Moliyaviy va boshqaruv hisobi

1.4 Tarixiy rivojlanishi va konseptual qoidalar tizimi
Konseptual qoidalar tizimi 1980 yillarda Moliyaviy Buxgalteriya Standartlari Qo’mitasi va Xalqaro Buxgalteriya Standartlari Qo’mitasi tomonidan AQSH, Kanada va Avstraliyada yaratilgan. Xalqaro moliyaviy hisobotlar standarti (IFRS) qoidalar tizimida vazifalari, o’ziga xosligi va chegarasi yozib qo’yilgan qaysi moliyaviy hisob va qayd qilish ajratiladi.
Buxgalteriya konseptual qoidalar tizimi mavjud amaliyot tizimlarini rivojlangan yangi amaliyotlar bilan tayyorlanishini qabul qilinishini belgilab beradi. Konseptual qoidalar tizimi buxgalteriya ishi tomonidan cheklovlarni o’z ichiga oladi. Bu moliyaviy hisobotlar tayyorlashning obyektlari, hisobotning sifat harakteri, moliyaviy hisobotning elementlari va boshqarish ishlarini o’z ichiga oladi. Boshqarish ishlari mahsulotlarni tan olish, hisobotda qiymatlarning o’lchovi, moliyaviy hisobotning taqdimoti va korxonaning hisoboti tayyorlanishini qamrab oladi. U yana yuqorida har bir qismda eslatib o’tilgan qoidalar, prinsiplar va cheklovlarni ifoda etadi.
Hamzah Ismail (1988) konseptual qoidalar tizimining 4 ta o’rganilishi kerak bo’lgan talablari.

1. 
   Chegaralash nima moliyaviy hisobotda ichiga olingan bo’lsa
   
2. 
   Yangi imkoniyatlarga ro’baro kelish uchun buxgalteriya sohasini yaratmoq tayyorlamoq
   
3. 
   Buxgalteriya amaliyotini oqilona tashkil etish
   
4. 
   Korxonaga o’lchovlarni va faoliyat metodlarini tanlashda imkoniyat bermoq.³
   

Umumiy qabul qilingan buxgalteriya tamoyillari( UQBT)
Umumiy qabul qilingan buxgalteriya tamoyillari buxgalterlar tomonidan buxgalteriya ma`lumotlarini ichki va tashqi foydalanuvchilarga taqdim etishning yo`llari va standartlarining umumiy tarmog`i deb tariflanadi. UQBT AQSh da faoliyatini boshlagan bo`lib, Amerika p`olat korporatsiyasi moliyaviy hisobotini chiqarishni va auditorlar ma`lumoti 1983 yilda berilishni boshlagandan beri amal qilib kelmoqda.
UQBT buxgalteriya qoidalari va ish tartibini o`z ichiga oluvchi yo`l-yo`riqlar yig`indisidan iborat, shuningdek, tijorat va notijorat tashkilotlarida sodir bo`ladigan har bir ishni hisobga olish va xabar berishni ham o`z ichiga oladi. Firmalar o`rtasida qarorlar qabul qilish va taqqoslamalarni ichki va tashqi foydalanuvchilar tomonidan moliyaviy hisobotlarni tushunilishi kafolati maqsad qillib olingan. UQBT moliyaviy hisobot va auditda keng qo`llaniladi.⁴