Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish

1.Soliqlarni rejalashtirisning nazariy asoslari 
Oʼzbekistonda aksionerlik jamiyatlarida soliqlarni rejalashtirish 
masalalarining nazariy, metodologik va amaliy jihatlari maxsus, mustaqil 
tadqiqot obʼekti sifatida yetarli darajada oʼrganilmaganligi ilmiy maqola 
uchun tanlangan mavzuning dolzarbligini va ilmiy-amaliy ahamiyatga ega 
ekanligini belgilab beradi. Mavzuga oid adabiyotlar tahlili Oʼzbekistonda 
B.Yu.Xodiev, B.B.Berkinov, I.L.Butikov, D.X.Suyunov, M.B.Xamidullin, 
А.А.Xoshimov, R.X.Karlibaeva, S.S.Gʼulomov, R.I.Yaushev va boshqa 
olimlar oʼz ilmiy ishlarida aksionerlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv 
tizimi va uning milliy modeli shakllanishi bosqichlarining oʼziga xos boʼlgan 
afzallik 
va 
kamchiliklarini 
tavsiflashga 
katta 
eʼtibor 
qaratgan. 
Mamlakatimizda 
aksionerlik 
jamiyatlarida 
soliqlarni 
rejalashtirish 
metodologiyasini tadqiq qilishning nazariy-uslubiy asosini aksionerlik 
jamiyatlarida korporativ boshqaruv va korporativ soliq menejmenti, soliqlarni 
rejalashtirishni tashkil etish va boshqarishning makroiqtisodiy va korporativ 
koʼlami vazifalari, korxonada soliqlarni strategik va taktik rejalashtirish 
metodologiyasini takomillashtirish kontseptsiyalari tashkil etadi. Bu esa 
aksionerlik jamiyatlarida soliqlarni rejalashtirish metodologiyasini chuqurroq 
tadqiq etish va uning uslubiy jihatlarini yanada takomillashtirishni taqozo 
etadi. 
Iqtisodiy adabiyotda va mualliflarning ilmiy chiqishlarida soliqlarni 
rejalashtirish mazmuni sifatida turli tushunchalar talqin qilinmoqda (1-
jadval).
1-jadval 
Soliqlarni rejalashtirishga oid qarashlar 
Soliqlarni 
rejalashtirish 
mazmuni 
sifatida talqin etilgan tushunchalar
Mualliflar
Аdabiyotlar manbasi
―Soliqlarni rejalashtirish - soliq 
toʼlovchining turli usul va vositalardan 
foydalanish 
orqali 
oʼz 
soliq 
majburiyatlarini kamaytirish va oʼz 
oborotidagi pul oqimini koʼpaytirish 
maqsadida 
qonun 
doirasidagi 
maqsadga 
yoʼnaltirilgan 
harakatlarining majmui‖dir.
V.V.Semeni
xin, 
Yu.V.Emelь
yanova
Оптимизация и выбор 
системы 
налогообложения: 
практическое 
руководство / В.В. 
Семенихин, 
Ю.В. 
Емельянова. – М.: 
ЭКСМО, 2017. - С. 4
―Soliqlarni rejalashtirish makro va 
mikrokoʼlamdagi farqlarga ega, u soliq 
jarayonining bir qismi boʼlib uning 
mohiyati - davlat, mahalliy hokimiyat 
I.V.Sergeev, 
А.F.Galkin, 
O.M.Voront
sova .
Налоговое 
планирование / И. В. 
Сергеев, А. Ф. Галкин, 
О. М. Воронцова. – 

---

26 
organlari va soliq toʼlovchilarning 
berilgan davr 
mobaynida tegishli 
byudjetga 
soliq 
tushumlarining 
iqtisodiy asoslangan miqdorlari hamda 
aniq 
olingan 
xoʼjalik 
subʼekti 
tomonidan toʼlanishi lozim boʼlgan 
soliqlar hajmi‖dir.
М.: 
Финансы 
и 
статистика, 2018. – С. 
85. 
―Soliqlarni rejalashtirish mazmuni 
soliq toʼlovlari nuqtai-nazaridan soliq 
organlari 
faoliyati 
samaradorligini 
oshirish va soliqlarni toʼgʼri va oʼz 
vaqtida 
hisoblash 
va 
toʼlashni 
taʼminlashga 
qaratilgan 
normativ 
koʼrsatkichlar hamda soliq rejalari 
tizimini ishlab chiqish jarayoni‖dir.
V.А.Babanin
, 
N.V.Voronin
a
Организация 
налогового 
планирования 
в 
российских компаниях 
/ В.А. Бабанин, Н.В. 
Воронина 
// 
Финансовый 
менеджмент. – 2016. - 
№1. – С. 21.
4 
―‖Soliqlarni 
rejalashtirish 
tushunchasining mohiyatini keng va 
tor 
maʼnolarda 
tushunish 
lozim. 
Xoʼjalik yurituvchi subʼekt darajasida 
soliqlarni rejalashtirish keng maʼnoda 
uni iqtisodiy rivojlantirishning yagona 
strategiyasi doirasida moliya-xoʼjalik 
faoliyatini boshqarishning bir qismi 
boʼlib, mablagʼlar cheklanganligi va 
ulardan 
mmuqobil 
foydalanish 
imkoniyati zarurligi sharoitida korxona 
istagan kelgusi moliyaviy holatga 
erishish uchun soliqqa tortishning 
qonun doirasidagi optimal vositalari va 
usullaridan tizimli tarzda foydalanish 
jarayoni‖dir. Tor maʼnoda esa mazkur 
tushuncha aniq xoʼjalik subʼekti uchun 
alohida soliq summalarining minimal 
darajada rejalashtirilishini anglatadi‖.
Ye.S. 
Vыlkova
Вылкова 
Е.С. 
Налоговое 
планирование. - М.: 
Издательство Юрайт, 
2018. – С.26-27.
―Soliqlarni rejalashtirish - soliq 
toʼlovchi tomonidan soliq toʼlovlarini 
minimallashtirish maqsadida amalga 
А.M.Аmano
v
Приоритетные 
направления 
совершенствования 

