Mövzu beynəlxalq şİRKƏTLƏRİn xariCİ bazara inteqrasiyanin təŞKİlati formalari, onlarin xarakteri VƏ XÜsusiYYƏTLƏRİ

Təsis sənədlərinin (müqavilə və nizamnamənin) hazırlanması. Bizim ölkədə və xaricdə birgə müəssisənin yaradılması zamanı müqavilənin tərtib edilməsi praktikasının analizi ilə onlara daxil edilən mövqelərin aşağıdakı siyahısını ayırmaq olar:

müqavilənin adı və onun növünə çıxarış;

• 
  müqavilə tərəflərinin adları, onların hüquqi status-
  ları və ünvanları;
  
• 
  müəssisənin adı;
  
• 
  müəssisənin fəaliyyət sferasının müəyyənləşdiril-
  məsi ;
  
• 
  nizamnamə fondu və onun formalaşdırılması qay-
  daları;
  
• 
  layihə iştirakçılarmm hüquq və məsuliyyətteri;
  
• 
  tərəflər arasında məsuliyyət bölgüsü;
  
• 
  müqavilənin qüvvədə olma müddəti;
  
• 
  layihə üzrə mübahişələrin həlli qaydaları;
  
• 
  müqavilə müddətinin bitməsi və ya azalması halla-
  rında müəssisənin ləğv olunması qaydaları;
  

Müqavilədə başlıca məqam kimi birgə müəssisənin iştirakçılarmın hüquq və məsuliyyətləri haqqmda əsasnamələr hesab edilir.

Layihə iştirakçılarınm əsas hüquqları birgə müəssisənin yuxarı idarəetmə orqanlarının formalaşmasmda; fəaliyyətdən əldə edilən gəlirin onlara çatacaq hissəsinin və müəssisənin ləğv olunması zamanı əmlak paymın əldə edilməsindən ibarətdir.

Layihə iştirakçılarmm məsuliyyətləri isə adətən ikitərəfli və birtərəfli hissələrə bölünür. İkitərəfli məsuliyyətə, nizamnamə fonduna zəruri daxiletmələrlə əlaqədar olan, idarəetmədə iştirak ilə, informasiya təminatmda birgə fəaliyyət göstərməsi, birgə müəssisəyə zərər vura biləcək fəaliyyətdən özünü gözləmək və s. ilə əlaqədar məsuliyyətlər aid edilir.

Birtərəfli məsuliyyətin siyahısı birgə müəssisənin yara dılması zamanı iştlrakçı tərəflərin hər birinin milli spesifikliyi və imkanlarmdan asılıdır.

Nəzərə alsaq ki, birgə müəssisənin müvəffəqiyyətü fəaliyyəti əksəriyyətdə hər iki iştirakçı tərəfin üzərinə düşən məsuliyyətin lazımı dərəcədə yerinə yetirilməsindən asılıdır, bu zaman məsuliyyətlilik haqqında müddəanm müqa-viləyə əlavə edilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Əksər hallarda o, itkilərə görə əvəzinin ödənilməsi haqqmda tələbnamə formasında, bəzi hallarda isə cəza, peni və ya cərimə şəkilində təyin edilir.

Bundan əlavə, normativ hüquqi aktlarda nəzərdə tutulduğu tərzdə müəssisənin nizamnaməsinə birgə müəssisənin fəaliyyət xüsusiyyətlərini əks etdirən digər müddəalar da daxil edilə bilər. Bu müddəalara məsələn: layihədə iştirak payına güzəşt, müəssisənin fondları, idarəetmə və onun səlahiyyətləri, nəzarət təftiş komisiyası, ləğv olunmaya əsas və s. aid edilir.

Birgə müəssisənin qeydiyyata alınması. Birgə müəssisənin dövlət qeydiyyatma almması prosesi müvafiq səlahiyyətləndirilmiş dövlət idarəetmə orqanları tərəfindən həyata keçirilir, hansılar ki, müəssisənin dövlət qeydiyya-tının apanlmasına və ya sifarişçiyə müəssisənin qeydiyyata alınmasmdan motivləşdirilmiş imtina səbəbi çatdırılmalıdır. Müəssisənin dövlət qeydiyyatma alınmadan fəaliyyəti qa-nunvericiliyə müvafiq şəkildə qadağan edilir. Dövlət qeydiyyatina alınan müəssisələr müəyyən edilmiş nümunədə qeydiyyat haqqmda şəhadətnamə əldə edirlər və bu andan etibarən hüquqi şəxs statusu əldə edirlər.

