Moliya tizimi va moliyaviy siyosat

2. Moliya bozori mohiyati, uning unsurlari.

Moliya bozori

-tarkiban qimmatbaho qog‘ozlar bozori va qarzga beriladigan pul bozoridan iborat.

Moliya bozorida obligatsiya, aksiya, veksel va sertifikat kabi hujjatlar ham pul singari muomilada bo‘ladi. Qimmatbaho qog‘ozlar asosan fond birjalari orqali sotiladi.

Qimmatbaho qog‘ozlar bozori				Kredit bozori
Moliya bozori
Emmisiya pul (valyuta) bozori			Fondlar bozori		Investitsiya bozori

Pul bozori -

qisqa muddatli kredit bozori, kapital bozori - esa uzoq muddatli kredit bozori ekanligi bilan ajralib turadi.

Fond bozorida

-qimmatbaho qog‘ozlar - aksiya, obligatsiya, sertifikatlarni dastlabki sotilishi o‘tkaziladi.

Fond birjasida

-yuqorida aytib o‘tilgan qimmatli qog‘ozlarning qayta sotilishi yuz beradi.

Moliya bozoridagi operatsiyalar maxsus vositachilar: makler, broker, dilerlar orqali amalga oshiriladi.

Makler	- bitimlarni tuzish uchun sheriklarni uchrashtiradi, lekin o‘zi bitim tuzmaydi. Sotuvchi va haridordan o‘z xizmati uchun haq oladi.
Broker	- shaxs yoki firma bo‘lib, alohida qimmatli qog’ozlar bo‘yicha tor doiradagi mutaxassis. Tomonlar kelishuvi asosida bitim tuzadi. Ma’lum miqdorda komission haq oladi.
Diler	- o‘z hisobiga va o‘z nomiga qimmatbaho qog’ozlarni sotib oladi, keyin uni sotadi.

Aksiya

- o‘z egasiga ulushiga muvofiq dividend keltiruvchi qimmatli qog‘oz bo‘lib, dastlab XVII asrning boshlarida Golandiyada, Angliyada, so‘ng Yevropadagi boshqa mamlakatlarda paydo bo‘lgan.

Aksiya va obligatsiyani o‘z nomidan chiqarib, ularni birlamchi fond bozorida dastlabki sotishga qo‘yuvchilar emitent deyiladi. Aksiyaning o‘zida ko‘rsatib qo‘yilgan summa uning nominal qiymati deyiladi. Aksiya sotilganda talab va taklifga qarab uning amaldagi narxi nominal qiymatidan yuqori yoki past bo‘ladi. Aksiyaning sotilish narxi bozor kursi, fond birjasida aksiya narxining belgilanishi kotirovka deyiladi.
Aksiyaning narxi eng avval unga tegadigan dividendga bog‘liq. Firmaning mavqei mustahkam, moliyasi baquvvat bo‘lsa, binobarin, yaxshi foyda topsa, aksiyaga dividend ko‘p to‘lanadi. Shunga ko‘ra aksiyaga talab yuqori bo‘lib, uning narxi ham ortadi.

AKSIYA TURI