Mövzu-1 “AZƏrbaycan multikulturaliZMİ” FƏNNİNİn predmeti, metodlari, funksiyalari və

Ümumiləşdirmə

Ümumiləşdirmə metodu vasitəsilə bir neçə obyektin ümumi cəhətləri

bir məfhumda birləşdirilir. Məsələn, “udi xalqı”, “ingiloy xalqı”

və “xınalıq xalqı” məfhumları “alban xalqları” məfhumunda ümumiləşdirilir.

Obyektlərin ümumi cəhətləri onların analiz və müqayisə

olunması nəticəsində əldə olunur. Ümumiləşdirmə metodu xüsusi

məfhumdan ümumi məfhuma yönəlmişdir. Məfhumun ümumiləşdirilməsi

bir məntiqi əməliyyat kimi onun həcminin genişlənməsi, məzmunun

isə daralması ilə xarakterizə olunur. Bu əməliyyat eyni zamanda

məfhumun konkretliyinin azalmasına da səbəb olur. Məsələn, “Azərbaycanın

ictimai fikir tarixində tolerantlıq ideyaları” məhfumunun

ümumiləşdirilməsindən alınan “Azərbaycanın ictimai fikir tarixi”,

“İctimai fikir tarixində tolerantlıq ideyaları” və s. məhfumlar məzmun

və konkretlik baxımından verilmiş məfhumdan aşağıdadır. Lakin buna

baxmayaraq yeni alınmış məfhumlar tədqiq olunan obyektin mahiyyətinin

açılması istiqamətində atılan mühüm bir addımdır. Çünki yeni bir

məfhumun mahiyyətini müəyyən edərkən atılan ilk addım onun ümumiləşdirilməsidir,

yəni verilmiş məfhumu həcm baxımından daha geniş

məfhumun həcminə daxil edilməsidir. Məsələn, “multikultural təhlükəsizlik”

məfhumunu dərk etmək üçün biz ilk növbədə onu ümumiləşdirmə

metodu vasitəsilə həcm baxımından daha geniş məfhum olan

“təhlükəsizlik” məfhumunun həcminə daxil edirik. Bu isə bizdə “multikultural

təhlükəsizlik” məfhumu haqqında müəyyən fikrin yaranmasına

səbəb olur.

Ümumməntiqi metodlardan müşahidə, müqayisə, ölçü və eksperiment

empirik tədqiqata aid olduqları halda, induksiya və deduksiya,

analiz və sintez, abstraktlaşma və ümumiləşdirmə empirik tədqiqatlarla

yanaşı, nəzəri tədqiqatlara da aiddir.