Mövzu beynəlxalq şİRKƏTLƏRİn xariCİ bazara inteqrasiyanin təŞKİlati formalari, onlarin xarakteri VƏ XÜsusiYYƏTLƏRİ
Birgə müəssisələrin yaradılması formaları
Yüklə 74,69 Kb.
|
|
3.Birgə müəssisələrin yaradılması formaları
Birgə müəssisələrin yaradılması əsasında güclərin, maliyyə vəsaitlərinin, material resurslarının birləşdirilməsi və mənfəətdə və riskdə iştirak durur. Birgə müəssisələr aşağıdakı formalarda həyata keçirilir: konsersium; beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar; azad iqtisadi zonalar; müştərək müəssisələr; təsərrüfat cəmiyyətləri; •səhmdar cəmiyyətləri. Bəzən birgə müəsisələr tərəflərin yerli və ya xarici olmasmdan asılı olmayaraq aşağıdakılara bölünür. Xarici tərəfdaşla yaradılan müştərək sahibkarlığın növləri bunlardır. Qanşıq cəmiyyət; Müştərək müəssislər; Azad iqtisadi zonalar. Konsersium (latın sözü-birgə iştirak, birgə əmək-daşlıq) konkret məsələlərin həlli üçün partnyorlarm müvəq-qəti birləşməsidir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar-bunlar hökumətlərarası və dövlətlərarası iqtisadi təşkilatlar, beynəlxalq təsərüfat təşkilatları və birlikləridirlər. Onlar.müqavilələr və onların təsisçilərinin razılığı əsasında qurulurlar. Dövlətlərarası iqtisadi təşkilatların əsas funksiyaları istehsal, elml, və s. sa-hələrdə əməkdaşlıq edən ölkələrin fəaliyyətlərinin koordinasiyasıdır. Beynəlxalq təsərrüfat .təşkilatlarınm əsas funksiyalan elm-istehsal sferasmda birgə təsərrüfat və koordinasiya fəaliyyətidir. Ilk azad iqtişadi zonalar böyük dəniz limanlarmm, dəmir yolları qovşaqlarmın, aeroportlarm-ölkələrin, sərbəst və gömrüksüz xarici əmtəələrin aparılması və gətirilməsi üçün gömrüksüz sahələrindən ayrı xüsusi ərazilər sayılırdı. Uzun zaman ərzində azad iqtisadi zonalar əhəmiyyətli kommersiya fəaliyyətinə çevrildi. Azad iqtisadi zonalar-gömrük sərhəddi daxilində sərbəst ayrılan sahə olub, bütün təsərrüfat məsələlərinin həllində müstəqil hüquqlara malikdir. Azad iqtisadi zonalara xüsusi idarəçilik hüquqları verilir, güzəştli şərait yaradılır. Onlar həmçinin xarici inves-torların iştirakı ilə müştərək müəssisələr də yarada bilərlər. 'Azad iqtisadi zonaların yaradılmasınm əsas məqşəcli xarici və daxili kapitalı cəlb edərək istehsalı təşkil etmək, in-vestisiya şəraiti yaratmaq, xarici bazar üçün rəqabət qabi-liyyətli məhsul istehsal etməkdir. Statistik məlumatlara görə hazırda bütün dünyada 400-ə yaxın azad iqtisadi zona mövcuddur. Onların bəziləri öz funksional xasiyyətlərinə görə sərbəst gömrük zona-larına yaxmdırlar. Azad iqtisadi zonaların əsasən iki forması vardır: LTİcarət xarakterli (fəaliyyətli). 2. istehsal fəaliyyətli. Müştərək müəssisələr dedikdə iki və ya daha artıq ölkənin kapitalı ilə birgə yaradılan müəs-sisələr başa düşülür. iqtisadi ədəbiyyatlarda müştərək müəssisə termini ilə yanaşı "birgə müəssisə", "qarışıq mü-əssisə" anlayışı da işlədilir, Bəzi iqtisadi ədəbiyyatlarda xarici tərəfdaşı olan və birgə fəaliyyət göstərən müəssisələr "Müştərək müəssisə", yerli tərəfdaşı olan müəssisələr-"Şə-rikli müəssisə", dövlətin yaratdığı belə müəssisə isə-"Birgə müəssisə" adlandırılır. Dünya təcrübəsindəjmiştərək müəsşisələrin yaradılmasının 2 müxtəlif tipini fərqləndirtrter. Bunlar "səhmdar ka-pitalı əsasmda yaradılan müştərək müəssisələr" və "kontraktual müştərək müəssisələrdir" Səhmdar müştərək müəssisələr iki və ya daha