Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

v) fövqəladə rejimdə: 
əhalinin mühafizəsini təşkil etmək; 
fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılmasını təşkil etmək; 
işlərə  bilavasitə  rəhbərlik  etmək  üçün  operativ  qrupları  fövqəladə  hallar  baş 
vermiş rayonlara göndərmək; 
işləri  yerinə  yetirmək  üçün  qüvvə  və  vasitələri  fövqəladə  hallar  baş  vermiş 
rayonlara göndərmək; 
fövqəladə hallar yaranmış rayonlarda təbii mühitin vəziyyətinə daimi nəzarəti 
gücləndirmək. 
15.  Fövqəladə  halların  nəticələrinin  aradan  qaldırılmasını  fövqəladə  hallar 
üzrə  komissiyalar  təşkil  edirlər.  Adətən,  fövqəladə  halların  nəticələrinin  aradan 
qaldırılmasına bilavasitə aşağıdakı komissiyalar rəhbərlik edir: 
nəticələri  istehsalat  binalarından  kənara  yayılmayan  qismi  fövqəladə 
hallarda—fövqəladə hallar üzrə obyekt komissiyaları; 
nəticələri obyektin ərazisindən kənara yayılmayan obyekt miqyaslı fövqəladə 
hallarda—fövqəladə  hallar  üzrə obyekt komissiyaları  (ehtiyac  olarsa,  şəhər, rayon 
və sahə komissiyaları operativ qruplarının iştirakı ilə); 
fövqəladə  halların  yayılması  hüdudlarından  asılı  olaraq  nəticələri  şəhərin 
(rayonun)  və  ya  regionun  ərazisindən  kənara  yayılmayan  fövqəladə  hallarda—
fövqəladə  hallar  üzrə  icra  hakimiyyəti  orqanlarının  və  ya  Naxçıvan  MR  Nazirlər 
Kabinetinin komissiyası; 
nəticələri  respublikanın  ərazisindən  kənara  yayılmayan  regional  fövqəladə 
hallarda  —  Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər  Kabinetinin  fövqəladə  hallar  üzrə 
Komissiyası. 
16. Azərbaycan Dövlət Sistemi və onun vəsilələri müvafiq surətdə respublika 
büdcəsindən və yerli büdcələrdən, ayrılan xüsusi fondlar hesabına nazirliklərin və 
baş  idarələrin  mərkəzləşdirilmiş  fondlarından,  həmçinin  müəssisələrin  sosial-
iqtisadi  inkişaf  fondlarından  maliyyələşdirilir.  Göstərilən  fondların  sərəncamçıları 
müvafiq fövqəladə hallar üzrə komissiyalardır. 
Azərbaycan  Dövlət  Sisteminin  hər  bir  səviyyəli  vəsiləsi  fövqəladə  halların 
qarşısının alınması və belə hallarda fəaliyyət üzrə işlərin maddi-texniki və maliyyə 
təminatını müstəqil surətdə təşkil edir. 
Fövqəladə  halların  qarşısının  alınması  işlərinə  cəlb  olunmuş  təşkilatların 
xərcləri onları işə cəlb etmək barədə qərar verən orqanın hesabına ödənilir. 
17.  Əhaliyə  fövqəladə  hallardan  mühafizə  üsullarının  öyrədilməsi  müstəqil 
surətdə,  iş,  yaşayış  və  təhsil  yerlərində  aparılan  məşğələ  və  məşqlərdə,  kütləvi 
informasiya vasitələrindən istifadə olunmaqla və xüsusi təlimlər keçirməklə təşkil 
edilir. 
18.  Azərbaycan  Dövlət  Sisteminin  təşkilini  təkmilləşdirmək,  sistemin 
idarəetmə  orqanlarının,  qüvvə  və  vasitələrinin  hazırlığını  və  hazırlanmasının 
keyfiyyətini yoxlamaq məqsədilə hər il onun vəsilələrində planlaşdırılmış təlimlər 
və məşqlər keçirilir. 
III.  Dinc  və  ya  müharibə  dövründə  mümkün  olan  ziyan  və  itkilərin  həcminin 
maksimum  azaldılması  məqsədilə  təsərrüfat  obyektlərində  işin  dayanıqlığınin 