Birgə müəssisənin dövlət qeydiyyatı üçün aşağıdakı sənədlər tələb olunur:

• 
  birgə müəssisənin yaradılması haqqmda təsisçilərin
  müraciəti;
  
• 
  təsis sənədlərinin notarial qaydada təsdiq edilmiş iki nüsxədə surətləri; ,
  

• 
  ekspertiza rəyləri (zəruri olduqda);
  
• 
  müəssisənin yaradılması haqqında əmlakın milli
  mülkiyyətçisinin qərarının notarial qaydada təsdiq edilmiş
  surəti və ya onun tərəfiridən səlahiyyətləndirilmiş orqanın
  qərarlarmın surəti; birgə müəssisənin yaradılmasında işti-
  rak edən hər bir yerli hüquqi şəxsin təsis sənədlərinin no-
  tarial qaydada təsdiq edilmiş surətləri;
  
• 
  xarici investorun, ona xidmət edən bankın və ya
  digər maliyyə-kredit təşkilatı tərəfindən onun ödəməqabi-
  liyyətliliyi haqqında verilən sənəd;
  

• xarici investorun çıxış^: etdiyi dövlətin ticarət reyes-
trindən çıxarış və ya xarici investorun, onun qeydiyyatda
olduğu, vətəndaşı olduğu və ya daimi yaşayış yeri olan
ölkənin qanunvericiliyinə uyğuh şəkildə hüquqi şəxs sta-
tusunun digər ekvivalent sübutüsənədi.

Birgə müəssisənin dövlət qeydiyyatma alınmasmdan o vaxt imtina oluna bilər ki, əgər hüquqi şəxsin yaradılması qaydaları və ya təsis sənədləri qanuna müvafiq deyüdir. Hüquqi şəxsin yaradılmasmm məqsədə uyğunsuzluğu (səmərəsizliyi) onun qeydiyyatdan ihntina edilməsi üçün səbəb hesab edilmir. Dövlət qeydiyyatına alınan, həmçinin artıq fəaliyyətdə oİän birgə' müəssisələrin təsis sənədlərinə əlavə və dəylşikliklər də dövlət qeydiyyatından keçiril-məlidir.

Birgə müəssisənin nizamnamə fondu həm milli və həm də xarici investorlärm müəyyən müddətə əldə toplanmış resurslärının birgə müəssisəyə yatınlması hesabına formalaşdırılır. Bİrgə' müəssisənin yaradılmasında iştirak edən tərəflər onun fəaliyyətində həm pul, həm də digər maddi vasitələrlə (avadanlıq, istehsal obyekti, qurğular və s.) çıxış edə bilər.

Iştirakçılar tərəfındən müəssisələrin nizamnamə fonduna milli pul vahidi və ya xarici valyuta formasmda yatırımlar etdiyi zainan, iştirakçılar birgə müəssisələrin yaradılması haqqmda müqavilələrin imzalandığı gün və pul və digər vəsaitlərin faktiki yatırıldığı gün üçün milli bank tərəfindən müəyyənləşdirilmiş milli pul vahidi və xarici valyutanın mübadilə edildiyi məzənnə nəzərə alınmalıdır.

Müştərək sahibkarlıq beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın nisbətən yeni formasıdır. Müştərək sahibkarlığm əsasmda riskdə və mənfəətdə iştirak etmək şərti ilə material ehtiyatian, ma-liyyə vəsaitləri və güclərin birləşməsi durur. İlk dəfə müştərək sahibkarlığın bir forması olan müştərək müəssisə "joint venture" anlayışı XVI-XVII əsrlərdə Böyük Britaniyada yaranmışdır və bu termin dəniz ticarətində istifadə olunmuşdur. Müştərək sahibkarlığm konkret bir tərifi yoxdur. Müştərək sahibkarlığın yaradılması həmçinin ixtisaslaşma və kooperasiyalaşma meyllərihin artmasma stiimul verir. Birgə müəssisələrin tərifi haqqmda çoxlu fıkir ayrılıqları var.