Mövzu dağ SÜxurlarinin fiziki xassəLƏRƏ GÖRƏ TƏsnifati

MÖVZU-17. QORUYUCU KƏMƏRDƏ YIVI KƏSƏN YÜKLƏR

Dartıcı yükün kritik qiymətinə yivi kəsən yük deyilir. Daha doğrusu borunun yiv açılan ucunda (birinci yiv üzrə) əmələ gələn mürəkkəb gərginliyi materialın proporsionallıq həddinə qədər qaldıran dartıcı yükə yivi kəsən yük və ya yivdə deformasiya yaradan yük deyilir.

Təcrübədə qoruyucu kəmərlərin hesablanmasında və buraxılmasında yivi kəsən qiymətinin tapılması ən çox işlədilən məsələlərdəndir. Quyuya endirilən kəmərə boru əlavə etdikdə əvvəlcə onun yivli ucunun asılı halda saxlanan kəmərin muftasına oturdub, sonra yiv birləşməsini əl ilə (avtomat açarla) axıra qədər bağlayırlar.
Belə halda mufta yivləri ilə boru yivlərinin təmas etməsi onların ancaq yarı səthlərində olur.
Yiv birləşməsi üçün dartıcı yük kritik qiymətə çatdıqda, yivlərdə deformasiya alınacaq, yəni muftanın yivi borunun ox üzrə dartıcı P yükdən yivin vahid səthinə düşən təzyiqə qarşı oturaq səthlərdə əmələ gələn reaksiya qüvvəsi - N səthə normal istiqamətdə təsir etməlidir. Yivlərin ümumi səthini F_s ilə işarə etsək vahid sahənin reaksiyası üçün q=R/0,5F_s yazmaq olar. q qiymətini tapmaq üçün təsir edən qüvvələrin z oxu üzərində proyeksiyalarını alaq:
q·1/2F_scos[90⁰-(α+φ)]-P=0
Buradan:

q – reaksiyanın horizontal mürəkkəbəsi:
q₀=qcos(α+φ)
yiv birləşməsindəki radial təzyiqi verəcəkdir.
q və F_s qiymətlərini q₀ təzyiqi üçün yazsaq,alarıq:



Bu q₀ təzyiqi yiv birləşməsinə ara buraxmalarla (yivin yarı səthlərində) təsir edir. Ona görə də təzyiqdən əmələ gələn gərginliyin tapılması çətinləşir. Məsələnin həllini sadələşdirmək üçün borunun yiv açılan ucunu, xarici diametri D və uzunluğunu l, bütün səthi üzrə P təzyiqi ilə bərabər yüklənmiş hamar silindr kimi qəbul edirilk.
Tarımlıqdan əmələ gələn radial təzyiq yivin hər iki (bütün) səthi üzrə (qazıma borularına B saplı boru yivi ilə mufta bağladıqda) yaranır.
Yivi kəsən (deformasiya yaradan) yükün tapılması üçün birinci yiv üzrə bir-biri ilə perpendikulyar müstəvilərdə yaranan σ₁ və σ₂ gərginliklərini toplamaq lazımdır.
Ox üzrə təsir edən P yükü artdıqca τ artacaq və nəhayət maksimuma çatdıqda qiymətcə proporsionallıq həddinin yarısına (𝜎_pr/2) bərabər olacaqdır:

Bu zaman ox üzrə P yükü də yiv üçün maksimuma, yəni P_def qiymətinə çatacaq. P-nin yerinə P_def yazıb ona görə həll etsək yivi kəsən P_def yükü üçün aşağıdakı ifadəni alarıq:

Bu düstur ilk dəfə Yakovlev tərəfindən çıxarıldığı üçün onun adını daşıyır. Düsturda sürtünmə bucağı φ=18⁰; 𝜎_pr –nin yerinə poladın axıcılıq həddini-𝜎_ax; l – yerinə tam yivlərin uzunluğu; b – birinci yiv altındankı qalınlıq yazılırboruları üçün D, l və b qiymətləri ГOСТ 632-85 –dən götürülür.