---

təmin  edilməsi  ölkənin  iqtisadiyyatı  ilə  əlaqədər  vacib  məsələdir.  Bu  həmçinin 
mülki müdafiənin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri sayılır. 
Respublikamızın  ərazisindəki  hər  bir  obyekt,  müxtəlif  kortəbii  hadisələrin,  o 
cümlədən  də  bunlardan  ən  fəlakətlisi  olan  zəlzələnin  təsir  dairəsinə  düşə  bilər. 
Yalnız  onu  qeyd  edək  ki,  ölkəmizin  ümumən  hər  yeri  8  baladək,  ərazinin  dörddə 
biri  qədəri  də  9  baladək  zəlzələ  ehtimallı  sahələr  sayılır.  Yalnız  9  ballıq  zonada 
əhalinin 20%-i, sel təhlükəli rayonlarda isə 5%-dən çoxu yaşayır. 
Bütün  bunların  nəticəsində  yarana  biləcək  dinc  və  müharibə  dövrlərindəki 
fövqəladə  hadisələr  zamanı  təsərrüfat  obyektlərinin  zədələnmə  dərəcəsi  nəinki 
onların  hansı  gücdə  kortəbii  hadisə  rayonunda  yerləşdiyindən  həm  də  bu 
obyektlərin müdafiəyə hazırlaşması dərəcəsindən asılı olacaq. 
Bu hazırlığın məğzini isə onun binaların və qurğuların fiziki  davamlığı da daxil 
olmaqla,  burada  işin  sabitliyini  artırmaq  üçün  görülən  tədbirlər  təşkil  edir.  Belə 
tədbirlər  görülmüş  obyektlər,  nisbətən  azalacaq,  şəxsi  hey’ətin  müdafiəsi  e’tibarlı 
olacaq,  deməli,  obyekti  daha  qısa  müddətdə  yenidən  işə  salıb  lazımi  məhsulları 
istehsal etməyə xeyli əlverişli imkan yaranacaqdır. 
Fövqəladə  hadisələr  zamanı  obyektdə  işin  sabitliyi  nə  deməkdir  və  onun 
yüksəldilməsi nədən ibarətdir? 
Obyektdə  işin  dayanıqlığı  –  obyektin  qəzalara,  kortəbii  hadisələrə  və  müasir 
silahların zədələyici təsirinə davam gətirməsi, bunların təsiri şəraitində belə, planda 
nəzərdə  tutulmuş  həcmdə  məhsul  buraxması,  mühəndis-texniki  avadanlığı  zəif, 
yaxud,  orta  dərəcədə  zədələndikdə  istehsalın  mümkün  qədər  tez  bərpa  olunması 
qabiliyyətinə deyilir. 
Maddi  nemətlər  istehsal  edilməyən  obyektlərin  (nəqliyyat,  rabitə,  səhiyyə, 
tədris  müəssisələri  və  s.)  işinin  dayanıqlığı  deyildikdə  isə,  onların  fövqəladə 
hadisələr zamanı öz funksiyaların yerinə yetirməsi bacarığı nəzərdə tutulur. 
İşin  sabitliyinin  yüksəldilməsi  isə,  obyektlərin  məhz  bu  qabiliyyətinin  və 
imkanların 
artırılıb 
müvafiq 
normativ 
sənədlərin 
tələbləri 
səviyyəsinə 
çatdırılmasından  ibarətdir.  İşin  dayanaqlığının  artırılması  üçün  obyektlərdə  hələ 
əvvəlcədən  mühəndis-texniki  texnoloci  və  təşkilati  tədbirlər  kompleksi  işlənib 
hazırlanır  və  vaxtında  həyata  keçirilir.  Belə  tədbirlərin  görülməsində  əsas  konkret 
məqsədlər aşağıdakılardır: 
-  İstehsalat qəzalarının qarşısını almaq; 
-  qəzalar,  təbii  fəlakətlər  vaxtı,  habelə  müasir  silahların  təsiri  nəticəsində  baş 
verə biləcək itki və zərəri azaltmaq; 
-  fəlakətlərin,  qəzaların,  eləcə  də  düşmən  hücumu  nəticələrinin  tez  aradan 
qaldırılmasına şərait yaratmaq; 
-  pozulmuş  istehsal  prosesinin  qısa  müddətdə  bərpa  olunması  imkanını  əldə 
etmək; 
-  ekstremal  şəraitdə  işçilərin,  onların  ailə  üzvlərinin  normal  həyat  şəraitini 
təmin etmək. 
Fövqəladə  hadisələr  zamanı  istehsal  obyektlərində  və  sahələrində  işin 
dayanıqlığının  artırılması  çox  olduğu  qədər,  həm  də  geniş  sahəli  və  mürəkkəb  bir 
problemdir.  Burada  istehsalatların  ərazidə  düzgün  yerləşdirilməsi,  əvəzedici 
istehsalat və müəssisələrin yaradılması, etibarlı maddi-texniki təchizatın, nəqliyyat 

