Mövzu №1 Nitq inkişafının əsas vəzifələri. Plan: İnsanın həyatında nitqin rolu

Praktik metodlar- Uşaqları yiyələndirərkən biliklərin nitq praktikasında 
düzgün tətbiqini tətbiq etmək məqsədi ilə praktik metodlardan istifadə 
olunur.Bu metod bir növ oyun xarakteri daşıyır.Bəzi məişət və təbiət 
hadisələriilə tanışlıq prosesində əmək xarakterli metodlardan istifadə etmək 
azımdır.Bu zaman əmək fəaliyyəti tərbiyyəçi və uşaqların sözü üzrə müşahidə 
olunur.Hər bir əmək prosesinin əşyanın adı deyilir.Onların hazırlanması 
mərhələləri təsvir olunur .Nitq inkişafı üzrə işlər bu metodların heç biri tam 
təcrid olunmuş şəkildə tətbiq edilmir.Bu bütün hallarda tərbiyyəçinin sözü 
mühüm rol oynayır.Tərbiyyəçi bu və digər məsələni uşaqların diqqətini lazimi 
əşya və hadisələrə yönəldir.Əyani metodlar tətbiq olunarkən sözdən istifadə 
edildiyi kimi söz metodlarının tətbiqində də əyanilik köməyə gəlir.Praktik 
metodlar isə bunların hər ikisini tələb edir .Hər bir metoda müyəyən piryomlar 
sistemi daxildir.Metodun tərkib hissisi olan piryomlar məşğələnin həmin 
metodla təşkilinə və qarşıda qoyulmuş məqsədə, çatmağa xidmət edir.Metodla 
piryomlar arasında kəskin sərhəd qoymaq düzgün olmaz.Tətbiq edildiyi 
şəraitdən hansı vəzifənin yerinə yetirilməsindən aslı olaraq eyni iş növündən 
gah metod gah da priyom kimi istifadə etmək mümkündür.Məsələn nitq inkişafı 
üzrə işlər prosesində danışıq nitqinin və biliklərin möhkəmləndirilməsinin 
başlıca metodu kimi stifadə olunan müsahibə metodu başqa hallarda (giriş 
müsahibəsftıdə,kino filimdən əvvəl və.s) bir iki suala cavab şəkilində qısa 
müddətli müsahibə şəkilində metodun bir piryomlu kimi işlənir.Şifahi ən geniş 
yayılan nitq nümunəsinin verilməsidir.Nümunə aydın təsirli uşaqların gücünə 
uyğun olmalı təkrara və yamsılamağa imkan verməməlidir.Nitq elementlərinin 
möhkəm yadda qalmasını təmin etmək üçün təşkil olunan təkrar çox vacib 
priyom sayılır.Bu priyomdan fərdi,kollektiv hətda xorla istifadə etmək 
lazımdır.Onun arxasında duran nitq inkişafı üzrə iş aparılarkən bəzən sözün 
mənasını başa salmaq üçün onun arxasında duran əşya hadisə və ya hərəkəti 
izah etmək ,aydınlaşdırmaq bəzən isə hərəkət etməli olduğunu göstərmək lazım 
gəlir.Bu baxımdan izah və nümayiş etdirmə də mühüm piryom hesab 

---

olunur.Uşaqların nitqinin qiymətləndirilməsi də faydalı piriyomlar sırasına 
daxildir.Bu priyomu yalnız tərbiyyəçin uşaqların nitqi haqqında ətraflı fikir 
söyləməsi onu təhlil etməsi kimi başa düşmək azdır.Bu həmdə uşağın öz nitqini 
yoldaşlarının nitqini qiymətləndirməsini əhatə edir. 
Tərbiyyəçinin uşaqlara suallarla müraciət etməsi həmçinin 
priyomdur,sualların tədricən produktiv əqli nəticə tələb edən (niyə ?nəyə 
görə?)və s. olması zəruridir.Suala qoyularkən məntiqi vurğu intonasiya və 
məzmun dəqiqliyi təmin olunmalıdır. 
Şəkilin oyuncağın onların hərəkətinin göstərilməsi kimi əyani priyomlar şifahi 
priyomlarla əlaqəli şəkildə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.Oyunla əlaqələndirilmiş 
səhnələndirilmiş priyomlar nitqin emosiyonallağının təmin olunmasında mühüm 
roy oynayır. 
Bu priyomların heç biri ayrılıqda tətbiq edilmir.Bəzən bir məşğələdə bir neçə 
priyomdan istifadə edilir.Eyni sözlər üzrə iş prosesində tərbiyyəçi əşyaları 
müqayisə etməklə yanaşı həmin sözlərin tələffüzü nümunəsinin uşaqlara 
suallarla müraciət edə bilər nitq inkişafı priyomlarını onların seçilməsini 
bunlardan istifadə qaydasını bilmək nitq inkişafı priyomlarını onların 
seçilməsini bunlardan istifadə qaydasını bilmək nitq inkişafı sahəsində 
müfəqqəyiyət yəmin edən mühüm şərtlərdir.