Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Zərbə  dalğası  partlayış  mərkəzindən  hər  tərəfə  çox  yüksək  sürətlə  yayılan 
çox güclü sıxılmış hava, torpaq, su qatından ibarətdir. Zərbə dalğasının zədələyici 
təsirini  xarakterizə  edən  əsas  parametrlər  dalğanın  ön  həddindəki  izafi  təzyiq, 
havanın  sürət  təzyiqi  və  izafi  təzyiqin  təsir  müddətidir.  İzafi  təzyiq  hər  kvadrat 
santimetrə düşən kiloqram qüvvə ilə ifadə edilir. Zərbə dalğasının zədələyici təsiri  
sursatın  gücündən,  partlayışın  növündən  və  partlayış  mərkəzindən  olan 
məsafədən,  yerin  relyefindən  və  s.  asılı  olur.  Məsələn,  20  kilotonluq  nüvə  zərbə 
dalğası  1  km  məsafəyə  2  saniyə,  2  km  məsafəyə  5  saniyə,  3  km  məsafəyə  isə  8 
saniyəyə çatır; 3 meqatonluq partlayış zamanı isə bu müddətlər müvafiq surətdə 
0.5, 2 və 3 saniyə olur. Mühafizə olunmayan adamlar 0,2-0,4 kqq/sm
2
 (20-40 kPa) 
izafi təzyiq zamanı yüngül zədələnməyə, 0,4-0,6 kq q/sm
2
 (40-60kPa) nəticəsində 

---

orta  dərəcəli  zədələnməyə,  0,6-1kqq/sm
2
  (60-100  kPa)  nəticəsində  ağır  dərəcəli 
zədələnməyə,  1  kqq/sm
2
  (100  kPa)  artıq  olan  izafi  təzyiq  nəticəsində  çox  ağır 
dərəcəli  zədələnmələrə  məruz  qalırlar.  Belə  zədələnmələr,  adətən,  ölümlə 
nəticələnir.  Nüvə  silahından  qorunmaq  üçün  düzəldilmiş  sığınacaq  və 
daldalanacaqlar  adamları  zərbə  dalğasının  təsirindən  qoruyur.  Bu  məqsədlə 
xəndəkdən,  yeraltı  binalardan,  habelə  yerin  relyefindən  də  (çala,  dərə,  meşə) 
müəyyən dərəcədə istifadə etmək mümkündür. 
Zərbə dalğası özünün yayılması istiqamətində rast gəldiyi binaları və başqa 
yerüstü tikililəri dağıdır və zədələyir. 
 
İşıq şüalanması nüvə partlayışı zamanı meydana çıxan od kürəsinin saçdığı 
gözə görünən ultrabənövşəyi və infraqırmızı güclü şüalanma selidir. Təsir müddəti 
nüvə  yükünün  gücündən  asılı  olaraq  10-20  saniyə  olur.  İşıq  şüalanmasının 
zədələyici  təsiri  işıq  impulsundan,  yəni  işıq  şüalarına  nisbətən  şaquli  yerləşmiş 
səthin hər bir kvadrat santimetrinə bütün şüalanma ərzində düşən işıq enerjisinin 
miqdarından asılı olur. İşıq impulsunun ölçü vahidi olaraq kal/m
2
 qəbul edilmişdir. 
Müxtəlif  sahələrdə  yaranmış  işıq  impulsunun  kəmiyyəti  nüvə  partlayışının 
gücündən,  növündən,  məsafədən  və  hava  şəraitindən  asılı  olur.  Təsirin  qısa 
müddətinə  baxmayaraq,  işıq  şüalanması  xeyli  məsafələrdə  bədənin  yanıqlarına, 
gözlərin  müvəqqəti  və  ya  daimi  korluğuna,  müxtəlif  materialların  alovlanmasına, 
kömürləşməsi  və  əriməsinə,  yaşayış  məntəqələrində,  meşələrdə,  mədənlərdə 
yanğına səbəb ola bilər. Məsələn havada gücü 1mln. tonluq nüvə partlayışı zamanı 
19  km  məsafədə  4kal/sm
2
,  15  km  məsafədə  10  kal/sm
2
,  10  km  məsafədə  16 
kal/sm
2
  işıq  impulsu  mövcud  olur  ki,  nəticədə  müvafiq  surətdə  bədənin  açıq 
hissələrində  yüngül,  orta  və  ağır  yanıqlar  baş  verə  bilər.  İşıq  şüalanması  qeyri-
şəffaf  materiallardan (divar, taxta, bina və s.)  keçə bilmir. İşıq şüalanması yaşayış 
məntəqələrində, meşələrdə, tarlalarda güclü yanğınlar törədə bilir. 
İşıq  şüalanmasının  təsiri  meteoroloji  şəraitdən  çox  asılı  olur.  Qatı  duman, 
yağış  və  qar  onun  təsirinin  10-20  dəfə  azaldır.  Sığınacaq  və  daldalanacaqlar  işıq 
şüalanmasının təsirindən qorunmaq üçün ən etibarlı yerlərdir. 
 
 
 

---

 
 
Zərbə dalğası və işıq şüalanması