  təyin edən  əsas  parametrlər  dəyişdirilir  və modelin   müvafiq  vəziyyətlərinə  dair  biliklər  sistemləşdirilir. Bu  mərhələnin  yekunu  model  haqqında  bitkin  biliklər  yığını  (MB) olur.

      Daha  sonra  (III)  biliklərin  modeldən  original  üzərinə  köçürülməsi  həyata  keçirilir.Yeni  biliklər  sistemi  (OB) formalaşdırılır.Eyni  zamanda  model  dilindən  orijinalın  dilinə  keçir. Nəhayət  son  mərhələdə  (IV )  modelin  köməyilə  alınan  biliklər  praktikada  yoxlanılır,obyektin  ümumiləşmiş  nəzəriyyəsini qurmaq  və  obyekti  idarə  etmək üçün  istifadə edilir.Yekunda  yenə  də  real  obyekt  problematikasına  qayıdır.Modelləşdirmə  dövri  xarakterli  prosesdir.Başqa  sözlə  ilk  dörd  mərhələli  dövrdən  sonra  ikincisi,üçüncüsü  və s.  gələ  bilər.Bu  halda  tədqiq olunan  obyekt  haqqında  biliklər  genişləndirilir  və dəqiqləşdirilir,başlanğıc  model  isə  tədricən   təkmilləşir.Obyekt  haqqında  ilkin 

biliklərin  nisbətən  az  olması  və  modelin  qurulmasında  buraxılan səhvlər  nəticəsində  modelləşdirmənin  birinci  dövründən sonra  aşkarlanan  çatışmazlıqları  sonrakı  dövrlərdə aradan  qaldırmaq  olar.Odur  ki, modelləşdirmə  metodologiyasında  kifayət  qədər  özünü  təkmillləşdirmə  imkan

ları  nəzərdə  tutulmuşdur.

Mühazirə № 2