---

27 
oshiriladigan tashkiliy xususiyatga ega 
boʼlgan tadbirlardir‖
налоговой 
системы 
Республики 
Узбекистан. 
Электр. 
Ресурс. 
https://cyberleninka.ru/ 
article/n/prioritetnyenap
ravleniyasovershenstvo
vaniya-
nalogovoysistemy-
respubliki-uzbekistan 
Soliqlarni rejalashtirish 
- 
xalqaro 
xuquq va amaldagi soliq qonunchiligi 
talablarini buzmagan holda iqtisodiy 
subʼekt zimmasidagi soliq yukini 
keskin pasaytirish imkonini beruvchi 
murakkab va deyarli legitim tizimlarni 
ishlab chiqishni oʼz ichiga oluvchi 
soliq yukini minimallashtirish usuli‖
O.R.Meyliev Налоговые 
факторы 
экономического 
развития 
регионов. 
Электр. 
Ресурс. 
https://cyberleninka.ru/ 
article/n/nalogovye-
faktoryekonomicheskog
o-razvitiyaregionov] 
Mamlakatimizda ushbu masalalar boʼyicha koʼplab ilmiy tadqiqotlar olib 
borilgan boʼlsada, lekin aktsiyadorlik jamiyatlarida soliq menejmentini samarali 
tashkil etish, aktsiyadorlik jamiyatlarida soliqlarni rejalashtirish amaliyoti 
masalalari boʼyicha tadqiqotlar mamlakatimiz miqyosida yetarli darajada olib 
borilmagan. Soliqlarni rejalashtirish nazariyasi va amaliyotiga bagʼishlangan 
adabiyotlar tahlili koʼrsatishicha, bu sohaga oid adabiyotlar soni koʼp boʼlishiga 
qaramay, mualliflarning ―soliqlarni rejalashtirish‖ tushunchasiga bergan taʼriflari 
har doim ham soliqlarni rejalashtirish, soliqlarni mukammallashtirish va soliqlarni 
minimallashtirish tushunchalarini aniq farqlashga imkon bermaydi. Masalan, 
S.Malakeeva mazkur tushunchalarni birday koʼradi va ularning mohiyatini soliq 
toʼlovchilarning soliq toʼlovlarini kamaytirish yuzasidan harakatlari sifatida talqin 
etadi 
4
.
S.Elmirzaev "Soliqlarni rejalashtirish – qonunchilik tomonidan taqdim 
etilgan yengilliklar va soliq majburiyatlarini qisqartirishning boshqa qonuniy 
usullaridan foydalangan holda soliq va ularga tenglashtirilgan toʼlovlarni 
kamaytirish boʼyicha belgilanadigan moliyaviy rejalashtirish turidir"
5
deb 
4
Малакеева С. Роль налогового планирования на предприятиях малого бизнеса // 
Предпринимательство. – 2017. -№ 6. – С. 114.
5
Elmirzaev S.E. Oʼzbekiston Respublikasida korporativ soliq menejmentini rivojlantirish
istiqbollari. I.f.n. ilmiy dar.olish uchun taqdim etilgan diss.avtoref. – T., 2012. – 9

---

28 
taʼkidlaydi. X.B.Zaripov fikricha, ―soliqlarni rejalashtirish jarayonida asosiy tijorat 
va investitsion natijalarga erishish toʼlanadigan soliqlar summasi darajasining 
asoslangan yoki optimal miqdori orqali taʼminlanmogʼi lozim.
А.Zaynutdinov ―Soliqlarni rejalashtirishni 
mikrodarajada 
umumiy 
rejalashtirish tizimining bir qismi sifatida, boshqaruv faoliyatining koʼrinishi 
sifatida, xoʼjalik subʼekti haraktlarini soliqqa tortish orqali tartibga solish usuli‖ 
sifatida talqin etadi. Soliqlarni rejalashtirish korxonani boshqarishning umumiy 
maqsadiga erishishni taʼminlaydi: tang vaziyatlarda - yashab qolish; normal 
vaziyatlarda – samaradorlikni oshirish, oʼz moliyaviy resurslari hajmini oshirish va 
raqobatchilar oldida ustunliklarga ega boʼlish‖. 
X.Djamalov taʼkidlashicha,‖ soliqlarni rejalashtirish moliyaviy resurslarni 
oshirishga, soliq bazasi tarkibi va miqdorini tartibga solish orqali korxonani 
moliyaviy sogʼlomlashtirishga qaratilgan rejali faoliyatlar majmuidir‖/