Mövzu: Fəaliyyət Plan

2. Fəaliyyətin quruluşu.

İnsanın fəaliyyəti də tələbatın əsasında qurulur. Ancaq insa-nın fəaliyyəti sosiallaşmış tələbatlar üzərində qurulur. Fəaliyyətin tərkib hissələrinə aşağıdakılar daxildir:

1. Motiv – məqsəd fəaliyyətin vektorunu əmələ gətirir.İstər maddi, istərsə də mənəvi fəaliyyətin quruluşuna nəzər saldıqda, onun məzmununu təşkil edən müəyyən tərkib hissələri diqqəti cəlb edir. Əgər tələbatlar fəallığın əsas mənbəyini təşkil edirsə, fəaliyyətin tərkibinə daxil olan motivlər həmin tələbatlar əsasında yaranır. Motivlər subyekti fəaliyyətə təhrik edir, həmin təhrik tə-ləbatın ödənilməsilə bağlıdır. Motivlər subyektin fəallığının isti-qamətini təyin edir. Əgər tələbatlar hər cür insan fəaliyyətinin əsas hərəkətverici qüvvəsini, əsas mahiyyətini təşkil edirsə, motivlər həmin mahiyyətin konkret və çoxcəhətli təzahürləridir. Odur ki, motivi və ya motivləşməni psixologiyada subyektin davranışının və ya fəaliyyətinin istiqamətinin seçilməsini şərt-ləndirən amil kimi izah edirlər. O, az-çox dərəcədə dərk edilmiş olur. Deməli, fəaliyyətdə motivin dərk edilməsi fəaliyyət nəti-cəsinin aydın təsəvvürünü də şərtləndirir. Çünki motiv sub-yekti fəallığa təhrik edən amildirsə, məqsəd fəaliyyətin yönəlmiş olduğu nəticədir. Bu, fəaliyyətin mühüm bir xüsusiyyətilə əlaqədardır.
2. Fəaliyyətin şəraiti. Hər bir fəaliyyət müəyyən bir obyektiv şə-raitdə həyata keçirilir.İnsan öz məqsədini şərait baxımından qiy-mətləndirərək, bir tərəfdən, fəaliyyətin konkret vəzifələrini, digər tərəfdən, üsul və vasitələrini müəyyən edir. Belə sadə halları tə-səvvür etmək çətin deyil: bir halda divara böyük mıx, başqa halda çox kiçik mıx vurulmalıdır; bir halda mıxı tavana, başqa halda döşəməyə vurmaq lazımdır.Belə hallarda məqsədi dərk etmək hələ azdır, həm də şəraiti düzgün qiymətləndirmək və ona müva-fiq olaraq səmərəli üsullar seçmək zəruridir.
3. Xarici və daxili fəallıq. Xarici fəallıq iş və hərəkətlər formasın-da təzahür edir. Fəaliyyətin sadə bir cari vəzifəni həll etməyə yö-nəlmiş elementi iş adlanır. İşin tərkib hissələri fəaliyyət prose-sində mahiyyət etibarilə hərəkətlər kimi təzahür edirlər. Hərəkət-lər özlərinin trayektoriyasına, icra müddətinə, gücünə, sürətinə, tempinə, eləcə də bədənin hansı tərəfindən icra olunmasına görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Lakin bununla belə, hərəkətləri müqa-yisəli tərzdə təhlil etsək, onların əsasən 3 ünsürdən («tutmaq», «yerini dəyişmək» və «buraxmaq» ) ibarət olduğunu görərik.
İnsanın xarici və daxili fəallığı bir-birilə qarşılıqlı surətdə əla-qədardır. Hər hansı bir xarici iş və hərəkət daxili proseslərlə şərt-lənir. Hər bir daxili proses isə nəinki sadəcə olaraq xarici iş və hərəkətlərdə təzahür edir, həm də onların təsiri ilə dəyişilir.
4. İnteriorizasiya və eksteriorizasiya. Maddi (əşyavi) əməliy-yatların fikri əməliyyatlara çevrilməsi interiorizasiya, fikri əmə-liyyatların xarici əməliyyatlara çevrilməsi isə eksteriorizasiya adlanır.
5. Vərdişlər və bacarıqlar. Avtomatlaşmış proseslərə vərdişlər deyilir. Yəni şüurun xüsusi nəzarəti olmadan icra edilir. Bütün vərdişlər məqsədyönlüdür. Adətlər də avtomatlaşmış hərəkətlər birliyidir. Adətlər vərdişlərdən fərqli olaraq tələbatlarla bağlıdır Adətlər sönmür. Onun sönməsi üçün tələbatlar aradan qaldı-rılmalıdır. Yeni şəraitdə qarşıya qoyulmuş məqsədə müvafiq olaraq iş üsullarının seçilməsi və həyata keçirilməsi üçün mövcud bilik və vərdişlərdən istifadə olunması bacarıq adlanır.
6. Fəaliyyətin nəticəsi. İnsanlar fəaliyyətin nəticəsini iş görüb qurtarandan sonra deyil fəaliyyət prosesinin gedişində qiymətlən-dirirlər. Bu, hər şeydən əvvəl, onunla bağlıdır ki, insan fəaliyyə-tin nəticəsini qabaqcadan görə bilir.Psixologiyada buna antisipa-siya (latınca-anticipo-irəlicədən görmək deməkdir)-deyilir. Fəa-liyyət prosesində antisipasiya müxtəlif səviyyələrdə özünü göstə-rir: o, hərəkətlərin dəqiqliyini təmin edir, obyektləri dinamik şə-kildə qavramaq, işləri qabaqcadan planlaşdırmaq imkanı verir.