Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Mübarizə tədbirləri.
1. Alaq otları müntəzəm olaraq məhv edilməlidir.
2. Məhsul yığıldıqdan sonra bitki qalıqları tarladan çıxarılmalı və sahə 28-30 sm dərinliyində şumlanmalıdır.
3. Bitkinin inkişafını sürətləndirmək məqsədilə mütərəqqi aqrotexnik tədbirlər həyata keçirilməlidir.
4. Kimyəvi mübarizədə akarasid qrupa aid olan zəhərlərdən akreks – 2,0 kq/ha, antio – 2,0-2,5 l/ha, abalon 1,8 (0,3-0,4 l/ha) preparatlarının birinin emulsiyası ilə çiləmə aparılmalıdır.
Pambıq sovkası (Chloridae armigera Hb.) – Kəpənəklər (Lepidoptera) dəstəsinin sovkalar (Noctuidae) fəsiləsinə mənsubdur.
Yetkin kəpənəyin rəngi dəyişkəndir. Açıq-sarı, yaşılmtıl-sarı və açıq-qəhvəyi rəngdə təsadüf edilir. Dal qanadları açıq-sarıdır. Ön qanadlar üzərində üç ləkə – böyrəkşəkilli, dairəvi və paz şəkilli ləkə vardır. Bədəninin uzunluğu 12-18 mm, qanadlar açıldıqda isə 30-40 mm-dir.
Yumurtası kürəvaridir, açıq-sarı rəngdədir. Üzərində 25-28 radial qırışlar, onların arasında 11-14 arakəsmə xətlər vardır. Böyüklüyü 0,5-0,6 mm-dir.
Tırtılın bədəni qılçıqlarla örtülmüşdür. 3 cüt həqiqi döş, 5 cüt yalançı-qarıncıq ayaqları vardır. Tırtılların rəngi yaşılımtıl, çəhrayı və bənövşəyi-qəhvəyidir. Kürək tərəfində 4 nazik, dalğalı xətdən ibarət bir zolaq uzanır. Tırtılın axırıncı yaşda uzunluğu 35-40 mm-ə çatır. Pupu qırmızımtıl-qəhvəyi rəngdədir, uzunluğu 15-20 mm-dir.
Pambıq sovkası polifaq zərərverici olaraq 350 növ yabanı və mədəni bitki ilə qidalanır. O cümlədən qarğıdalıya, pomidora, noxuda, tütünə və digər mədəni bitkilərə zərər vurur.
Pambıq sovkası torpağın 5-10 sm dərinliyində pup fazasında qışlayır. Yazda torpağın 10 sm dərinliyində temperatur 16-17⁰S olduğu zaman (mayın əvvəllərində) qışlamış puplardan kəpənəklər uçmağa başlayır. Uçuşdan 5 gün sonra yumurta qoyma başlayır. Kütləvi yumurta qoyma qönçələmə dövrü ilə bir vaxta düşür. Dişi fərdlər yumurtalarını dağınıq halda bitkinin müxtəlif hissələrinə qoyur. Dişi fərd öz inkişafı dövründə 500-3000-ə qədər yumurta qoya bilir. Yumurta qoyma 15-18 gün çəkir.
Yumurtalar yarpaq və qönçə üzərinə tək-tək qoyulur. Yumurtanın rüşeym inkişafı yayda 3-4, payızda isə 6-7 gün davam edir. Yumurtadan çıxan tırtıl ilk dəfə yumurtadan azacıq böyük olur. Onlar ilk dəfə yarpaqla qidalanır, bir qədər böyüdükdən sonra hərəkət edərək daha əlverişli qida – qönçə, çiçək və qoza axtarır. Onlar qönçəni deşib onun içərisinə girərək qidalanırlar. Qidalandığı 15-20 gün müddətində tırtıl 5 dəfə qabıq dəyişir, 6 yaş keçirir və inkişafını başa çatdırır. İnkişafını başa çatdırmış tırtıllar torpağa düşür və pup halına keçirlər. Puplar 10-12 gündə inkşafını bitirir və bundan sonra 2-ci nəslin kəpənəkləri uçur. Bu dövr bitgidə qozaların fındıq boyda oldugu dövrə (iyulun əvvəlləri) düşür. Dişi fərdlər yumurtalarını əksərən bitkinin zərif uc yarpaqları üzərinə qoyurlar. Yumurtralardan çıxan tırtıllar yenicə əmələ gəlmiş qozanı zədələyərək onun içərisinə daxil olub qidalanır. Belə zədələnmiş qozalar quruyaraq məhv olur. İkinci nəslin tırtılları inkişafını 1-ci nəsildə olduğu kimi davam etdirir və axırıncı yaş tırtıllar torpağa düşür və pup halına keçir. Puplardan 8-10 gün sonra 3-cü nəslin dişi fərdləri az sonra bitkinin zərif uc yarpaqlarına, hətta bəzən qozanın üzərinə yumurta qoyur. Yumurtadan çıxan tırtıl ilk dəfə zərif yarpaqla qidalanır və böyüdükdən sonra yetişməkdə olan qozanı deşərək onun içərisinə girərək hətta çiyidlərlə qidalanır. Belə zədələnmiş qozalar əksər vaxt açmır və quruyaraq məhv olur. Zərərverici pambıq bitkisindən başqa noxud, pomidor, qarğıdalı, tütün və s. bitkilərə də zərər vurur.
Havaların soyuması ilə əlaqədar olaraq sentyabr ayının ortalarından başlayaraq 3-cü nəslin axırıncı yaşlı tırtılları torpağa düşərək torpağın 5-10 sm dərinliyində pup mərhələsinə keçərək qışlamaya gedir. Zərərverici il ərzində 3 nəsil verir.