---

əlaqələrinin  təmin  olunması,  əlavə  yanacaq  növünə,  digər  xammal  və 
texnologiyalara keçmək üçün hazırlıq tədbirlərindən başlamış, obyektlərdə işçilərin 
müdafiə  edilməsinə,  fəlakət  nəticələrinin  aradan  qaldırılmasınadək  müxtəlif  işlər 
aiddir. Bunların bir qisminin hələ obyektlərin layihələşdirilməsi və tikilməsi vaxtı, 
digərlərinin  isə  sonradan  yerinə  yetirilməsi  nəzərdə  tutulur.  Bütün  bu  tədbirlər 
səlahiyyətli  orqanlar  tərəfindən  təsdiq  edilmiş  normativ  sənədlərə  uyğun  olaraq 
icra edilir.  
Dayanıqlığın  artırılması məqsədi ilə mülki-müdafiə mühəndis-texniki tədbirlərinin 
təyinatı və tətbiq olunması. 
 
Mülki  Müdafiə  orqanlarının  vəzifəsi  istehsalatın  tərkib  hissələrinin-işçi 
qüvvəsinin,  avadanlıqların,  xammalın,  hazır  məhsulların  müdafiəsinə  yönəldilmiş 
mühəndis-texniki və digər tədbirlərin işlənib hazırlanması və yerinə yetirilməsində 
iştirak etməkdir. 
Fövqəladə  hadisələr  zamanı  obyektdə  işin  dayanıqlığını  artıran  tədbirlər 
kompleksində  mühəndis  texniki  tədbirlərin  yerinə  yetirilməsi  xüsusən  böyük 
əhəmiyyətə  malikdir.  Yuxarıda  deyildiyi  kimi,  belə  tədbirlər  bina  və  qurğuların, 
kommunikasiyaların  müxtəlif  dağıdıcı  təsirlərə  fiziki  davamlığını  artırmaq  üçün 
görülür. 
Yeni  müəssisələr,  digər  müxtəlif  obyektlər  layihələşdirilərkən  və  tikilərkən 
yerinə yetirilən mühəndis-texniki tədbirlər daha səmərəli və iqtisadi cəhətdən xeyli 
sərfəli olur. 
Bu  zaman  ilk  növbədə,  obyektin  ərazisində  bina  və  qurğuların  yerini  zonalar 
üzrə planlaşdırmaq,  yəni  istehsalat qurğularını, ambarları, zavod  idarəsi binalarını 
və  digər  müxtəlif  məqsədli  tikililəri  ayrı-ayrı  qruplar  şəklində  (zonalarla) 
yerləşdirmək  nəzərdə  tutulur.  Xüsusən  partlayış  təhlükəli  sexləri,  laboratoriyaları, 
güclü  təsirli  zəhərli  maddə  tutumlarını  ayrıca  yerləşdirmək  vacib  sayılır.  Təcrübə 
göstərir  ki,  bütün  bunlar  həm  də  qəzalar,  dağıdıcı  kortəbii  hadisələr,  başqa  kənar 
təsirlər  şəraitində  ikinci  zədələyici  amillər  törəməsinin,  uçqun  qalaqları 
yaranmasının xeyli dərəcədə qarşısını alır. 
Obyektlər  tikilən  dövrdə  həmçinin  orada  işləyəcək  işçilərin  müdafiəsi  (MM 
müdafiə qurğularının tikilməsi və s.) məsələləri də həll edilir. 
Fəaliyyətdə olan obyektlərdə isə belə tədbirlər müəssisələrin yenidən qurulması 
vaxtı və itehsalatın təkmilləşdirilməsi qaydası ilə həyata keçirilir. 
Araşdırma  zamanı  obyektin  istehsal  prosesində  iştirak  edən  elementlərinin 
mövcüd  vəziyyəti  müasir  silahların  bütün  zəhərləyici  amillərinə,  ikinci  amillərə, 
habelə  ehtimal  edilən  kortəbii  hadisələrinin  təsirinə  davamlıq  baxımından 
qiymətləndirilib  təyin  edilir.  Bundan  məqsəd  –  obyektin  istehsal  fəaliyyətində  ən 
zəif  sahələri  aşkara  çıxarmaq  və  onların  etibarlığını,  eləcə  də  bütünlüklə 
müəssisənin sabit işini təmin etmək üçün tələb olunan mühəndis-texniki, texnoloci 
və təşkilati tədbirləri müəyyənləşdirməkdir.