artıq iştirakçı tərəfindən səhmdar cəmiyyəti formasmda yaradılır və hər bir iştirakçı səhmdar kapitalm müəyyən payına malik olur. Kontraktual müştərək müəssisələr dedikdə fəaliiyətin bu növü müştərək fəaliyyəti həyata keçirmək üçün yeni müəssisənin yaradılmasını nəzərdə tutmur. İştirakçılar arasında həyata keçirilən bütün proseslər müqaviləllər yolu ilə tənzimlənir. Kontraktual razılıq bir neçə yola əsas-lanaraq bağlanır. Hansı formada olur olsun, kontraktual razılıq aşağıdakı hallarda istifadə edilir. Fəaliyyət, müştərək müəssisənin yazılı öhdəçiliyi və müddəti; Direktorlar şurasmm yığıncağı və ya ona bərabər müştərək müəssisəni idarə edən orqan və iştirakçıların səs hüquqları; Iştirakçılar tərəfindən kapital qoyuluşları; Gəlirin, məhsulun və xərclərin əməkdaşlar tərəfindən bölgüsü və ya müştərək müəssisənin nəticələri. Kontraktual razılıq əməkdaşın birini müştərək müəssisənin operatoru və ya meneceri təyin edə bilər. Birgə müəssisələrə nəzər yetirərək onun potensial iştirakçılannın vəziyyətini öyrənmək vacibdir. Məsələn: maliyyə mənbəyi əldə etmək istəyən müəssisə əksər hallarda kiçik müəssisə olur. O böyük maliyyə və əməliyyat imkan-larına malik olan iri firma ilə əməkdaşlıq edir. Öz fəaliyyyətinin həcmini genişləndərməyə can atan kiçik firma (əməkdaş) üçün əməliyyat imkanları hərdən puldan da vacib rol oynayır. Müştərək sahibkarlıqda iri firma (əmək-daş) isə nə qədər pulda maraqlıdırsa, bir o qədər əməkdaşı (kiçik firma) tərəfindən istehsal edilən konkret hər hansı bir əmtəənin bazar seqmentində olan payında maraqlıdır. Bu-na görə də o öz kapitalını adi səhm paketinə deyil, müştərək sahibkarhğa qoyur. Aynca təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək üçün yeni yaradılan müəssisədən (firmadan) fərqli olaraq, müştərək sahibkarlıqda hər iki partnyor müəssisənin məsələ-lərinin həllində aktiv iştirak edirlər. f Avropa iqtisadi Komissiyası müştərək müəssisələr üçün aşağıdakı öhdəçilikləri qeyd edir: tərəfdaşlar arasında ümumi. uzunmüddətli sahibkarl.ıq fəaliyyəti üçün razılığm mövcudluğunu uzun müddətli məqsədlərə çatmaq üçün malüyə vəsaitləri, əsas fonlar, idarəetmə üsulları, intellektual mülkiyyət və digər vəsaitlər formasmda iştirakçıların aktivlərinin birləşdirilməsini birləşdirilmiş aktivlərin (qiymətlilərin) tərəflərin kapital qoyuluşu kimi qiymətləndirilməsi və baxılması fəaliyyəti birgə məqsədləri həyata keçirməyə yönəldilən müstəqil idarəetmə orqanmın yaradılması tərəflərin razılaşdırılmış məqsədlərə çatmasmdan və bunlarla bağlı risklərdən, hər bir partnyorun birgə kapital qoyuluşunda təyin edilmiş faizlə iştirakmdan asılı olaraq mənfəətdə (bölüşdürülməsində) iştirakı Buna görə yuxarıda deyilənə uyğun oiaraq, xarici in-vestor torpağın, təbii ehtiyatların keyfiyyətinə, kadrlarm professional hazırlıq dərəcələrinə, texniki və texnoloji para-metrlərə, daxili bazara, həmçinin müştərək istehsal olunan məhsulların üçüncü ölkələrə ixrac imkanlarına, infrastruk-turun inkişaf səviyyəsinə, və rnənfəətin həcminə təsir edən digər amilləri.nəzərə alırlar. Buna misal olaraq biz Spenser və Brender tərəfindən təqdim edilən "R&D" rəqabət mode-lini göstərə bilərik. Bu modeldə iki firma, bu iki ölkələrin hə-rəsində biri olmaqla, 3-cü ölkədə ixrac bazarmı təmin edirlər. Müştərək sahibkarlığın fəaliyyətinin Yüklə 74,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|